RECENSIE - Ik las een paar droevige berichten deze week. Eerst overleed Robert M. Pirsig, een schrijver aan wie ik veel heb gehad. Vervolgens verschenen er diverse zure stukjes naar aanleiding van zijn overlijden, over wat er eigenlijk allemaal niet deugde aan het boek waarmee hij beroemd werd.
Sukkels. ‘
Zen en de kunst van het motoronderhoud’ verscheen in 1974 (de Nederlandse vertaling is van 1976). Ik las het een jaar later, toen ik negentien was, en het boek zette in mijn leven heel veel dingen in gang.
Pirsig bracht een aantal zaken samen in één verhaal. Allereerst is hij op reis, op de motor, met zijn zoon. Je leert iets over Amerika, je leert iets over motoren, je leert iets over relaties, vooral over de relatie met jezelf. Want Pirsig had een troebel verleden en worstelde nog met zijn oude ik, uit de tijd dat hij aan schizofrenie leed. Hij vertelt daar open en helder over en alleen dat maakt het boek al bijzonder.
Maar het belangrijkste gebeurt daar tussendoor. Terwijl hij motorrijdt, afwast, aan zijn motor sleutelt, filosofeert hij over het begrip kwaliteit. Wat is dat nou precies? Of eigenlijk, wat maakt het leven boeiend en bijzonder? Of nog beter, hoe maak je je leven boeiend en bijzonder? Zelf geeft hij het boek als ondertitel mee: een onderzoek naar waarden.
Frits Abrahams klaagt in het NRC Handelsblad dat het begrip kwaliteit helemaal niet goed gedefinieerd wordt. Maar Abrahams begrijpt er niets van. Het gaat niet om die definitie, het gaat, zoals bij elke reis, niet om het doel, maar om het onderweg zijn. En Pirsig laat je meegenieten. Hij bekijkt kwaliteit van alle kanten, houdt het tegen alles aan, wikt en weegt, accepteert en verwerpt, en trekt dan weer verder. Kwaliteit bestaat niet. Althans, niet objectief.
Wat ik leerde van het boek was om anders naar de wereld om me heen te kijken, niet te snel conclusies te trekken, vooroordelen te wantrouwen, niets voor waar aan te nemen. Ik heb zelden een boek gelezen dat me zo hard heeft laten werken. Lezen en teruglezen, notities maken, wegdromen, zelf nog een tijdje doorfilosoferen waar hij alweer verder trekt.
Het mooie is juist, Pirsig dringt je niets op, hij reikt je dingen aan. En elke lezer neemt wat hij kan gebruiken, niet om te consumeren, maar om mee verder te werken.
Abrahams heeft het voorts over de vaagheden van Zen. Belachelijk. Er is niets vaags aan Zen. Zen gaat over jouw verhouding met het universum. Zen, net als Pirsig, reikt je dingen aan, het nodigt je uit tot beschouwing, tot heroverweging, tot kritisch denken. Als je dat vaag vindt, tja. Dan schop je het in het leven ook niet verder dan hoofdredacteur van een plaatselijk blaadje.
Daartegenover, miljoenen mensen wereldwijd werden geïnspireerd door het boek van Pirsig. Dus Abrahams is wat mij betreft nog niet goed genoeg om zelfs maar de veters van Pirsig te strikken. Ik zou zeggen, lezen dat boek. Zelfs al denk je dat je het allemaal al weet, er valt nog genoeg te leren.
[Oorspronkelijk verschenen op Beter Leesvoer.]
Reacties (18)
Over zure stukjes gesproken :)
Bakkeleien over wat zen is en wat niet is niet echt zen (of toch wel?). Zen is: ‘Jullie hebben allemaal gelijk.’
(Morgen een over ’tao’?)
Zen gaat over jouw verhouding met het universum.
Dat is wel meteen erg groot.
Zen kan gaan over die verhouding, maar in Zen en de kunst van het motoronderhoud ging het meer om de verhouding tot het nu (zijn motor, zijn reis, zijn zoon achterop de motor), wetend dat hij in het verleden te ver had gereikt met de poging een te worden met het universum (zoiets dan).
Ik herinner me – nu veertig jaar later uit mijn hoofd dus pin me er niet op vast – een verhandeling over kwaliteit nadat er een motorprobleem was geweest.
Hij, of een vriend, had eindeloos de kickstarter gebruikt terwijl de motor verzopen was. Dat is dom. Vooral in het nu. Je moet dan gewoon de bougie er uit draaien, ventileren, bougie er in en lopen dat ding. Hé, we hebben het over een Honda CB77 een zelden vermeld en zwaar onderschat gegeven.
Dat Pirsig daar een hele verhandeling over kwaliteit bijhaalt – als ik me goed herinner tussen oorzaak/effect en oplossing in – is een lesje in het nu en een transcendentie of extrapolatie van de praktijk naar de filosofie je eigen plek in de samenleving, wetenschap en de relatie met klanten, patiënten enzovoorts. Dat mag je het universum noemen, het ging vooral over het nu van Pirsig zelf en een projectie daarvan op de samenlevingswaarden en de verhouding van individu tot de samenleving.
-edit-
Haha en wat @Arduenn zegt natuurlijk :)
@2: Nee, want de Tao waarover gesproken kan worden is niet de echte Tao. Dat is letterlijk de eerste regel van Tao-Club.
(ook de tweede regel van Tao-Club trouwens … )
@3: Ik herinner me dat die vriend voor het starten altijd de choke gebruikte, ook wanneer de motor al warm was. “Want zo stond het in de gebruiksaanwijzing.”
Ik moet daar nog wel eens aan denken als ik zelf met de choke van mijn oldtimer zit te kloemelen.
Enfin, dat valt allemaal na te lezen. Het wreekt zich dat ik indertijd het boek uit de schoolbieb had, want nu grijp ik mis.
@5: Ah, mooi dat je je dat herinnert. Altijd een fantastisch beeld gevonden van hoe we met apparaten omgaan: nooit begrijpend hoe het werkt, altijd maar handleidingen nadoend en als het het dan niet doet, flikkeren we het weg.
Even rust, even nadenken, even proberen te begrijpen.
Het universum opent zich :)
Het boek is trouwens nog steeds te koop ;)
@2: Je hebt natuurlijk gelijk. Over Zen bakkeleit men niet. Wat betreft Tao, dat is wel lang geleden, daar zou ik me eerst weer eens in moeten verdiepen. Maar over Tao kan je eigenlijk ook maar beter je mond houden. :)
@6: ?
@5: En dat bij een vriend een rem-greep los zat. Hij hoefde alleen maar een stukje blik om het stuur te wikkelen om het te repareren, maar hij gruwde bij het idee dat zijn dure motor met een stukje afval gerepareerd zou worden.
@6: altijd maar handleidingen nadoend
Mijn moeder gaf kookles op een huishoudschool. Erg naar de letter. Als er 400 gram stond dan woog ze dat ook precies af en geen 399 of 402 gram. Mijn vader daarentegen mikte op gevoel het een en ander in de pan en in mijn herinnering was dat altijd veel smakelijker. Niet dat dat altijd zaligmakend was. Zo heeft hij ook eens de laatste tien kruidnagels in de rode kool gegooid. “Dan kopen we morgen wel weer verse.”
Het was een maaltijd voor twee.
@9: o ja, dat komt ook in Zen voor, met een saaie uitlegging erbij.
@10: ik begrijp zijn opmerking heel goed, maar twijfel nu even aan jou?
@3: hoe dan ook, het is niet alleen maar een boek over het zelf en de samenleving
Frits Abrahams, tja.
@12: Tussen de regels kun je lezen dat niet precies de regels volgen doorgaans een beter resultaat gaf, al kon dat -wanneer de balans te ver doorsloeg- ook wel eens helemaal verkeerd uitpakken.
Van de eerste 120 pagina’s (verder ben ik ondanks drie pogingen nooit gekomen) is het voorbeeld bijgebleven dat hij zijn studenten een opstel liet maken, en daarna als groep liet beoordelen welk het best, en welk het minste was. Iedereen was het over de volgorde van de opstellen eens, maar de kwaliteits performance indicatoren waren niet te definiëren.
Leuk boekie was dat. Gelezen tijdens mijn studententijd. Mooi hoe pirsig het onbenoembare toch min of meer benoemd weet te krijgen in zijn boek. Kan me best voorstellen dat hij van dat onbenoembare in een eerder stadium goed gek is geworden. Ook kunstenaars die dat proberen aan te raken verdwalen soms.
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Icarus
Do not despair Zen believers. We hebben nu de islam en daaraan kunnen we goedschiks of kwaadschiks ons spiritueel orgasme patriarchaal beleven, its like the sixties, bro.