ACHTERGROND - Niets ten nadele van ons kikkerlandje met zijn hunebedden en talloze grafheuvels, maar de insulaire gebieden zijn toch wel de echte schatkamers als het gaat om overblijfselen uit de prehistorie. Stonehenge is natuurlijk erg interessant, maar wie het kleine niet eert is het grote niet weerd.
‘The Art Newspaper’ kopte op 10 februari j.l. “The most important piece of prehistoric art found in Britain in a century will go on view at the British Museum“, net als The Guardian van 10 februari trouwens. In het artikel wordt het British Museum aangehaald dat zich in soortgelijke termen uitdrukte: “The British Museum has now labeled the most important piece of British pre-historic art discovered in the last century.“. Ik ben zo vrij deze kwalificatie met een behoorlijke korrel zout te nemen, maar dat het hier gaat om een belangrijk artefact dat ook zonder deze overdrijving heel interessant is, staat buiten kijf. Het dateert trouwens wel uit dezelfde periode als Stonehenge. Waar gaat het precies over?
Burton Agnes
De trommel van Burton Agnes.
In 2015 werd in Burton Agnes, East Yorkshire en 380 km van Stonehenge, bij de aanleg van een energiecentrale een graf gevonden. Daarin lag ook een van inscripties voorziene trommelvormige cilinder van stevige kalk/krijt. Het object lag in een graf met drie kinderen, samen met een krijten bal ter grootte van een tennisbal en een gepolijste, benen pin. Een soortgelijk object werd niet in of bij Stonehenge gevonden. De bal en de pin wel, diverse zelfs. De cilinder werd middels koolstofdatering van de skeletten gedateerd in de periode van 3005 tot 2890 voor Christus, een tijdvak dat valt aan het eind van de jonge steentijd en de bouw van Stonehenge.
Een van de drie trommels van Folkton (public domein).
De Folkton Drums
De cilinder van Burton Agnes staat niet op zichzelf: naast dit exemplaar zijn er nog vier bekend. Drie staan bekend als de ‘Folkton Drums’ enlijken op het exemplaar uit Burton Agnes. Ze zijn al in 1889 ontdekt door amateur-archeoloog William Greenwell in een grafheuvel (barrow) in de buurt van Folkton in North Yorkshire, 25 km van Burton Agnes.
In die grafheuvel vond hij een neolithisch graf uit de tijd van Stonehenge, naar schatting tussen 2600 en 2100 voor Christus, dus op de grens van de bronstijd. De overblijfselen van verschillende lichamen werden opgegraven, waar onder een kind. Daarnaast waren er de drie kalkstenen trommels en één benen pin. Hiernaast werden bij de andere skeletten grafgiften gevonden als vuurstenen en aardewerk dat overeenkomt met het aardewerk uit de Trechterbekercultuur (Bell Beaker culture), de cultuur waarbinnen de hunebedden werden gebouwd.
Vier jaar na de ontdekking werden de cilinders door Greenwell, samen met andere delen van zijn collectie, aan het British Museum geschonken. Daar staan ze tot op de dag van heden tentoongesteld. Na onderzoek werd geconcludeerd dat de objecten dienden als een soort talismannen om de begraven kinderen te beschermen, een functie die logischerwijze kan worden overgedragen op de cilinder van Burton Agnes.
De Lavant drum (public domein).
Lavant
Een vijfde exemplaar staat bekend als de Lavant drum en werd als deel van een opgraving ontdekt in 1993 in de Chalk Pit Lane, Lavant, West Sussex. In tegenstelling tot de vier andere cilinders is deze niet gedecoreerd, hoewel het goed mogelijk is dat eventuele decoraties in de loop der tijd in het relatief zachte kalk zijn geërodeerd. Deze cilinder is misschien ouder dan de andere vier en dateert waarschijnlijk uit de midden-steentijd, hoewel het museum waarin het is tentoongesteld de neolithische periode aanhoudt op basis van koolstofdatering van een dierlijke bot en een gewei uit dezelfde omgeving als de cilinder.
Het is ook mogelijk dat het decoreren van deze cilinders stamt uit latere tijden; op de trommel zijn inderdaad sporen van insnijdingen te zien. De cilinder is afkomstig uit een afgesloten put, hetgeen het onderzoek naar de context en herkomst, dat momenteel uitgevoerd wordt door de University of Southampton, niet eenvoudiger maakt. De Lavant drum wordt tentoongesteld in het Chichester Streekmuseum.
Vijf trommels
De vijf trommels werden in 2005 door archeologe Anne Teather qua functie aan elkaar gelijkgesteld. Anne Teather, Andrew Chamberlain en Mike Parker Pearson hebben onlangs gesuggereerd dat de Folkton- en Lavant-trommels instrumenten waren om snoeren op standaardlengtes af te meten die werden gebruikt bij de constructie van monumenten zoals Stonehenge en de ‘timber circle’ bij Durrington Walls. De omtrek van elk van de trommels komt overeen met een onderverdeling van tien neolithische ‘long feet’. Chamberlain en Parker Pearson stellen voor dat de neolithische ‘long foot‘ gelijk is aan 1,056 moderne voet oftewel 0,3219 meter. De omtrek van de Lavant-trommel van 361,3 mm komt overeen met 1,1225 ‘long feet‘ of 1/9 van tien ‘long feet‘. Voor wie het allemaal niet te ver gezocht vindt.
De bovenzijde van de Burton Agnes drum (public domein).
Ringkruis
Bovenstaand een foto van de bovenzijde van de trommel van Burthon Agnes. Het is verleidelijk, zo niet wishful thinking van mijn kant, om hier een ringkruis in te zien. Wat nu volgt is dus pure speculatie mijnerzijds, maar ik vind de gedachte te spannend om niet te opperen.
Ringkruisen zullen de meeste van de lezers kennen in de vorm van het christelijke Keltische High Cross. Waar deze kruisvorm precies vandaan komt is nog steeds niet goed afgetimmerd, maar over het algemeen wordt er van uitgegaan dat het hier een gekerstende pagane kruisvorm betreft die als heidens object ook op andere plaatsen in met name Scandinavië voorkomt en zelfs in andere delen van de wereld, en gezien kan worden als een archetypisch motief. Er bestaat consensus over het feit dat de cirkel de zon voorstelt – zie ook de ‘hemelschijf van Nebra’.
Hiermee zou het motief in verband gebracht kunnen worden met wellicht de oudste religieuze uiting die de mensheid kent: de kringloop der seizoenen. De aarde sterft als de dagen korter worden maar herleeft, evenals gewassen, dieren en mensen, als de dagen lengen. Als je deze gedachtegang toepast op grafgiften, kan je de volgende conclusie trekken. Grafgiften werden niet of niet alleen in graven geplaatst om de overledene ten dienste te zijn in het hiernamaals (onderwereld of wat dan ook), maar om hem of haar van nut te zijn in een ‘nieuw leven’, als het leven aan het einde van het jaar is gestorven om vervolgens aan het eind van de winter en het begin van de lente opnieuw geboren te worden: de kringloop (what’s in a name) van het leven. Maar nogmaals, dit is pure speculatie.
Vroeg-Keltisch ringkruis, Gallarus Oratory, Co. Kerry, Ierland (public domein)
Tentoonstelling
De Folkton Drums worden samen met de cilinder van Burton Agnes, die tot straks toe nog niet voor het publiek te zien is geweest, tentoongesteld op de tentoonstelling The world of Stonehenge in het British Museum, waar in de eerste grote overzichtstentoonstelling over Stonehenge ooit dit neolithische monument, niet alleen voorzien van de laatste inzichten, in zijn context zal worden geplaatst. De tentoonstelling duurt van 17 februari tot en met 17 juli 2022. Voor wie geen gelegenheid heeft de tentoonstelling te bezoeken kan vanuit Nederland hier de catalogus bestellen: of hier
(Alle foto’s zijn uit het public domain).