Als we het over Europa hebben, dan is het de laatste tijd vooral over “de Europese crisis”. Om alle analyses kort samen te vatten: het is een soort hernieuwd provincialisme waarvan de oorzaken divers en niet eenduidig zijn: ontevredenheid over nationale politiek, ontevredenheid over liberalisering die ons wordt opgelegd door “Brussel” en in het algemeen een gevoel dat we niks betekenen in het grote Europa en de nog veel grotere wereld (want dan wil je natuurlijk in je schulp kruipen).
Het doel van mijn betoog is nu niet (voor de zoveelste keer) uiteenzetten waarom die gevoelens ongegrond zijn en wat er anders zou moeten, maar uiteenzetten wat we er aan kunnen doen.
De EU, haar burgers en een globaliserende wereld
Om te beginnen: ik denk dat “Europa” werkt. Waar Europa niet werkt, komt het vaak door interne verdeeldheid (vetorecht) en irrationele nationale belangen. Het is alleen een gegeven dat in het huidige systeem de Europese Commissie (EC) ongecontroleerd – tenminste niet door een volksvertegenwoordiging – zijn werk kan doen. Hun beleid lijkt vaak een soort spagaat te voeren tussen overdreven bescherming op het gebied van b.v. milieu en arbeidsomstandigheden en anderzijds het prediken van liberalisme naar Angelsaksisch model. Op zich is daar niks mis mee en ik denk dat Europese, en specifiek Nederlandse burgers daar helemaal niet onwelwillig tegenover staan. Maar het gaat vooral mis in de manier waarop die regelgeving tot ons komt. Een aanwijzing hiervoor is dat de grootste partij van ons land eigenlijk hetzelfde beleid nastreeft.
Maar de match burger-EU werkt niet alleen vanuit de EU niet. Zoals eerder gesteld: Er is duidelijk een opleving van nationalisme en provincialisme in Europa, in ieder geval in Nederland. Neem nu de wens om terug te keren naar de zgn. VOC mentaliteit. Maar wat heeft iemand in Overijssel of Gelderland nu met de VOC? Deze regio’s zouden veel meer met de Hanze-mentaliteit moeten hebben. Om over Limburgers nog maar te zwijgen. Kortom: het historische beeld dat mensen bij Nederland hebben is vooral kunstmatig. Welke geografische “eenheid” bindt nu echt? Hier kom ik later op terug.
Wat dat nationalisme betreft heerst er in Nederland wel een ander gevoel dan in sommige andere landen: veel Noord-Italianen hebben niet zo veel met het zuiden en veel West-Duitsers met “Ossies”. Hier zit natuurlijk ook een economische ongelijkheid achter, maar in basis is zo’n gevoel natuurlijk niet helemaal onterecht. Er is ook een groot verschil tussen oost en west Duitsland. Tot slot zijn er de kleine regio’s die “schreeuwen” om meer zelfbestuur, zoals Schotland, Cathalonië en Baskenland. Kortom: mensen missen zelfs binnen landen een geografische binding met hun landgenoten.
Tot slot dan Europa in de wereld: aan de ene kant zitten we dus met landen die te groot lijken en aan de andere kant zou een nog meer versnipperd Europa nog meer onbeduidendheid in de “grote boze buitenwereld” betekenen. Maar het werkt ook andersom: vorig jaar heb ik een reis door Zuid-Amerika gemaakt. Als mensen me vroegen waar ik vandaan kwam en ik “Holanda” antwoordde, kreeg ik soms vragende blikken. “Europa” werkt daarentegen een stuk beter en er bestond bij de mensen dan ook niet de vraag: “waar dan in Europa”. Conclusie: een nationale identiteit is zooooo overschat.
Dus…?
Met deze drie constateringen op zak (Europa nu werkt niet lekker, de mensen willen de politiek “dichter bij huis” en dat Europa keihard nodig is in een globaliserende wereld) kwam ik tot het volgende idee: Splits landen op in delen die zo groot zijn als ongeveer de helft van Nederland (dus wat nu Vlaanderen, Wallonie of een Duitse deelstaat is). Deze bestuursniveaus bestaan veelal al en kunnen snel en effectief handelen op het gebied van openbare orde en veiligheid, verkeers en huisverstingsproblematiek en economische ontwikkeling. Europa kan vervolgens als een grote paraplu fungeren die de spelregels opstelt en een gezamelijk buitenlands beleid uitdraagt. Voordeel voor de Europese besluitvorming is dan dat individuele landen geen vetorecht en een “eigen” Eurocommissaris meer kunnen hebben omdat er simpelweg te veel van zijn. De huidige nationale overheden zouden dan bevoegdheden krijgen op gebied van belastingen, onderwijs (taal) en meer emotionele zaken. Europa zal ongeveer dezelfde bevoegdheden als nu hebben, alleen zullen de directe lijnen naar de deelstaten sterker moeten, o.a. door een sterker Europees Parlement.
Op deze manier snijdt het mes aan twee kanten: de burger krijgt weer meer een “sense of belonging” en ons misplaatst nationalisme leidt niet tot een ondergang in de grote wereld omdat het Europese samenwerking niet meer in de wegstaat. Tot slot kunnen de regio’s slagvaardiger optreden dan hele landen, wat en passant ook nog een probleem van de huidige nationale politiek oplost.
Nu dat ik het bedenk -en dit bedenk ik écht nu pas- dan heb je net een Verenigde Staten van Europa, maar dan met een minder sterke federale overheid en een extra “sociaal-culturele” bestuurslaag. Maar ik vrees dat dit een utopie is. Van Duitsland of België zou je nog medewerking kunnen verwachten omdat deze landen toch al federaal zijn opgebouwd en niet zo navelstaarderig zijn. Maar landen waar nationalisme en anti-Europa-sentiment hoogtijdagen viert, zoals Frankrijk, Groot-Brittanië, maar ook Nederland, zullen nooit, of alleen naar aanleiding van een zeer ernstige gebeurtenis, akkoord gaan. Binnen Nederland is het al (om onduidelijke redenen) niet eens gelukt om een Randstad-provincie te vormen. Bovendien moet de beslissing genomen worden door politici van wie verwacht wordt dat ze hun eigen bestuurslaag gaan marginaliseren.
Toch vind ik het een goed plan. Europa is voor ons simpelweg onmisbaar, maar in de huidige structuur gaat het niet werken.
Reacties (2)
Geweldig pleidooi, Prometeus! Hier kan ik me helemaal in vinden. Op een klein puntje na: je bent onduidelijk over de rol die de huidige nationale staten in zo?n utopisch Europa moet gaan krijgen. Bovendien zit daar een soort van tegenstrijdigheidje in je verhaal: je schrijft eerst ? terecht – dat burgers meer binding voelen met regio?s dan met naties. Toch zouden de huidige nationale overheden bevoegdheden krijgen over ?meer emotionele zaken?. Dat lijkt me dan juist iets wat bij de regio?s zou liggen.
Ik zou eigenlijk nog een stapje verder willen gaan, en de nationale overheden helemaal opheffen. De bevoegdheden zijn heel goed te verdelen over de regio?s enerzijds en het Europees parlement anderzijds.
@1 met “emotionele zaken” bedoel ik alles wat voor Nederland bv Oranje is: feestdagen, voetbalteam, paspoorten, dat soort zaken.
Ik zou ook wel een stap verder willen gaan, maar je moet ook realistisch blijven. Bovendien is een beetje geformaliseerde emotionele binding tussen regio’s ook niet verkeerd. Ik denk dus dat landen in de VSvE geen overbodige bestuurslaag zouden zijn, net als dat ik het koningshuis nu ook niet overbodig vind.
Maar het blijft een utopie. Misschien dat een wereldwijde crash van de economie of een globaal conflict de bakens kan verzetten, net als na WOII, maar in dit geval heiligt het doel zeker niet de middelen ;-)