Hoewel het nog niet zo erg is als in allerlei malafide bananenrepublieken, staat ook in Nederland het vakbondsrecht op allerlei manieren onder druk. En dat is maatschappelijk ongezond.
Vorig jaar heb ik met veel bonden in Oost-Europa gewerkt. Ik was onlangs in Afrika en ben in Zuid-Amerika terwijl ik dit schrijf. Ik ken de vele verhalen over bonden die soms gewelddadig worden onderdrukt en anderen die gecorrumpeerd zijn.
Met onze westerse ogen denken we snel te weten hoe het zit, vaak met de conclusie dat het bij ons zoveel beter is.
Bij ons zit het wel goed…
Alhoewel de retoriek op sociale media je soms anders doet geloven, bij ons worden geen vakbondsmensen vermoord. Ook al zijn er rechtse bloggers die impliceren dat vakbondsleiders hun eigen zakken vullen, gevallen van bewezen corruptie hebben zich tot op heden niet voorgedaan.
Ik had laatst een discussie met een Zweedse collega die vond dat een Turkse delegatie wel heel erg Erdogan-gezind was en eigenlijk daarom niet het woord had mogen voeren. Ik vond dat als we iedereen die fan is van een regering wiens beleid ons niet bevalt het woord ontnemen we ons op hetzelfde hellende vlak begeven als de desbetreffende regeringen.
Los van hoe het uiteindelijk uitpakte: beide argumenten komen voort uit een zekere morele superioriteit uit landen waar we denken dat alles goed voor elkaar is. Maar is dat wel echt zo? Moeten we niet eens dieper evalueren hoe goed ons systeem werkelijk is?
Beperking demonstratierecht
Ik maak mij al jaren boos over allerlei bureaucratische hindernissen en beperkingen van het recht om te demonstreren in Nederland. Een goed voorbeeld hiervan is onze 1 mei viering in Amsterdam, waar burgemeester van der Laan een borgsom vroeg in verband met mogelijke beschadiging van het gras in het Oosterpark en ook allerlei privé opvattingen ventileerde over de aard van de demonstratie. Of de burgemeester van Apeldoorn, die vond dat de demonstratie tent van de zorgwerkers plaats moest maken voor een volleybal toernooi. Zo kan ik een hele reeks voorbeelden noemen waarbij de burgemeester de effectiviteit van een demonstratie ondermijnde. In het geval van zorgdemonstraties ligt het extra gevoelig omdat de gemeente zelf vaak het actie doelwit was. Zoals een Kort Geding rechter in Zwolle zich tegenover de gemeente Steenwijkerland hardop afvroeg: bent u nou hier als eigenaar van de grond, het gezag inzake de wet openbare manifestaties, of de partij waartegen gedemonstreerd wordt?
Vakbonden namens de werkgever
Andere Nederlandse collega’s lopen steeds vaker een blauwtje omdat andere bonden een hele dringende behoefte voelen om een cao af te sluiten. Een zorgelijke ontwikkeling dat bonden als AVV met nauwelijks tot geen leden grote cao’s afsluiten. Onlangs hielden ze een landelijke ledendag, nog geen 40 man te zien in de fotoreportage. Met hun onwaarschijnlijk lage contributie van 25 EUR per jaar is het overduidelijk dat hun “business” model draait op werkgeversbijdragen. Daar waar in normale toestand vakbondswerk begint met leden die vragen om betere arbeidsvoorwaarden, biedt de AVV zichzelf op hun website aan als aantrekkelijke partij voor werkgevers. Hoe overduidelijk dit geen onafhankelijke vrije vakbond is, het kan gewoon bestaan in ons goed geregelde land.
Minder duidelijk is daar waar vakbonden uit pure noodzaak (lees geldgebrek) een cao afsluiten. Actievoeren kost geld, een cao afsluiten levert doorgaans geld op. Het vervelende in de discussie over werkgeversbijdragen is dat alle vakbonden boter op hun hoofd hebben. Ruim 20% van de FNV begroting bestaat uit werkgeversbijdragen. Het verschil met anderen is echter dat er voldoende geld in kas is om “nee” te zeggen. Vandaar dat FNV vaker nee zegt maar dan ook regelmatig wordt geconfronteerd met het gebrek aan echte vakbondsmacht. Immers, als je voldoende kracht hebt (lees: leden die actie willen voeren) om het de werkgever moeilijk te maken, is de kans dat ze zaken doen met welke alternatieve vakbond dan ook zeer klein.
IKEA bijvoorbeeld
Dat wordt gedemonstreerd door de veranderende balans bij IKEA. De CAO onderhandelingen bij IKEA werden jaren gedomineerd door de W.I.M. Een door IKEA zelf opgerichte “vakbond” waar ik al eerder over schreef. IKEA betaalt een werkgeversbijdrage aan WIM van 90.000 EUR per jaar, bijna 80% van de begroting van deze “vakbond”. FNV krijgt 10.000 EUR per jaar. Het WIM lidmaatschap kost slechts 3 EUR per maand.
Een ongelijke strijd, maar FNV kan zich permitteren om te investeren en te strijden voor een goede cao, de W.I.M niet. Dat is het afgelopen jaar gebeurd en inmiddels is FNV ten koste van de W.I.M. gegroeid en bijna even groot. Het gevolg is dat voor het eerst in de geschiedenis van deze CAO, IKEA gedwongen is de onderhandelingen te heropenen.
Het gaat er dus om hoeveel kracht een vakbond kan ontwikkelen. Maar ook daar gaat het wel eens mis in ons “geweldige” systeem. Als het een beetje te bedreigend wordt komt door het gebrek aan een duidelijk gedefinieerd actierecht de rechter in beeld. Ik kan en hele reeks van voorbeelden noemen waarbij de Nederlandse rechter acties verbiedt of beperkt, vaak in cruciale sectoren. Ik beperk mij tot een recent voorbeeld bij KLM waar ik eerder over schreef.
Vakbondsrecht onder druk
Tot slot zijn er de oneigenlijke politie-interventies. De politie die op onduidelijke grond een ontbinding van een demonstratie beveelt of een bezetting ontruimt. Dat is achteraf nooit rechtmatig gebleken, maar de actiedruk is op dat moment wel gebroken ten faveure van het doelwit, meestal een werkgever of overheid. Het meest recente voorbeeld hiervan is de ontruiming en aanhouding van actievoerders in de Sociale Werkvoorziening die het kantoor van de Vereniging Nederlandse Gemeenten hadden bezet.
Als je alle incidenten in Nederland waar vakbondsrechten in het geding zijn op een rij zet, dan is het in ons land veel minder goed voor elkaar dan we denken. We worden daarom ook wel eens op de vingers getikt door het Europees Sociaal Comité. Het is goed om ons dat te realiseren voordat we ons een oordeel aanmatigen over anderen. Het is ook goed om te zien dat sommige van onze collega’s onder veel moeilijker omstandigheden toch betere resultaten scoren omdat ze zich sterker – vaak tegen de verdrukking in- hebben georganiseerd en zich minder laten vangen in beperkingen.
FNV-onderhandelaar & -coördinator Eddy Stam blogt veelvuldig over de ins- en outs van de vakbeweging op zijn blog In Europa.
Reacties (1)
“beide argumenten komen voort uit een zekere morele superioriteit uit landen waar we denken dat alles goed voor elkaar is.”
Nou ja, een vakbond die erg regeringsgezind is, daar kun je ook geheel objectief los van morele superioriteit vraagtekens bij de onafhankelijkheid van zetten.