OPINIE - Om het basisinkomen breed geaccepteerd te krijgen, zullen we er een element van wederkerigheid in moeten aanbrengen, denkt Jermain Carter.
Vorige week de eerste aflevering van Buitenhof in het nieuwe jaar. Genoeg andere dingen aan mijn hoofd, maar het lukte toch om het debat over de bijstand tussen Maarten Struijvenberg, wethouder in Rotterdam namens Leefbaar Rotterdam en Mattias Gijsbertsen, wethouder in Groningen voor GroenLinks enigszins te volgen.
Het was zeker geen sprankelend debat, maar het gaf verrassend genoeg aanleiding tot hoop op een serieuzer dialoog over de randvoorwaarden van onze sociale zekerheid. Wie weet, brengt 2015 een kantelpunt.
Gedurende 2014 heeft het basisinkomen op veel plaatsen, waaronder Sargasso, aandacht gekregen. Laat ik meteen kleur bekennen: ik denk dat het basisinkomen een concept is waar we, in welke vorm dan ook, niet aan kunnen ontkomen. Zeker niet in een verdere toekomst waar vergaande automatisering en robotisering ons meer welvaart zullen brengen, maar tegelijkertijd – door de bijbehorende afnemende werkgelegenheid – ook de verdiencapaciteit van veel huishoudens zullen doen verslechteren.
Om niet in een totale tweedeling van de maatschappij te vervallen, zullen nieuwe vormen van ‘herverdeling’ moeten worden geïntroduceerd. Daarbij zijn belangrijkere vragen te beantwoorden dan of een fundamentele systeemwijziging enkele tientallen miljoenen meer of minder kost. De wezenlijke vragen, zoals die over de rechtvaardigheid van het systeem, moeten ook worden behandeld.
Ik ga ervan uit dat de huidige voorvechters van een basisinkomen rechtvaardigheid voor ogen hebben. Wat is er immers rechtvaardiger dan een gelijk basisbestaan voor een ieder? Rechtvaardigheid is echter meeromvattend. De kritiek van tegenstanders van een basisinkomen wordt vaak weggezet als afgunst, egoïsme of zelfs sadisme. Maar misschien moeten we bereid zijn de zaken evenwichtiger te beoordelen.
Om even lekker te polariseren, wij hogeropgeleiden aan de linkerzijde van het politieke spectrum hebben de neiging om een te eenzijdig positief mensbeeld te projecteren op de realiteit en weinig oog te hebben voor kritiek die vanuit de onderbuik wordt geventileerd, maar wel een kern van waarheid bevat. Onze houding ten opzichte van de immigratiepolitiek en -problematiek is hier misschien wel het mooiste voorbeeld van geweest.
De verdediging van het strenge Rotterdamse bijstandsbeleid door wethouder Maarten Struijvenberg – even los gezien van de daadwerkelijke effecten op bijstandsgerechtigden – bestaat niet uit jaloers gebral.
Wie bereid is naar zijn verhaal te luisteren, zal dezelfde argumentatie horen die vaak ook verscholen zit achter de kritiek op een basisinkomen, namelijk een gebrek aan rechtvaardigheid. Afwezige wederkerigheid is immers onrechtvaardig.
We kunnen het op vele manieren verwoorden; wederkerigheid, reciprociteit, voor wat hoort wat, quid pro quo, I’ll scratch your back if you scratch mine, maar het lijkt erop dat veel van onze relaties zijn gebaseerd op een dergelijk principe. Misschien is dit principe wel fundamenteel voor het succesvol zijn van relaties.
Het ontbreken van wederkerigheid zou juist weleens desastreus kunnen zijn voor de sociale cohesie binnen de samenleving. Om even een zijstap te maken, zelfs de communistische uitwerkingen van het basisinkomen uit het verleden bevatten het aspect wederkerigheid. Eenieder werd geacht bij te dragen naar vermogen.
Paradoxaal lijkt bij de verdediging van het basisinkomen vaak enkel worden gegrepen naar pragmatische (neoliberale) criteria, zoals kostenreductie, flexibilisering en efficiëntie. Zou daarom een partij als D66 bovengemiddeld geïnteresseerd zijn in dit concept?
Wij moeten juist van onszelf eisen dat de verdediging van een basisinkomen is gebaseerd op een oprecht en sociaal wereldbeeld met een centrale rol voor het rechtvaardigheidsprincipe – inclusief wederkerigheid.
Hoe deze elementen van rechtvaardigheid geïntegreerd moeten worden? Ik daag iedereen uit om juist hier in 2015 over na te denken.
Reacties (29)
Ik snap het niet helemaal. als iedereen, ook werkenden een basisinkomen krijgen, wat is er dan niet rechtvaardig aan al iemand het krijgt onder er voor te werken? Hij die wel werkt krijgt alleen een beloning (loon) voor dat deel dat i werkt, dat basisinkomen krijgt ie ook als ie niet werkt. Dus wat is daar dan niet rechtvaardig aan?
En die wederkerigheid wordt lastig in theorie, want ofwel het wordt compleet onzinnig werk waar niemand op wacht, want zodra het nut heeft die wederkerige bijdrage, zou daar een beloning tegen over moeten staan, bovenop het basisinkomen. Het basisinkomen staat per definitie los van iedere vorm van arbeid/nuttige bijdrage. Anders bestaat er al snel geen betaalde arbeid meer: werkgevers hebben alleen nog maar “wederkerigheidsplekken” waar men ervaring kan opdoen….
Dus er moet iets van wederkerigheid in, maar hoe je dat dan concreet voor je ziet, daarvan geef je geen voorbeeld.
Verder denk ik dat er groepen in de samenleving zijn die een tweedeling helemaal geen probleem vinden. Toevallig zit een belangrijk deel van die groep in het huidige kabinet.
Wat is er trouwens rechtvaardig aan om iemand die er bewust voor kiest uit zijn neus te vreten, gratis geld te geven?
Tot slot: voer dit in en de halve wereld zal op bezoek willen komen. Je zal een toevloed aan economische vluchtelingen krijgen.
Tl;DR: basisinkomen is luchtfietserij.
Dat is grotendeels het argument van echt links tegen inkomsten en winst uit kapitaal – daar is nauwelijks sprake van ‘wederkerigheid’.
Als we het dan eens op die manier gaan bekijken: je wederkerigheid bestaat allereerst uit het deel uitmaken van de samenleving. Dat kan men wel niet nuttig vinden, maar je bent er en je deelt in de economie, en je zorgt voor mensen en mensen zorgen voor jou en dat is al heel wat.
Daarnaast zou het rechtvaardig zijn als iedereen min of meer gelijk deelt in de zaken die er nou eenmaal zijn zonder dat iemand ze zelf gecreerd heeft, namelijk de grondstoffen.
Daarbovenop zou het rechtvaardig zijn als iedereen gewoon geld voor tijd krijgt, en bovendien voor een min of meer geharmoniseerd uurloon. D’r mag best differentiatie in zitten, maar niet in het extreme. Je bent maar mens, wat je ook doet, er is geen reden om te denken dat je inherent 400x beter bent dan andere mensen ofzo. Beetje nederigheid, dat lijkt me een prima basis van wederkerigheid en rechtvaardigheid.
Je kunt basisinkomen ethisch verdedigen met het argument dat ieder een beetje moet mee profiteren van de grondstoffen die onze aarde biedt.
En je mag ook best verwachten dat iedereen naar vermogen iets doet voor de gemeenschap waarin hij leeft.
Maar ik zie al voor me dat die wederkerigheid wordt vastgelegd in een wet en dat er een instantie komt om te controleren, te handhaven en sancties op te leggen.
Kunnen we aan die nachtmerrrie ontsnappen?
Het basisinkomen dient onvoorwaardelijk te zijn en niks met arbeid te maken te hebben. Tenzij je een vorm van wederkerigheid voor je ziet die ook niks met arbeid te maken heeft kan dat nooit onderdeel van een basisinkomen zijn.
Wat @1 zegt. We zitten, en blijven, in een samenleving waar een chronisch tekort aan werkgelegenheid is. Teveel mensen, te weinig werk. Een basisinkomen zonder wederkerigheid in de vorm van een tegenprestatie kan een einde maken aan dat zinloze gejaag op mensen met een uitkering en werkelozen. Anders blijf je gewoon de race to the bottom houden, dan niet met een bijstand als laagste punt, maar het basisinkomen. Tegenover noodzakelijke arbeid hoort een fatsoenlijke beloning te staan.
Wat wil je mensen dan in godsnaam laten doen? Water naar de zee dragen? Putjes scheppen om die door een ander vervolgens weer te laten dichtgooien?
@2:
Wat @6 zegt: er is toch niet genoeg betaald werk voor iedereen. Dat wordt in de toekomst alleen nog maar erger. Dus die situatie hebben we al, of we dat nou leuk vinden of niet. Je zou kunnen stellen dat het rechtvaardige er aan is, dat degene die bewust er voor kiest om uit z’n neus te vreten ten minste niet de schaarse banen bezet houdt voor iemand die het misschien wel graag wil. Dat lijkt me een betere situatie dan iemand die dat niet wil tegen heug en meug in een onzinbaan te duwen.
Om het basisinkomen geaccepteerd te krijgen zult u eerst de vraag moeten beantwoorden hoe u om wil gaan met het simpele feit gaat dat mensen zoals ik never nooit niet aan het werk zouden zijn gegaan als er zo tegen het eind van onze studie een basisinkomen was geweest. Inmiddels heb ik mijn leven opgebouwd rondom een wat hoger inkomen en zou ik niet meer terug willen of kunnen. Maar ik geef u op een briefje: op de langere termijn zal de toestroom naar de arbeidsmarkt rap afnemen. Mogelijk vooral bij hoger opgeleiden; die hebben vaak al een wat minder materialistische levensinstelling en weten zich veelal ook nog eens prima te vermaken zonder dat iemand ze daar geld voor geeft. Echter, juist zij zijn de motor achter onze economie.
Nou hoeft het in het algemeen geen ramp te zijn als er minder mensen gaan werken; er is toch geen werk voor iedereen en een basisinkomen valt vast wel te financieren uit (belasting op) geautomatiseerde productie. Echter, het gevaar is dus dat de groep die je toch echt graag aan het werk wil zien er ook geen zin meer in heeft. En dan gaat het rap mis. Daarom denk ik dat we het basisinkomen niet moeten willen. Hoe mooi en vooral elegant het ook is, het is gestoeld op wensdenken en een verkeerd begrip van de drijfveren van uw medemens.
Overigens ben ik van mening dat de lonen structureel omhoog moeten en dat we een 24-urige werkweek moeten eisen.
Hoe zit dat eigenlijk met al die rechteloze zzp-ers, die krijgen geen bijstand, uitkering of ww…
In mijn reactie onder 4) heb ik het over naar vermogen iets doen voor de gemeenschap waarin je leeft. Dat kan heel iets anders zijn betaald werk en moet je zeker niet verwarren met sommige van de huidige praktijken
@7
De vraag is of dat wel klopt. Tegenover de krimp in de meeste sectoren staat een groei in verzorging, zorg, horeca, entertainment, automatisering en recycling. Die kanteling kan nog best wel even voortgezet worden.
Maar al klopt het, dan ben je dus mooi het bokje als je een basisinkomen invoert en de mensen met skills waarvoor nog wel werk is (en waarvan de rest dus afhankelijk is voor zijn inkomen) ineens ook thuis gaan zitten. Er is nu in bepaalde sectoren al een gierend tekort aan hoger opgeleid personeel; ik zoek al jaren naar een geschikte nieuwe collega…
Dat gejaag is een keuze die je ook zonder basisinkomen kunt herzien.
@9
En tot zover de export.
@8 Ik zie het nog niet dat een hoogopgeleide thuis gaat zitten duimendraaien. Er is ook werk waar nu “de markt” niet voor wil/kan betalen, maar dat wel interessant en vaak ook nuttig is. Dat is werk dat ik als het basisinkomen is ingevoerd wel gedaan zal worden.
Ik zie een probleem bij het laaggeschoolde arbeid, waarom zou je je in een Zalando magazijn laten afbeulen/afzeiken als je toch van een basisinkomen verzekerd bent.
@11 Volgens de economische theorieën zou als er tekort is, meer moeten worden betaald. Dat betekent dat er geen tekort aan personeel is, maar een gebrek wil om meer te betalen.
Als dat de oplossing voor het probleem dat ik in de tweede paragraaf genoemd heb zou dat betekenen dat die schoenen en jurkjes een stuk duurder moeten worden.
@12 oh ja toni, waar? Heel werkenbijdeoverheid zit vol banen die ik kan doen, ik solliciteer me suf en krijg de ene na de andere afwijzing. Ook als ik geknipt ben voor die baan.
Kl*land. Als je vrouw bent, 34 en hoogopgeleid, krijg je géén baan. Want misschien ga je wel biggen. Pim zei het al. Ga maar gewoon lekker koken.
@8: ”juist zij zijn de motor achter onze economie.” sorry hoor maar das ook wel een beetje wensdenken. Krijg een beetje jeuk van die metaforen van “motoren” van de economie. Een andere mythische motor is “het” MKB, bij navraag wat zo iemand dan precies bedoeld als motor; die sappelende ZZp-er of dat miljoenen omzet bedrijf met 249 werknemers, of dat ene bedrijfje op een kantoorpark/industrie terreintje bij een of andere willekeurige gemeente, je weet wel de lokale drukkerij, metaalbewerker, plastic fabriekje, klein accountant kantoor etc. allemaal geweldige bedrijven waar mensen prima hun boterham verdienen maar “de” motor van de economie? Dacht het niet. Het zelfde voor wat jij als motor ziet: de hoog opgeleide: zeg maar die 40% (??) HBO+ -ers in nederland? Zeg maar de Linkedin populatie? Ga nog es kijken daar groot deel is “zelfstandig professional” (of te well die ZZP-er sappelend of niet ) ander groot deel is Manager-van-dit-of-dat. Geloof Deze twee zijn ook niet echt “de” motor va de economie. En als je je daar wel aan wil vasthouden; die HBO- categorie van werkende mensen zijn dan de olie, want zonder al die echt werkenden valt er niks te managen en als er niks te managen valt en veel te verdienen valt zijn al die ZZP-ers die in de een of andere dienstverlening actief zijn ook overbodig; olie en motor; hoog en laag opgeleid beide kunnen niet zonder elkaar, en daarmee valt je hele argumenten een beetje in elkaar. Niet te vergeten het N=1 gehalte; omdat jij niet zou hebben gewerkt met basis inkomen wil dat niet zeggen dat dat voor iedereen geld. Daarnaast de generalisatie dat hoogopgeleiden niet materialistisch zijn WHAWAWA in naam niet nee, in naam zijn we allemaal heel erg spiritueel en bezig met belevingen, bollucks, als er een groep net zo materialistisch is als de laag opgeleide is het wel de hoog opgeleide in hun Volvo, Audi en VW leasebakken , jaren 30 koophuizen incl. design interieur etc. Ja ja ik weet af en toe komt er zo een leuke VPRO docu langs met hippe hipsters die allemaal niks om geld geven…maar of dat nu echt representatief is? Het is altijd makkelijk roepen dat je niks om geld geeft, als je de schaapjes redelijk op het droge hebt (=een kapotte Ipad, wasmachine, breedbeeld geen financiele ramp is, 3 keer per jaar er ff tussen uit de norm is (voorjaar ski-en, zomervakantie camping Z-Fr, najaar/kerst nog ff last-minute zonvakantie aan strand of weekje bungalow park in NL) etc)
@12
Klopt. Dat soort dingen zou ik ook doen. Maar het brengt geen brood op de plank. En iedere hoger opgeleide die dat doet is er eentje minder die brood op de plank brengt. De financiering van je basisinkomen verdwijnt zo als sneeuw voor de zon.
Geen zorgen, dat magazijn is over 10 jaar volledig geautomatiseerd. Ik zou me eerder zorgen maken om de mensen die zich bezig houden met zorg en verzorging. Zonder hen wordt het een vervelende pijnlijke stinkende zooi…
@12
Leuke theorie, maar economische theorieën kunnen ook niet toveren of het gemiddelde IQ op magische wijze opkrikken. Die mensen lijken er gewoon niet te zijn.
@14 TL;DR. Als dat jou beter zint wil ik ook best spreken over de bestuurdersstoel van de economie. Dan mag jij de claxon zijn.
@15: Reken er maar op dat de zorg op termijn ook fors gaat automatiseren. De enige reden dat die over 10 jaar nog niet zover zijn als de distributiecentra is dat werknemers in die sector wat invloedrijker zijn, zodat ze automatisering en robotisering langer kunnen tegenhouden.
“Ik snap het niet helemaal. als iedereen, ook werkenden een basisinkomen krijgen, wat is er dan niet rechtvaardig aan al iemand het krijgt onder er voor te werken?”
Het geld voor een basisuitkering komt niet uit de lucht vallen. Werkenden zullen dus hun basisuitkering zelf extra aan belasting o.i.d.moeten opbrengen om het daarna als een sigaar uit eigen doos weer terug te krijgen. Even afgezien van dat dat op zichzelf onzinnig en duur rondpompen van geld is zal daar ook nog dikke een toeslag op moeten komen om basisuitkeringen van huismoeders en mensen die het niet de moeite waard vinden om voor en paar euro bovenop de basisuitkering uit hun bed te komen. Werkenden worden daarmee driedubbel gepakt en de lagere lonen / minder aantrekkelijke banen zullen onbezet blijven of vervuld moeten worden door ingehuurde buitenlanders.
De vraag is dus niet, wat is daar niet rechtvaardig aan, de vraag is wat is er wel rechtvaardig aan?
@7, volgens mij is het niet zo dat er niet genoeg betaald werk is, maar vooral dat we niet willen betalen voor werk dat wel gedaan wordt.
Putjes scheppen en dicht laten gooien, of water naar de zee dragen ofzo zijn volstrekt niet nodig als je ook zou kunnen kiezen voor meer mensen naar zorg en opvoeding – die dingen die zo enorm belangrijk zijn voor ons welzijn. Maar ook als we simpelweg als maatschappij de nadruk gaan leggen op het betalen van redelijke lonen voor redelijk werk.
Het intrigerende is namelijk dat we werk steeds meer definieren als ‘iets dat geen andere reden van bestaan heeft dan geld.’ Werk dat wel een andere reden heeft (omdat het nodig is of omdat mensen het om een of andere reden waardevol is) wordt nog steeds gedaan… alleen zonder loon (of met een flinke reductie.)
Daarnaast wordt er nog steeds uitgegaan van het idee dat je mensen zoveel mogelijk niet een redelijk loon voor hun werk betaalt… Het wordt niet zo hardop gezegd, maar als je de tendens van McDonalds tot de kledingateliers bekijkt is dat toch duidelijk. Het werk is er, maar men wil er niet voor betalen.
Er is dus een fundamentele onwederkerigheid in onze maatschappij – dat je van mensen wel tijd neemt, veel tijd, en gezondheid, maar dat je ze daar niet in redelijkheid voor compenseert.
Dat is natuurlijk een doodlopende weg. Dat heeft echter niet zozeer met gebrek aan werk te maken, en al helemaal niet met automatisering, maar alles met de uitgangspunten. Werk hoeft dan ook niet gecreeerd te worden.
@12
Als de arbeidsmarkt een markt was zoals de zonnebloemen dan zou er geen probleem zijn als niemand dat werk wilde doen want dan was er schaarste, waren de lonen hoger en kon je er namelijk zodanig veel meer geld mee verdienen dat het voor sommigen wel interessant werd.
Maar in tegenstelling tot de ogenschijnlijk weerloze zonnebloemen kun je mensen namelijk zodanig uitknijpen dat ze geheel ‘vrijwillig’ voor een hongerloon zware arbeid verrichten. In de bijstand bijvoorbeeld.
http://www.volkskrant.nl/politiek/vernederende-klusjes-voor-amsterdammers-in-bijstand~a3567202/
Nu doet Sargasso het weer, hoe kun je in een open samenleving met open grenzen zoiets willen voorstellen. Ach beste mensen denk toch even na of heeft u alleen maar gestudeerd?
@21, er lekt nu ook al aan alle kanten geld weg. We buiten de mechanismen immers met liefde uit als het gaat om belastingontwijking voor grote bedrijven ofzo.
De weg die we nu bewandelen leidt overduidelijk tot grote problemen: veel armoede. Dus denk vooral even mee hoe we die zaken kunnen veranderen richting een beter gebalanceerd systeem.
Tenzij je echt liever de situatie hebt dat je wel werkt maar daar niet van kunt leven? De kans dat je aan de veilige kant van de 1% zit lijkt me namelijk vrij klein.
@22 Je zit er faliekant naast, wij kunnen de hele wereldbevolking niet onderhouden, it’s wishfull thinking!
Van wederkerigheid kan geen sprake zijn bij een onvoorwaardelijk basisinkomen. Dan is het niet meer ‘onvoorwaardelijk’ maar gewoon een uitkering!
Dan worden alle voordelen weer teniet gedaan: vrijheid van het individu, doet recht aan baanlozen, geen dure controleapparaat, geen rondpompmachine, etc.
Wederkerigheid zit toch al in ons systeem, de mens is namelijk altruïstisch en altijd bereid iets voor zijn naasten te doen.
Een basisinkomen is onvoorwaardelijk! punt uit.
@24: Jolanda, waarom zo’n strakke reactie?
Uiteraard gaat het fout als de huidige overheid op de geijkte manier wederkerigheid institutionaliseert, maar kunnen we niet de fantasie op brengen om daaraan te ontsnappen?
Dit essay over “bullshit jobs” blijft trouwens briljant:
http://strikemag.org/bullshit-jobs/
@18
Dat is alleen als je vast blijft zitten in belasting = heffing op arbeid.
Als we kunnen nadenken over belasting op grondstoffen, vervuiling en inkomen (algemeen, dus ook uit vermogen en winsten) zijn er ook andere mogelijkheden tot herverdeling van geld.
Differentiatie in BTW (meer stappen) geeft ook meer mogelijkheden.
Bovendien hoort dit toch zalig te zijn voor werkgevers, want zij hoeven alleen de meerprijs van arbeid te betalen (als was NL een lage-lonen-land) omdat het bovenop het basisinkomen komt.
@19:
Natuurlijk, dat zeg ik ook. Ik heb doelbewust het woordje “betaald” daar in gezet. Er is zat werk. Het is alleen zo dat niemand er voor wil dokken. Omdat het werk is wat nuttig is voor het algemeen welzijn en voor de publieke zaak. En daar gaat natuurlijk niemand vrijwillig voor dokken.
Het punt is nou net dat er van alles en nog wat mogelijk is. In de jaren 60 was dat de droom: nooit meer hoeven werken omdat machines al het werk doen. Dat is nu veranderd in de nachtmerrie van nooit meer kunnen werken omdat alle machines het werk doen. Maar het enige verschil ligt ‘m in het feit dat we niet bereid zijn om mensen die niet werken toch een fatsoenlijk bestaansminimum te bieden. En daar is dat basisinkomen nou net een oplossing voor.
En ik denk dat het met die luie hoogopgeleiden die dan niks meer gaan doen echt wel meevalt. In de eerste plaats hangt dat maar helemaal af van de hoogte van dat basisinkomen. Als je het hoog genoeg zet om niet te verhongeren, maar niet zo hoog zet dat mensen zich veel luxe kunnen veroorloven zal de prikkel tot werk hoog genoeg zijn. De mens is tenslotte een wezen dat graag luxe heeft.
En in de tweede plaats is werk voor de meeste mensen toch echt een middel om sociale status aan af te meten. Ook daarom zal het wel loslopen met die luiheid.
@28: En in de tweede plaats is werk voor de meeste mensen toch echt een middel om sociale status aan af te meten.
Uhm.. dat is de geldelijke beloning van het werk die de sociale status toont. Genoeg collega’s die het prima vinden om de hele dag niks te doen maar wel klagen over de te lage beloning.
Nu doet Sargasso het weer, hoe kun je in een open samenleving met open grenzen zoiets willen voorstellen.
De grenzen zijn helemaal niet open.
Overigens is het gebrek aan wederkerigheid bij het basisinkomen een vreemd argument. Bij de huidige publieke voorzieningen zit dat element er namelijk ook niet in. De politie helpt ook als je geen belasting betaalt (er hoeft zelfs geen bedankje van af). Hetzelfde geldt voor de wegen, defensie, justitie, (basis- en middelbaar) onderwijs, etc.