Een Grondwet is bedoeld om basisrechten en -eisen aan te geven waaraan de overige wetten moeten voldoen. Stel bijvoorbeeld dat een nieuwe wet discrimineert, dan kan een burger deze wet door de rechter ongeldig laten verklaren. Zo heeft het in Nederland (als enige land in Europa) nooit gewerkt: nieuwe wetten mogen door rechters niet getoetst worden aan de Grondwet.
Dit levert vreemde situaties op omdat onze wetten wegens Europese verdragen indirect wél getoetst kunnen worden. Zo bleek de door de IND gehanteerde regel dat asielzoekers zelf moeten bewijzen dat ze bij uitzetting gevaar lopen in strijd is met de Europese Rechten van de Mens.
Aan deze situatie komt nu mogelijk een eind. Femke Halsema heeft een voorstel tot Grondwetswijziging ingediend die met de krapst mogelijke meerderheid door de Eerste Kamer is geloodst. Een van de consequenties – merkte Halsema gister fijntjes op in een vraaggesprek – is dat het onmogelijk wordt om wetten in te voeren die uitgebreid censureren, zoals het verbieden van de Koran.
De weg voor het voorstel is nog lang, daar het voorstel in een tweede stemronde in zowel Eerste als Tweede Kamer een tweederde meerderheid moet halen. Dat is allerminst zeker, want de partijlijnen wijzigden zich de afgelopen jaren vaak. Zo adviseerde het Kabinet ditmaal de Eerste Kamer om tegen te stemmen, terwijl vier jaar geleden het advies omgekeerd was.
Mocht dit voorstel er doorkomen dat gaat ons rechtssysteem iets meer lijken op dat van de VS en Duitsland. Tegenstanders vrezen dat de vergroting van de rechtelijke macht ten koste gaat van die van het parlement. Bovendien wordt de – nu zo onafhankelijk mogelijke – rechtelijke macht gepolitiseerd. In de VS is dat nog duidelijker het geval. Omdat de president nieuwe rechters mag benoemen kan hij een duidelijk stempel drukken op het rechtssysteem. Niet het parlement bepaalt dan of bijvoorbeeld abortus een goed idee is, maar de opperrechters.
Naast de VVD en een deel van het CDA is de SGP fervent tegenstander. Het vreest dat het recht op godsdienstvrijheid onder druk komt te staan, waardoor men bijvoorbeeld geen vrouwen meer kan weren uit bestuurlijke functies.
Reacties (18)
”egenstanders vrezen dat de vergroting van de rechtelijke macht ten koste gaat van die van het parlement.”
Ja, en dus? Misschien gaan ze dan minder hard hijgen.
”Bovendien wordt de – nu zo onafhankelijk mogelijke – rechtelijke macht gepolitiseerd. In de VS is dat nog duidelijker het geval. Omdat de president nieuwe rechters mag benoemen kan hij een duidelijk stempel drukken op het rechtssysteem.”
Ja, maar dat is dus een heel ander verhaal. In de VS is het rechtsysteem ook nog veel verder gepolitiseerd omdat locale rechters direct gekozen. Ik snap niet hoe zich dat verhoudt tot het toetsen van wetten aan de grondwet. Onze rechters worden toch niet gekozen?
”Het vreest dat het recht op godsdienstvrijheid onder druk komt te staan, waardoor men bijvoorbeeld geen vrouwen meer kan weren uit bestuurlijke functies.”
Dat is dus meteen een mooi voorbeeld van waarom het wel een goed idee is. Ik denk dat het noch politisering van het rechtssysteem oplevert, noch juridisering van de politiek, maar wel een reality check voor wetgevers (inclusief het parlement met zijn mogelijkheid tot dwingende moties en amendementen). Maar het is voor de dames en heren onder de kaasstolp natuurlijk veel fijner om in je eigen wereldje te blijven leven.
De gang van zaken in de VS ligt in een (ver) verlengde van deze grondwetwijziging. Ik vind de VS een voorbeeld van hoe het niet moet.
Los van wel/geen link met de VS is toetsing door rechters politiserend, zie het abortus-voorbeeld. Of je abortus toestaat of niet ligt dan ook in het domein van de rechtelijke macht, niet alleen in die van het parlement.
Ik ben het met je eens dat het parlement daar wel eens minder hijgerig van kan worden, dus ik ben wel voor. Ook bij je mening over de SGP sluit ik me aan.
Wat dan wel belangrijk wordt is de balans tussen soms tegenstrijdige grondwetten en dat gaat verder dan alleen de SGP.
“Of je abortus toestaat of niet ligt dan ook in het domein van de rechtelijke macht”
Met dat verschil dat ze het moeten toetsen aan de grondwet, waar maar een beperkte vrije interpretatie mogelijk is.
Omdat die grondwetten zo algemeen zijn en soms tegenstrijdig is die ruimte volgens mij best groot.
@4: Proef ik een pleidooi voor een grondige grondwetsherziening? Daar kan ik me ook wel in vinden. Wel ben ik benieuwd naar de tegenstrijdigheden die er nu in zitten.
Los daarvan lijkt het me buiten kijf staan dat wetten onmogelijk in tegenspraak met de grondwet moeten kunnen zijn (en dat is in Nederland nu dus wel mogelijk). Als je dan niet besluit tot rechterlijke toetsing, lijkt het me verstandig dat er wel ergens een bindende toetsing plaatsvindt, buiten de wetgevende macht (theoretisch het parlement, in de praktijk hier toch vooral de regering) om.
Ongelooflijk eigenlijk. Dat een rechter wetten niet mag toetsen aan de Grondwet. En dat degene, die de wetten opstelt, dat wel mag. Ik heb al die jaren in de verkeerde veronderstelling verkeerd, dat we in Nederland een scheiding der machten hadden, maar dat blijkt dus niet geheel zo te zijn.
Erg verbaasd ben ik echter niet. We zien wel vaker, dat de wetten die voor de gewone mensen gelden, niet opgaan voor de top. Het woord klassenjustitie is daar direct van afgeleid. We zien ook wel, dat werknemers de broekriem aan moeten halen en dat de directeur een vette premie in zijn zak kan steken als dat lukt.
@5: nee niet direct, wel een moeilijke vraag.
Moet je proberen de verhouding tussen Art. 1, VVM en godsdienstvrijheid dicht te timmeren? Is dat mogelijk en wenselijk? Moet je dat niet zoals in de rechtspraak aan jurisprudentie overlaten oid?
Die bindende toetsing ligt nu dus buiten NL, bv. bij de 2 Europese hoven (justitie, rechten v/d mens)
Het curieuze is natuurlijk wel dat we hier eigenlijk de Eerste Kamer en de Raad van State voor hebben. Helaas blijkt in de praktijk dat de regering en de Tweede Kamer daar doorheen kunnen drukken. Het risico van dit voorstel is dat er ook politieke druk op de rechterlijke macht gaat ontstaan om wetten door te laten…
@8: Dat is een misvatting. De 1e kamer hoort eerder bij de wetgevende macht en de RvS geeft alleen advies en doet niet aan bindende toetsing (en is toch al een beetje een vreemd orgaan an sich, zouden we het ook nog eens over kunnen hebben).
@7: De Europese hoven toetsen niet aan de Nederlandse grondwet, maar aan Europese verdragen. Daar zit wel wat overlap tussen, maar het is zeker niet hetzelfde.
Over welke verhouding tussen art. 1, VVM en godsdienstvrijheid heb je het? Is godsdienstvrijheid niet eigenlijk onderdeel van VVM (en daarom moeilijk tegenstrijdig ermee)?
“De Europese hoven toetsen niet aan de Nederlandse grondwet, maar aan Europese verdragen.”
Dat is precies wat ik bedoelde.
“is godsdienstvrijheid niet eigenlijk onderdeel van VVM (en daarom moeilijk tegenstrijdig ermee)? “
Sterk gerelateerd, maar godsdienst belijden houdt ook in gemeenschappen vormen e.d. dus gaat niet alleen over uitingen maar ook handelingen. Zie artikel 6 lid 2:
“De wet kan ter zake van de uitoefening van dit recht buiten gebouwen en besloten plaatsen regels
stellen ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of
voorkoming van wanordelijkheden.”
Ik zie eerder strijdigheid tussen vrijheid van godsdienst en gelijke behandeling (zie SGP).
@10: Maar met zo’n ruime interpretatie van godsdienst kom je toch al snel in de problemen (het is niet voor niets dat de door jou aangehaalde provisie erbij staat). Denk bijvoorbeeld aan de vele godsdiensten waar mensenoffers onderdeel van uit maakten.
“Maar met zo’n ruime interpretatie van godsdienst kom je toch al snel in de problemen”
Ik volg je even niet; wat voor problemen? Bedoel je dat bij een ruime interpretatie van het begrip godsdienst een recht al snel botst met een plicht?
“Denk bijvoorbeeld aan de vele godsdiensten waar mensenoffers onderdeel van uit maakten. “
Daarom komt er ook regelmatig in wetteksten achter een genoemd recht de riedel “behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.”
Oftewel je hebt recht op X, zolang je bij het uitoefenen van X niet de wet overtreedt.
Weet iemand trouwens iets over hoe in NL rechters benoemd worden?
@12: Ik was vrijheid vergeten. Zoals gezegd, op die manier heeft de grondwetregel een disclaimer nodig, die op zich de grondwet weer dode letter maakt. Kortgezegd kun je stellen dat er in Nederland geen sprake is van godsdienstvrijheid, ondanks dat de grondwet dat wel stelt, juist doordat je godsdienstvrijheid ruimer interpreteert dan een vorm van vrije meningsuiting.
Eh?
Wat is “ruimer” in dit verband. Er is VVM, dat betekent dat iedereen mag roepen wat ie vindt, en er is godsdienstvrijheid, die betekent dat mensen op spiritueel vlak mogen denken wat ze willen en mogen samenscholen en religieuze uitingen/handelingen/rituelen mogen uitvoeren. Ze hebben wel met elkaar te maken maar de een is niet een ruimere vorm van de ander.
“Of je abortus toestaat of niet ligt dan ook in het domein van de rechtelijke macht”
Kul, dan moet er maar een wet worden gemaakt die het toestaat. Of de grondwet moet evt. worden aangepast. Het is ook handig – naar Duits voorbeeld – een aantal zaken op te nemen in de grondwet die niet aanpasbaar zijn (art 79 Duitse GW). Amerika: de president benoemt idd de rechters vh Supreme court MAAR de senaat moet die benoeming goedkeuren. Toen Reagan de ultra-conservatief Robert Burke voordroeg, schoot de senaat dat af terwijl er toen een Republikeinse meerderheid was. In Nederland draagt de rechterlijke macht zelf rechters voor die zo ongeveer per hamerslag door de regering worden benoemd. Dat lijkt me overigens erger dan het Amerikaanse systeem. Termen als staat binnen de (Nederlandse) staat worden vaker gehoord over de zichzelf benoemende rechterlijke macht. De staatsmacht gaat ver in Nederland. Prof Tak noemt Nederland dan ook een fluwelen dictatuur.
“Kul, dan moet er maar een wet worden gemaakt die het toestaat.”
En die wet kun je vervolgens aanvechten. Waarna de rechter bepaalt of de wet constitutioneel is of niet. Precies de situatie in de VS, dus van kul lijkt me geen sprake.
Als we kijken naar het gesteggel over de judges tijdens George W. presidentschap kunnen we vaststellen dat het inderdaad wel meevalt met het stempel dat de President kan zetten, maar ook dat het gerechtelijke systeem hevig gepolitiseerd is.
@17: Maar dat het gerechtelijke systeem daar gepolitiseerd is, heeft toch meer te maken met het feit dat de president de hoogste rechters aanstelt (uit dat gesteggel valt mij juist op dat de president wel een forse stempel kan zetten), dan met hun mogelijkheid op de grondwet te toetsen. Mijns inziens ontstaat de problematiek juist doordat de uitvoerende/wetgevende macht invloed uitoefent op de rechterlijke macht aldaar (en niet omgekeerd).
De Presidentiële republiek die de VS is, vind ik juist een voorbeeld van een gebrek aan scheiding van macht (eigenlijk heeft de president in zowel wetgevende, uitvoerende als rechterlijke macht de hand). Dat het in Nederland nog niet zo erg is, betekent niet dat het beter kan (en met een gebrek aan toetsing op de grondwet schuif je eigenlijk ook stiekem wat rechterlijke macht in de wetgevende macht zijn handen).