ESSAY - door Matthé Scholten (Ruhr-Universität Bochum)
Sinds de jaarwisseling zijn mensen met psychische aandoeningen vogelvrij in hun eigen huis. Op 1 januari is namelijk de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg in werking getreden.
Onder voorganger Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen waren (zoals de naam van de wet al doet vermoeden) enkel gedwongen opnames in instellingen geregeld. Dat is niet meer van deze tijd – een tijd waarin mensen met psychische aandoeningen een plek midden in de maatschappij zouden moeten hebben. En niet onbelangrijk: een tijd waarin vanwege verregaande kostenbesparingen het aantal bedden in psychiatrische ziekenhuizen in rap tempo is afgebouwd.
De nieuwe wet maakt het daarom mogelijk om personen met psychische aandoeningen ook in de thuissituatie gedwongen te behandelen.
Aan goede bedoelingen geen tekort.
Zo moet de wet bijvoorbeeld vroegtijdige interventie mogelijk maken en de inspraak van betrokkenen vergroten. Verder is het uitgangspunt van de wet dat dwangmaatregelen alleen als uiterste middel mogen worden toegepast. Deze video van het ministerie vat de hoofdpunten van de nieuwe wet kort samen.
Alle goede bedoelingen ten spijt lijkt het erop dat mensen met psychische aandoeningen sinds de jaarwisseling in de meest ongelukkige combinatie van een nanny state en een politiestaat leven.
Noem je dat zorg?
Thuis is voor de meeste mensen een veilige plek waar ze vrij zijn van de bemoeienis van anderen. De privésfeer van mensen met psychische aandoeningen wordt door de Wet verplichte ggz ernstig aangetast. Binnen de nieuwe wet omvat verplichte zorg namelijk niet alleen het toedienen van gedwongen medicatie en een gedwongen opname in een psychiatrisch ziekenhuis. Ook zaken als ‘onderzoek aan kleding of lichaam’ en ‘onderzoek van woon- of verblijfsruimte op gedrags-beïnvloedende middelen en gevaarlijke voorwerpen’ blijken onder zorg te vallen.
Het is alsof de politieman en de nanny de handen ineengeslagen hebben en samen je woning binnenvallen. Terwijl de nanny het aantal biertjes in je koelkast telt, trekt de politieman je keukenlades open op zoek naar scherpe broodmessen.
Een andere vorm van verplichte zorg in de wet is het opleggen van ‘beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten.’ Eén van de vrijheden die ingeperkt mag worden is ‘het gebruik van communicatiemiddelen.’ Inleveren die mobiele telefoon!
En of dat nog niet erg genoeg is, wordt ook ‘het uitoefenen van toezicht’ door de wet als zorg aangemerkt. De wet zegt niet welke methodes zijn toegestaan. Gezien het personeelstekort in de ggz lijkt cameratoezicht daarom opeens een optie. Zo helpen we de cliënten in één klap van hun achtervolgingswanen af. (Een waanidee is een onware overtuiging waaraan wordt vastgehouden ondanks overtuigend tegenbewijs.)
Separeren op het toilet?
In de aanloop naar de nieuwe wet werd in het veld bediscussieerd of verplichte zorg thuis gegeven mag worden wanneer mensen zich fysiek tegen deze zorg verzetten. Ondanks pogingen om het gebruik van dwang in de psychiatrie terug te brengen, zijn vasthouden, vastbinden en separeren nog altijd veelgebruikte methodes om met agressie en fysiek verzet om te gaan. Veel mensen uit het veld waren van mening dat deze methodes niet bij mensen thuis ingezet zouden mogen worden.
De discussie is niet in hun voordeel beslecht. Naast de eerdergenoemde interventies rekent de nieuwe wet namelijk ook ‘insluiten’ en het ‘beperken van de bewegingsvrijheid’ tot zorg. In de Nota van toelichting bij het bijgaande Besluit wordt expliciet gemaakt dat bewust geen enkele vorm van verplichte zorg in de thuissituatie wordt uitgesloten.
In de nota wordt opgemerkt dat separeren bij de mensen thuis ‘gelet op bouwkundige eisen’ waarschijnlijk geen goed idee is. Maar ‘het afsluiten van een woning of kamer’ zou volgens de nota toch zeker wel tot de mogelijkheden moeten behoren.
Ook zou volgens de nota het tijdelijk vasthouden of vastbinden van cliënten in bepaalde gevallen geoorloofd moeten zijn, bijvoorbeeld ten behoeve het toedienen van medicatie. Gaan we mensen met sjaals aan verwarmingsbuizen vastbinden?
Zo’n vaart zal het in de praktijk niet lopen. Er zijn namelijk veiligere methodes om de bewegingsvrijheid van mensen te beperken. Verder zien professionals het (vooralsnog) niet zitten om mensen in de thuissituatie te fixeren. In een handreiking voor ambulante verplichte zorg van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie wordt gesteld dat bij fysiek verzet een gedwongen opname in een instelling vrijwel altijd noodzakelijk zal zijn.
Het punt blijft echter dat in de thuissituatie de voorwaarden voor een zorgvuldige dwangtoepassing en de broodnodige mechanismen voor toezicht op ggz medewerkers ontbreken. Misstanden liggen daarom op de loer.
Kliklijn
Elnathan Prinsen en Pauline Meurs stellen vast dat mede door de publieke reactie op een aantal incidenten met dodelijke afloop – denk aan de moord op Els Borst – de nadruk van de Wet verplichte ggz meer op veiligheid dan op behandeling is komen te liggen. In een eerdere bijdrage aan BNI ging ik in op de onwenselijke gevolgen van zo’n veiligheidsfetisj.
Een goed voorbeeld van deze focus op veiligheid is de nieuwe ‘kliklijn’ voor verplichte zorg. Iedere burger kan vanaf nu bij een speciaal meldpunt van de gemeente melding maken van een persoon die verplichte zorg nodig heeft. Desgewenst kan dit anoniem. Je kunt dus ook gewoon je lastige buurman aanmelden. De gemeente is verplicht om binnen veertien dagen een verkennend onderzoek te doen naar de noodzaak van verplichte zorg. De uitslag van dit onderzoek moet aan de melder worden meegedeeld.
Opnieuw niets dan goede bedoelingen. Bij veel ‘zorgmijders’ ontbreekt een sociaal netwerk en op deze manier kan een bezorgde en oplettende buurvrouw ervoor zorgen dat haar buurman de zorg en aandacht krijgt waar hij recht op heeft. Toch is de kans groot dat zulke bezorgde burgers ongewild tot ‘gratis bewakers van de normaliteit’ worden, zoals Karlijn Roex het treffend verwoordt.
Ter vergelijking: van alle meldingen van ‘verward gedrag’ gaat het bij slechts een klein deel om mensen met een psychische aandoening. De meeste ‘verwarde’ mensen zijn verdrietig, boos of beschonken. En een noodzaak voor verplichte zorg is er slechts bij een miniem deel van alle meldingen, naar schatting rond de twee procent.
Grote kans dus dat mensen die bijzonder gedrag vertonen in groten getale bij het meldpunt zullen worden aangemeld. Lang leve de diversiteit!
Een bureaucratisch monster
Psychiaters noemden de nieuwe wet in een brief aan staatssecretaris Blokhuis ‘een veelkoppig bureaucratisch monster.’ Ook werd er om deze reden een petitie voor een herziening van de wet gelanceerd.
Deze reactie is zeker niet overdreven. De wet bevat grote lappen tekst waarin zeer ingewikkelde procedures beschreven zijn, terwijl de materiele voorwaarden voor dwangtoepassing maar heel summier worden opgevoerd.
De sleutelfiguren in de bureaucratische procedures zijn geneesheer-directeuren, burgemeesters, rechters, officieren van justitie, onafhankelijke psychiaters en advocaten. Op deze personen zijn in ieder geval één maar meestal meer van de volgende dingen van toepassing: ze kennen de betrokkene niet, ze hebben geen verstand van zaken, of ze hebben andere belangrijke dingen te doen.
Als gevolg brengen psychiaters hun tijd door met papierwerk, liggen de formulieren vervolgens dagenlang in een tekenmap op een bureau en wordt er uiteindelijk getekend bij het kruisje. De Alphense burgemeester Liesbeth Spies gaf onlangs in het AD ruiterlijk toe dat ze in de praktijk gewoon het advies van de psychiater zal opvolgen.
Het resultaat: de bureaucratie maakt vroegtijdig ingrijpen onmogelijk en biedt geen rechtsbescherming aan mensen met psychische aandoeningen. Terwijl het daar juist allemaal om te doen was.
Ondertussen lijkt de Wet verplichte ggz de verminderde maatschappelijke acceptatie van mensen met psychische aandoeningen tot geldend recht te hebben verheven.
Vragen aan de lezer
Mag ten behoeve van hun gezondheid inbreuk op de privésfeer van mensen met psychische aandoeningen gemaakt worden?
Zo ja, in welke mate en onder welke voorwaarden?
Verder lezen
http://www.dwangindezorg.nl
http://www.bochum-salus-project.com
Dit artikel verscheen eerder op Bij Nader Inzien.
Reacties (10)
En ondertussen zijn er wachtlijsten voor mensen die vrijwillig hulp zoeken.
Godallemachtig, welke debiel heeft dit bedacht?
Nee natuurlijk zou je mensen in hun eigen huis niet gedwongen moeten behandelen. Als iemand echt een gevaar voor zichzelf of anderen is, dan is opname de enige optie. Dat is al erg genoeg, maar dan is er tenminste nog het idee dat na alle ellende een veilige thuishaven wacht. Het lijkt me uitermate traumatisch en onherstelbaar als je in je eigen huis in een dwangbuis komt te zitten. Dan is er geen plek op de wereld meer waar je je enigszins veilig kunt voelen.
Gedwongen behandeling moet buiten de eigen omgeving plaatsvinden, als je tenminste wil dat de patiënt ooit nog kan terugkeren in de samenleving.
@2:
Als we dat weten, kunnen we de bedenker/uitwerker ook aanmelden. Maar ik denk dat die ook de anonimiteit verkiest. Een Wet ohne Author, zogezegd.
Kunnen we de minister en degene die voor hebben gestemd niet aanmelden bij de ‘kliklijn’, ze zijn duidelijk zeer verward…
Bovenstaand stuk gaat wel erg uit van onvermijdelijke function creep en structureel misbruik door de autoriteiten en zorginstellingen, terwijl de bedoeling van de wet nu juist is overlastgevende buren met psychiatrische stoornissen meer inspraak en rechten te geven wanneer er sprake is van mogelijke gedwongen opname.
Nu is het zo dat de politie ingeschakeld wordt wanneer iemand in een psychose verkeert of de buren bedreigt. Maar de politie zijn niet opgeleid als geestelijke gezondheidswerkers. Die agenten moeten nu ter plaatse beoordelen of iemand wellicht verplicht moet worden opgenomen.
Ik ken iemand die dat overkwam: die zat drie dagen tussen de TBS’ers. Geen psychiater die kwam kijken (terwijl dat wel verplicht is), want het was weekend. Ze werd door een van die psychopaten met de dood bedreigd: ‘Ik ga je vermoorden’.
Verplegend personeel zat veilig achter een afscheidingswand. Als ze contact probeerde te leggen, werd ze door hen genegeerd. Probeerde ze duidelijk te maken dat ze daar niet hoorde, dan zei zo’n verpleegster: ‘Nou ja, je zit hier toch, en dat is vast niet voor niks!’
Na drie dagen bepaalde de rechter dat ze onterecht in de opvang zat, en werd gelast haar vrij te laten. Kortom, oom agent heeft een beslissing gemaakt tot verplichte opname, en geen psychiater die heeft gecontroleerd of dat eigenlijk wel terecht was.
Daarom hebben belangenvereniging voor psychiatrische patiënten juist aangedrongen op een wijziging in de wet, waarbij de verwarde persoon of overlastgever éérst gehoord wordt door een psychiater, en zijn zaak kan bepleiten. Die doet dan een aanbeveling aan de burgemeester.
@5: al. 2 & 3. Er zijn de laatste decennia wel meer terreinen bijgekomen waar calamiteiten alleen tijdens kantooruren dienen plaats te vinden…
Een wet invoeren waarbij je bij voorbaat al kunt zien aankomen dat de uitvoering gebrekkig soms zelfs tegengesteld aan de bedoeling zal verlopen, getuigt niet van vroed vaderschap.
O.K. Binnenkort bespreken we Walpurgisnacht van Jerofejev.
@7:
Was deze postng misschien bedoeld voor “Mr. Bean”?
:-)
@7: Niet dat het iets met het onderwerp te maken heeft. Maar vandaag vieren we Imbolc. Beltane is pas over 3 maanden.
On topic: Voor zware psychiatrische gevallen zou altijd een psychiater stand by moeten staan.
Vaker gehoorde maar onterechte overtuiging: Niemand dwingt je om behandeling thuis te accepteren.
Wie zich verzet tegen behandeling thuis zal altijd worden opgenomen.
Meld je ervaringen met de WvGGZ op https://forms.office.com/Pages/ResponsePage.aspx?id=fes_qmQsZ0WnOnrNQvjeAFBlluBV_hdGumpmcnUidQdURDdXQUcxWEtaTDZQUk9YQk9VT1UxWUtLUS4u