Was drama Alphen te voorkomen?

De Telegraaf is er vandaag stellig over. En ook het ooit degelijke Het Parool wist het gisteren zeker: als de politie niet had liggen slapen, was het schietdrama in Alphen a/d Rijn voorkomen. In de nasleep van door mensen veroorzaakte drama’s is het begrijpelijk dat er naar schuldigen wordt gezocht, maar dat geeft journalisten en onderzoekers nog geen vrijbrief om bokkesprongen te maken met causaliteit.

De redenering is als volgt: zeven mensen hadden nu nog geleefd als Tristan van der Vlis zijn geweer niet had leeggeschoten als hij geen geweer had aangeschaft, als de politie zijn vergunning niet had geblokkeerd, als de politie wist van zijn psychiatrisch verleden als de politie maar goed in zijn eigen papierstapel had gekeken en het bericht had gevonden dat Van der Vlis in 2006 gedwongen was opgenomen in een kliniek.

In een ideale wereld, kom je met zo’n verklaring weg.Achteraf is het causale pad makkelijk te construeren. Maar draai je het tijdspad om en kom je in de echte wereld, dan ziet het beeld er anders uit. Op ieder beslismoment is niet sprake van één vaststaande mogelijkheid om verder te gaan, maar van meerdere. Misschien had de betreffende agent wel het bericht gevonden over de opname in de kliniek, maar vond hij die niet relevant. Niet zo’n gekke gedachte, omdat in Nederland dit soort schietpartijen tamelijk uniek zijn. En ook al had Van der Vlis geen vergunning gekregen, wellicht had hij dan andere opties dan een legaal geweer overwogen – een mes, een illegaal vuurwapen, een explosief. Misschien had de jongeman uit frustratie een grotere daad willen plegen en was de schade nog groter geweest. Van der Vlis liet zich inspireren door Columbine. Misschien had hij zijn plan gewijzigd en was hij een kinderdagverblijf binnengelopen.

Het zijn niet alleen journalisten die zich door een aanlokkelijk verklarend verhaal laten meeslepen. Het stoort me dat veel onderzoekscommissies en veiligheidsinstituties weliswaar prachtige risicomodellen, schema’s en modellen construeren, maar toch vaak in die deterministische val trappen. De Onderzoeksraad van Veiligheid (tot voor kort onder leiding van Van Vollenhoven) en Rosenthals COT Instituut voor Veiligheid en Crisismanagement weten ook altijd een schuldige aan te wijzen, zonder dat rekening wordt gehouden met het feit dat de samenleving en mensenlevens in feite open systemen zijn, die zich niet zo makkelijk laten sturen en zich achteraf ook niet zo makkelijk laten verklaren. Van Vollenhovens onderzoek over kindveiligheid is zo’n typisch voorbeeld: meer informatie over een aantal probleemgezinnen had drama’s kunnen voorkomen. De stelligheid van de prins is stuitend.

Is de politie dom geweest? Ja, geen enkele psychisch getroubleerde persoon mag een wapenvergunning krijgen wat mij betreft. Maar de politie had dit drama niet kunnen voorkomen. Er is maar een schuldige in dit verhaal en dat is Tristan van der Vlis.