Mimi en Multatuli

Dat is nou eens een leuk boek: Verheven ongemanierd. Mimi en Multatuli van Gaia van Bruggen. Mimi, voor wie het even niet paraat mocht hebben, heette voluit Mimi Hamminck Schepel en was de tweede echtgenote van Multatuli. Niet over rozen Mimi – zoals we haar maar zullen noemen – heeft geen makkelijk leven gehad. Ze koos ervoor een keurig, burgerlijk en ongetwijfeld welgesteld bestaan op te geven om te leven met iemand die weliswaar gold als een geniaal schrijver, maar die van de ene naar de andere moeilijkheid liep. Dat ik hem in de vorige zin “schrijver” heb genoemd, zou hij me vermoedelijk kwalijk hebben genomen, want de Havelaar was zijns inziens geen roman maar een politiek middel. En het boek dat mij het dierbaarst is, Woutertje Pieterse, zou hij nooit uitgegeven hebben willen zien zoals het uitgegeven is. Het was geen zelfstandig boek, vond hij, maar een uitwerking van zijn Ideën. Wat ik maar zeggen wil: Multatuli was iemand die het met iedereen oneens lijkt te zijn. Op zich een zinvolle intellectuele positie, maar lastig voor wie ermee moet samenwonen.

Door: Foto: Multatuli in Amsterdam (© Livius)
Foto: copyright ok. Gecheckt 15-03-2022

Ergerlijke goedheid

, door

OPINIE - Als u zich mocht afvragen wat er is geworden van Marc van Oostendorp, die lange tijd op maandag over boeken schreef op Sargasso: die schrijft nu op Neerlandistiek.nl, elke dag, en schrijft elke zaterdag over Multatuli. Hij neemt diens hele oeuvre, dat sinds kort volledig gedigitaliseerd staat op de DBNL, systematisch door.

Soms attendeert Marc op de wrevel die Multatuli oproept met zijn demonstratieve goedheid. Eduard Douwes Dekker, zoals Multatuli eigenlijk heette, is niet alleen de man die met de koloniale autoriteiten in Batavia op ramkoers ging omdat ze de Javaan uitbuitten en die daar zijn leven lang over is blijven roeptoeteren, maar is ook degene die de betrekkelijke kleinigheid rondbazuinde dat hij een keer alle kinderen op een speelplaats had getrakteerd op een ijsje.

De wrevel die u en ik voelen, werd ook in de negentiende eeuw ervaren maar Multatuli had daar een antwoord op. In de woorden van Van Oostendorp:

Zichzelf zo hoog mogelijke eisen stellen en die hoge eisen dan alvast aan iedereen vertellen alsof ze al werkelijkheid waren, zodat hij niet meer terug kon.

Anders geformuleerd: volgens Multatuli dekten anderen zich, door bescheiden te zijn, alvast in tegen het verwijt niets te doen. Ze hadden immers nooit iets beloofd.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Closing Time | Multatuli

, door

U mag de Havelaar gerust ongelezen laten,* als u van Multatuli de Woutertje Pieterse maar leest: het onvoltooid gebleven maar prachtige verhaal over een sensitieve jongen die opgroeit in het negentiende-eeuwse Amsterdam. Een van de voorvallen is dat de tienjarige Wouter, begeesterd door een roman over een roofridder, een roverslied schrijft dat zijn leermeester, Meester Pennewip, bijkans een hartverzakking bezorgt.

Fay Lovsky zette Multatuli’s tekst (hieronder) op muziek (hierboven). Als u de roman wil lezen: er zijn verschillende versies, waaronder een hertaling door Ivo de Wijs (die er een overtuigend einde aan toevoegde), een versie met mooie tekeningen van Jan Kruis, of de online-versie van de DBNL.

Foto: copyright ok. Gecheckt 15-03-2022

De Multatuli Leesclub

, door

ACHTERGROND - Willem Frederik Hermans schreef eens dat Multatuli de enige Nederlandse auteur is die ruim anderhalve eeuw interessant is gebleven. Inmiddels is dat alweer bijna twee eeuwen en als u nog nooit iets van Multatuli hebt gelezen, adviseer ik u te beginnen met Woutertje Pieterse. De digitale versie vindt u hier.

Houdt u meer van papieren boeken, dan zijn er de twee door Jan Kruis geïllustreerde delen en is er bovendien een versie die is hertaald door Ivo de Wijs. Die voegde bovendien een mooi einde toe aan het onvoltooide meesterwerk. Het is een kwestie van belangstelling welke van de twee edities het geschiktste voor u is; mocht het u boeien dan is daar mijn bespreking van de twee Wouters.

Ik zou u voor een eerste begin ook het hilarische “De zegen Gods door Waterloo” kunnen aanraden. Cabaretesk geouwehoer van de korte baan, zeker, maar wel geouwehoer dat ergens over gáát.

Multatuli’s verzameld werk is onlangs op de onvolprezen Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren online geplaatst en dat vormde voor neerlandicus Marc van Oostendorp – hij schreef vroeger op Sargasso – de aanleiding om de Multatuli Leesclub te beginnen: hij wil met de trouwe lezers van Neerlandistiek.nl elke zaterdag een gedeelte van het verzameld werk doornemen. Chronologisch: hij begint met enkele ambtelijke stukken uit Nederlands-Indië. Opzet: doorgronden wat het voor Multatuli betekent een goed mens te zijn. Of, om het jiddisch te formuleren: wat maakt een mens tot mensch?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Nederlander-zijn in de lijn van Max Havelaar

, door
Eduard Douwes Dekker aka Multatuli (Foto: Flickr/jcdoll)

De beroemdste Indonesische schrijver, Pramoedya Ananta Toer, schreef bijna tien jaar geleden een artikel over Max Havelaar met de titel ‘The Book That Killed Colonialism‘. Zijn redenering luidde dat deze Nederlandse roman uit 1860 de allereerste oproep was om onderdrukte volkeren in de kolonieen toegang tot onderwijs te geven. Dit leidde tot het begin van zelfbewustzijn onder de koloniale bevolking, en dit voerde dan uiteindelijk tot het einde van het kolonialisme, niet alleen in Indonesie, maar in heel de wereld.

Deze stelling is misschien wat gechargeerd, en Pramoedya slaagt er niet in hem hard te maken. Toch betekent het iets dat de belangrijkste schrijver van Indonesië een klassiek werk uit de Nederlandse literatuur zo’n enorme betekenis toeschrijft.

De roman van Multatuli, verschenen in 1860, is namelijk de eerste roman in zijn soort. Voor zover ik kan nagaan is er geen werk in de literatuur van andere traditionele koloniserende Europese mogendheden (Portugal, Spanje, Engeland, Frankrijk) van voor 1860 dat hiermee vergeleken kan worden. De ophef die het boek veroorzaakt heeft is wel eens vergeleken met die rondom de anti-slavernijroman Uncle Tom’s Cabin van Harriet Beecher-Stowe. Het verschil is natuurlijk dat Max Havelaar nog steeds deel uitmaakt van de canon van de Nederlandse literatuur.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Land van Droogstoppels

, door
VOC-vlag (Foto: Flickr/Photochiel)

De Nederlandse Staat keert geen schadevergoeding uit aan de overlevenden van het bloedbad in Ragawede. De zaak is verjaard.

Hoe ontzettend voorspelbaar. Altijd als er in Nederland geïnstitutionaliseerd onrecht plaatsvindt, dan kan je ervan op aan dat de staat de meest zuinige en rechtlijnige interpretatie van de wet kiest die mogelijk is. Vraag maar de Goudstikkers of Fred Spijkers. Onlangs werd nog bekend dat joden die de holocaust overleefd hadden na terugkomst moesten onderhandelen met degenen die hun huizen gestolen hadden om ze terug te krijgen. Het motto van het Koninkrijk der Nederlanden is niet voor niets ‘Je maintiendrai’: nooit iets loslaten, altijd blijven vasthouden.

Nu wil de staat dus ook die paar Javanen zelfs geen minuscuul deel geven van al die miljarden die Nederland heeft verdiend aan Indonesië, vaak over de ruggen van de Indonesiërs heen. Dat de zaak kon verjaren mede omdat de Staat heeft geprobeerd hem in de doofpot te stoppen, tot het verkeerd inlichten van het parlement aan toe, speelt daarbij geen rol. Dat het pr-technisch nogal slecht staat als de zetel van het Internationale Strafhof zelf bijzonder kleinzerig omgaat met oorlogsmisdaden in het eigen verleden ook niet. Verjaard is verjaard. Regels zijn regels.