Vakmanschap: de derde industriële revolutie?

ACHTERGROND - Het Parool berichtte er maandag over: ambachtelijk werken wordt de trend. Op het Amsterdam Maker Festival worden dingen gemaakt: door ambachtslieden die soms met nieuwe technieken als 3D-printers aan de slag gaan: “Het is geweldig als je jongeren kunt inspireren. Dat als ze hier rondlopen en zich misschien gaan afvragen of ze wel jurist willen worden of liever iets met hun handen gaan maken,” zo citeert het Parool de initiatiefnemer. Er wordt zelfs gesproken over de derde industriële revolutie.

De ambachten zouden gemakkelijk het reclame-uithangbord van het mbo kunnen zijn. Dat zijn ze niet of nauwelijks. Het mbo is natuurlijk veel meer dan een nostalgisch ambacht, dat soms maar door een paar beroepsbeoefenaren wordt uitgeoefend. Maar voor de aantrekkelijkheid van de sector, en het brengen van een heldere boodschap, is versimpeling wel zo handig. SOS Vakmanschap heeft dat goed begrepen en de invloed van deze relatief kleine club op het beleid lijkt steeds groter te worden.

De Volkskrant berichtte over de plannen van Bussemaker om het mbo wat op te schudden, en ook iets met de naamgeving te doen. Is 20 jaar na invoering van de WEB helemaal geen slecht idee: nog steeds krijgen mbo-instellingen aan ouders van leerlingen maar moeilijk uitgelegd wat die niveau nu betekenen. De niveau-indelingen, die weinig zeggen, zouden vervangen kunnen worden door nieuwe benamingen als “entree-opleidingen” (niveau 1) en “middelbaar vakonderwijs” (niveau 2 en 3). Alleen niveau 4 wordt dan nog “middelbaar beroepsonderwijs” genoemd.

Het klinkt nog steeds niet als Fachhochschule zoals ze die in Duitsland kennen. Wellicht heeft de MBO-Raad zelf goede ideeën, want hoewel de voorzitter in het artikel wel commentaar gaf, had de sector zelf misschien ook wat voorstellen kunnen doen in de afgelopen jaren.

SOS Vakmanschap, een club die nu voor de derde keer een monitor vakmanschap uitbrengt en vele initiatieven neemt om het ambacht onder de aandacht te brengen, laat zien dat de opleidingen voor de ambachten binnen het huidige mbo-stelsel moeilijk in stand te houden zijn. Maar liefst 85% van de zeer kleinschalige kwalificatiedossiers is de afgelopen vijf jaar gekrompen, zo laat de grafiek zien.

De opleidingen worden bedreigd, door gebrek aan samenwerking, coördinatie of financiële middelen. Geld van O&O fondsen is bijvoorbeeld nauwelijks bereikbaar, omdat de sectorale indeling niet past op de ambachten. Maar de opleidingen worden ook bedreigd door veralgemenisering van het mbo, te hoge eisen op taal- en rekentoetsen en versnippering van het aanbod. In het gehele systeem lijkt door alle voorschriften nog weinig ruimte voor flexibiliteit. Nederland Hokjesland, in optima forma. Het zou toch niet onmogelijk moeten zijn om dat allemaal op te lossen zou je denken.

Mij valt al lezende op dat het gehele systeem drijft op kwalificatiedossiers, een verplicht aantal stagedagen en waarschijnlijk ook nog nascholingseisen voor de stagebegeleiders (veelal zzp-ers). Zeker als het gaat om zeer kleine opleidingen, met weinig instroom, en weinig bedrijven die stageplaatsen kunnen bieden, is de administratieve lastendruk in verhouding volledig zoek. De kleinere opleidingen zijn daarvan de dupe, maar ik vraag me af of het ook elders in het mbo niet eenvoudiger en wat meer op basis van verdiend vertrouwen zou kunnen.

De monitor van SOS Vakmanschap zit mooi in elkaar, met illustraties van de problematiek van 11 specifieke ambachten, en een goede balans tussen ratio (cijfers) en emotie (prachtige foto’s). Ook voor het bredere mbo is deze monitor om die reden relevant. Dat Bussemaker het rapport hoogstpersoonlijk in ontvangst nam, zegt ook wel iets over de waardering voor dit initiatief.

Originele publicatie

Dit bericht verscheen eerder op Onderwijs in grafieken.