Te arm voor hulpverlening (2)

ACHTERGROND - Mensen met de ernstigste schuldproblematiek komen vaak niet eens in aanmerking voor schuldhulpverlening. En wanneer ze wel hulp krijgen, zijn de resultaten vaak niet goed. Schuldhulpverlening is een bedrijfstak waar veel geld omgaat, maar weinig resultaten worden geboekt. Dit is het tweede deel in een serie. Deel 1 verscheen gisteravond.

Charles de Haas is fractievoorzitter van Gemeentebelangen Smilde-Beilen-Westerbork in de gemeente Midden-Drenthe, en nummer één op de provinciale OPD-lijst. Hij kent het rapport van Westen. ‘De uitkomsten verbazen me niets. De resultaten van de schuldhulpverlening zijn volstrekt onduidelijk. Er gaat veel geld in om en je weet niet waar het blijft. In mijn gemeente Midden-Drenthe betalen we jaarlijks 350.000 euro aan de Gemeentelijke Kredietbank, maar welke resultaten ze nu echt boeken?’

Het is ‘mooie handel’, zegt hij onomwonden. ‘De mensen schrijven zich in bij de kredietbank, moeten daarna maanden wachten tot er iets gebeurt, maar de rekening die de bank stuurt aan de gemeente gaat wel al lopen, à 270 euro voor de intake en een vast bedrag per maand. Trouwens, zo’n kredietbank kan geld lenen tegen 1,7% rente maar rekent haar cliënten 7%. Ik zeg: de schuldhulpverlening is een zéér ondoorzichtige brij van belangen, met minimale resultaten.’

Ook Jaap Bos (74) die in Eindhoven al zestien jaar pro deo hulp en advies verstrekt aan mensen met schulden, herkent de door Westen gesignaleerde problemen. De gepensioneerde ambtenaar houdt spreekuur bij de plaatselijke Voedselbank, geeft een cursus ‘Eerste Hulp bij Schuld’ en gaat met schuldhebbers mee naar de rechtbank. ‘Ik krijg de mensen op mijn bordje die door de reguliere schuldhulpverlening worden afgewezen omdat hun problemen te ingewikkeld zijn. Het hele stelsel is rázend gecompliceerd en bovenal: volstrekt inefficiënt. Je hebt bijvoorbeeld beschermingsbewindvoerders voor de schuldenaars, saneringsbewindvoerders voor de schuldeisers, én curatoren. Mensen snáppen dat niet meer.’

Hij verhaalt over een recent gesprek met de leiding van de Eindhovense afdeling schulddienstverlening. ‘Ze vertelden dat ze per jaar 1500 verzoeken om hulp krijgen. De meesten blijken niet rijp voor een schuldregeling en moeten worden doorgestuurd naar andere instanties. In ongeveer vierhonderd zaken kunnen ze beginnen aan een onderzoek, zo’n 250 gevallen nemen ze echt in behandeling, en daarvan wordt 70% succesvol afgerond’. Ofwel: 175 van de 1500 schuldgevallen worden echt opgelost.

‘De schuldhulpverlening is een duur systeem met een laag rendement. Een dom systeem dus,’ stelt de Rotterdamse ambtenaar Barend Rombout onomwonden. Hij is hoofd van Frontlijn, een gemeentelijke organisatie die mensen met achterstanden en armoede bijstaat. Maximaal 15% van de mensen die zich aan de balie meldt, raakt echt uit de schulden, weet hij. ‘Veel mensen schrikken bij de intake van wat ze allemaal moeten doen. Die zie je dus nooit meer terug. Daarna lukt het een groot deel niet om alle financiën netjes op een rijtje te zetten,’ verklaart hij het hoge afvalpercentage.

In de stabilisatiefase mogen de cliënten vervolgens geen nieuwe schulden maken. ‘Onmogelijk!’ is zijn ervaring. ‘Als de energierekening een keer hoger uitvalt, mag je al niet meer verder.’ De procedure duurt volgens Rombout veel te lang. ‘Deze mensen kennen het begrip uitgestelde beloning niet. Hun koelkast moet vandaag vol en drie jaar is onafzienbaar lang. Voor mensen in achterstandswijken is het schuldhulptraject gewoon niet te volbrengen. Al is er met langdurige begeleiding wel een beter rendement te behalen. De registraties beginnen nu pas te tellen als de eerste hobbels genomen zijn, dat wil zeggen als de aanvraag helemaal compleet is. Dat is niet eerlijk. Het gaat er om: wie komt er aan de balie?’

Een onderzoek van de SP in Venlo bevestigt het beeld van de geflatteerde cijfers. Van de 42 mensen die zich in 2013 meldden voor hulp, blijken er slechts negentien doorgestroomd in een schuldhulptraject. Tien mensen zijn afgevallen, zeven zijn nog niet gestart. ‘Het zijn juist de afvallers die ons het meeste zorgen baren,’ zegt Angelique Weingarten, lid van de hulpdienst. ‘Want dat zijn vaak de mensen met de meest problematische schulden. Ze zijn niet gemotiveerd, heet het dan. Maar motivatie is een ruim begrip. In de praktijk is vaak volstrekt onduidelijk waarom mensen afvallen.’

Henk van Hooft, tot 8 mei CDA-wethouder in de gemeente Midden-Drenthe, de gemeente die Peter Westen onder de loep neemt, heeft kritiek op de gepresenteerde cijfers. ‘Ik kan er geen touw vastknopen, de landelijke situatie en die bij ons lopen door elkaar heen’, bromt hij.

Tegelijkertijd beaamt hij dat verschillende definities de werkelijkheid verhullen. ‘Onze kredietbank noemt een traject geslaagd als er een schuldregeling is afgesproken. Als zich honderd mensen melden en vijftig vallen bij voorbaat af, bijvoorbeeld omdat ze aan de drank zijn of gewoon een gat in de hand hebben, dan kun je zeggen: de kredietbank doet zijn werk slecht. Maar het is nu eenmaal de definitie die we met z’n allen ooit hebben afgesproken. Tegelijkertijd is die definitie inderdaad niet zo slim. Vóór de economische crisis mocht je verwachten dat wie aan een traject begon, dat ook succesvol afrondde. Tegenwoordig is dat wel anders. We moeten nu dus veel meer de output als doel gaan stellen. En controleren of dat ook wordt gehaald.’

Dat laatste is ook alleszins in het belang van de gemeente zelf, betoogt Westen in zijn studie. De maatschappelijke vervolgkosten (huisuitzettingen, voortdurende werkloosheid, ziektekosten, verslaving, criminaliteit) bij voortwoekerende schulden kunnen voor een gemeente oplopen tot wel 50.000 euro per gezin. Hoe hard de crisis toeslaat, blijkt wel uit de meest recente jaarcijfers van de NVVK. Het aantal geregistreerde aanmeldingen is in vijf jaar tijd verdubbeld: van 44.000 in 2008 tot 89.000 in 2013. De gemiddelde schuld steeg van 29.900 euro naar 37.700 euro.

Sadet Karabulut, Tweede Kamerlid voor de SP, schrikt van alle bevindingen. En toch ook weer niet. ‘Wij krijgen zelf ook zóveel signalen en mails dat het systeem aan alle kanten rammelt… Ik wist dat het treurig was maar het wordt steeds treuriger. Staatssecretaris Klijnsma blijft maar zeggen dat het allemaal goed gaat bij de gemeenten, maar ze kan niet langer wegkijken. Alle alarmbellen gaan bij mij af als het echte rendement maar 15% blijkt te zijn. De schuldhulp is bedoeld om mensen perspectief te bieden. Maar dat perspectief is voor velen kennelijk een doodlopende weg. Op korte termijn ben je dan ogenschijnlijk van die mensen af. Maar vroeg of laat komt dat als een boemerang terug in de samenleving.’

Karabulut kondigt aan Kamervragen te gaan stellen. ‘En misschien moeten we eens een landelijk meldpunt openen voor de mensen die nu buiten de boot van de schuldhulpverlening vallen.’

Zoals Sandra Natrop. Ook zij meldde zich – net als bovengenoemde Marcia – in november vorig jaar ten einde raad bij de afdeling schulddienstverlening in Doetinchem. Haar verhaal een klein half jaar later is niet veel beter. ‘Ik zit nog steeds in een web van ellende. Ik ben diep teleurgesteld in de schuldhulpverlening. Het systeem is waardeloos.’

Natrop (42) meldde zich omdat ze het huis van haar overleden moeder had geërfd. Omdat stiefvader er nog in woont kan ze het niet verkopen, maar de Belastingdienst merkt het wel aan als vermogen. Gevolg: een forse naheffing die ze niet kan betalen van haar bijstandsuitkering. Alle andere schulden heeft ze inmiddels zelf afbetaald. Ze schakelde zelf een bewindvoerder in, die een nieuwe bankrekening op haar naam opende. Sinds die tijd komen de toeslagen niet meer binnen. Vanaf april is haar nieuwe bankrekening geblokkeerd, ook haar uitkering ontvangt ze nu niet meer. De automatische incasso’s kunnen niet meer worden voldaan en de nieuwe aanmaningen stromen weer binnen. De bewindvoerder reageert al maanden niet op post en telefoontjes. Van de gemeente hoorde ze vier maanden niets meer, totdat er ineens een schuldsaneringscontract op de mat plofte. ‘Maar dat wil ik nu helemaal niet meer, want buiten die belastingkwestie héb ik geen schulden meer.’

Waar ze momenteel van leeft, met kind maar zonder inkomen? ‘Van de Voedselbank’, zegt Natrop. ‘En een paar vrienden stoppen me regelmatig wat toe.’