De Egyptische staat uit de tijd van Mubarak is weer terug van weg geweest

Wat moeten we denken van de gang van zaken in Egypte? Op veel plaatsen, in zowel als buiten Egypte, is de afgelopen weken en maanden veel moeite gedaan om de gebeurtenissen van 3 juli waarbij president Morsi werd afgezet door de militairen te duiden. Was het een coup? Was het een vervolg op de revolutie van 25 januari 2011? Een soort correctief ingrijpen dus om de revolutie weer op het rechte pad te brengen? Of een contra-revolutie? Het interessante van deze vragen was, dat er eigenlijk geen eenduidig antwoord was, en dat het soort reactie dat ermee opgeroepen werd sterk afhing van degene aan wie de vraag werd gesteld. De militairen deden bijvoorbeeld hun uiterste best om het te doen voorkomen alsof het ging om een legitieme actie, die de revolutie weer in het goede spoor moest terugleiden. Zij beriepen zich erop dat er gigantisch veel verzet gerezen tegen president Morsi, wat tot uiting kwam in de petitie die de zogenoemde Tamarrod (rebellie) -beweging had georganiseerd. Daarin was om het aftreden van Morsi en om nieuwe presidentverkiezingen gevraagd. Onder de petitie zouden wel 22 miljoen handtekeningen zijn opgehaald, zo werd gezegd, al heb ik nergens gelezen dat dat aantal ook daadwerkelijk is geverifieerd. De bekendmaking hiervan ging gepaard met een demonstratie op 30 juni die in het hele land ook nog eens miljoenen op de been bracht om die petitie kracht bij te zetten. Morsi weigerde echter aan de oproep gehoor te geven. En daarop waren op 3 juli de militairen in actie gekomen om 'de wil van het volk tot uiting te brengen' en de president af te zetten. Zo heette het althans in de rede die minister van Defensie en opperbevelhebber, generaal Abdel Fatah el-Sisi een dag later uitsprak, in het gezelschap van belangrijke kopstukken van de oppositie en van de belangrijkste geestelijke leiders, de sheikh al-Azhar en de Koptische paus. 

Door: Foto: Ahmed Abd El-Fatah (cc)
Foto: European External Action Service (cc)

Egypte zou presidentiële stelsel kunnen (en moeten) heroverwegen

, door

ACHTERGROND - Mohammed Morsi is geen president van Egypte meer. Het leger heeft besloten Morsi uit zijn ambt te zetten, de grondwet op te schorten en in afwachting van nieuwe verkiezingen de president van het constitutioneel hof als plaatsvervangend president aan te wijzen. Hoewel er ongetwijfeld vele factoren een rol hebben gespeeld in de politieke ondergang van Morsi, verdient ook het institutionele karakter van Egypte de aandacht. Presidentiële stelsels zijn namelijk niet zonder nadelen, zeker in verdeelde samenlevingen als Egypte.

Juan Linz, professor emeritus in de politicologie aan Yale, heeft bijna een kwart eeuw geleden een invloedrijk essay geschreven over de ‘perils of presidentialism’. De belangrijkste conclusie van Linz is: ‘to nations with deep political cleavages and numerous political parties; for such countries, parliamentarism generally offers a better hope of preserving democracy.’ (p. 52)

Presidentiële stelsels zijn in de praktijk veel minder flexibel dan parlementaire stelsels. Zowel de president als het parlement hebben afzonderlijk een democratisch mandaat, waarbij het lastig zo niet schier onmogelijk is voor de één om de ander naar huis te sturen. Conflicten resulteren dus eerder in gridlock. Daarnaast heeft een president lang niet altijd een breed electoraal mandaat. Linz herinnert bijvoorbeeld aan het feit dat Salvador Allende de Chileense presidentsverkiezingen van 1970 won met slechts 36,6% van de stemmen tegenover 35.3% voor zijn naaste rivaal Jorge Alessandri. Ondanks deze nipte overwinning kreeg Allende wél volledige controle over de uitvoerende macht zonder ook maar in de buurt te komen van een absolute meerderheid van de stemmen.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Jonathan Rashad (cc)

Laatste uren van het tijdperk Morsi

, door

ANALYSE - Het lijkt erop dat het drama rond president Morsi in Egypte zijn laatste uren beleeft. Waarschijnlijk begint vanavond nog een nieuw hoofdstuk in het verhaal van de (tweede) Egyptische revolutie.

Morsi heeft dinsdagavond opnieuw laten blijken dat hij niet van plan is te wijken voor het ultimatum van de strijdkrachten. In een toespraak zei hij dat hij als gekozen president de ‘legitimiteit’ vertegenwoordigt en kan worden vervangen bij nieuwe verkiezingen. Wel kondigde hij aan bereid te zijn een nieuwe regering te vormen en concessies te doen om nationale verzoening tot stand te brengen. Zo wilde hij wel een commissie vormen om controversiële grondwetsartikelen te vervangen. Ook zou hij wel jonge Egyptenaren op belangrijke regeringsposten willen benoemen.

Niet onder de indruk

De oppositie was niet onder de indruk. Ahmed Maher van de 6 April-beweging gaf de sfeer weer in een tweet: ‘Jammer genoeg ben je (Morsi) hier te laat mee,’ twitterde hij. ‘Maanden eerder had het gewerkt. Nu moet je opstappen als je Egypte liefhebt.’
Het ultimatum liep vanmiddag om vijf uur af en Morsi’s positie brokkelt geleidelijk af. Zeven ministers zijn maandag en dinsdag opgestapt, onder wie minister van Buitenlandse Zaken Kamel Amr. Verder stapten zijn woordvoerder en de woordvoerder van het kabinet op, en zijn adviseur,  Samy Anan, de vroegere chefstaf. De oppositie, die in grote trekken blij is met de beslissing van het leger om de sta-in-de-weg Morsi aan de kant te zetten, maakt zich intussen op om met de strijdkrachten te gaan overleggen over wat er in het tijdperk na-Morsi moet gebeuren. De 6 April-beweging wees Mohammed ElBaradei aan als afgezant om met de officieren te gaan praten, en de Tamarod beweging wees ook drie afgezanten aan. Berichten dat de legerleiding al een ‘roadmap’ voor het tijdperk na Morsi zou hebben, die onder meer naar Reuters zouden zijn gelekt, werden door het leger ontkend. De legerleiding zou juist in samenspraak met politici en experts willen overleggen welke weg bewandeld moet worden.

Foto: European External Action Service (cc)

De Arabische Revolutie als Europees miljardenproject

, door

ANALYSE - De EU schenkt een flinke som geld aan Egypte om de democratie aldaar te bevorderen. Maar president Morsi en zijn Moslimbroederschap hebben een heel ander beeld van democratie dan wij.

Vorige week maakte Herman van Rompuy, president van de Europese Raad bekend dat Europa vijf miljard Euro zal investeren in het Egyptische “democratiseringsproces.” Vanzelfsprekend won de PVV de strijd om de krantenkoppen die daarna losbarstte met “gotspe” “collaboratie met islamofascisten” en “antisemieten.” Met zulke strijdtaal concludeerden tegenstanders dat Geert don Quichot weer eens windmolens zag. En zo ging de kwestie snel voorbij zonder dat we veel wijzer werden over dit toch aardig gigantische bedrag. Een bedrag volgens de EU al dit jaar wordt uitgegeven. Of eigenlijk: weggegeven.

Europa transparant

In november had de Europese Raad bij monde van buitenlandchef Catherine Ashton al vijf miljard toegezegd tijdens haar bezoek aan Egypte. Dat geld werd later die maand onderdeel van discussie vanwege de zorgen om de onlusten in het land en de ongrondwettelijke maatregelen van president Morsi. Van Rompuy zei later dat hij over hetzelfde bedrag als dat van Ashton sprak. Dus er was niets nieuws onder de zon. Maar: Ashtons vijf miljard was puur bedoeld om de Egyptische economie te steunen. Van Rompuys vijf miljard is er voor het idealistische doel van het “democratiseringsproces.” Dus er is wel degelijk wat veranderd. Waarom weten we niet. Zoals we ook niet weten of het hier grotendeels leningen betreft of giften.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Waan van de dag

Morsi weer terug in paleis

, door

NIEUWS - In Egypte is president Morsi gisteravond uit zijn paleis gevlucht terwijl demonstranten en politie voor de deur slaags raakten. Inmiddels is hij weer terug en aan het werk, zeggen voorlichtingsdiensten.

Morsi is onpopulair bij grote groepen demonstranten omdat hij vorige maand meer macht naar zich toe heeft getrokken.

Foto: Hossam el-Hamalawy (cc)

Hoop voor een seculier Egypte, nog net

, door

ANALYSE - De seculiere oppositie in Egypte heeft het desastreuze verloop van het referendum over de grondwet vooral aan zichzelf te danken. Maar er is nog hoop op verandering, betoogt Jarik Stollenga, die net terug is uit Caïro.

In de grootste en drukste stad van het Midden-Oosten is het park één van de laatste toevluchtsoorden voor kalmte en rust. Dus toen daar op een doorsnee decembermiddag ineens de bekende leuzen ‘Neer met Morsi! Neer met het regime!’ klonken, keken de parkbezoekers met ergernis richting de bron van het geluid. Een stel kinderen kwam aanrennen, vluchtend en angstig achter zich kijkend. Een tweede groep kinderen rende er achteraan en gooide stenen naar de vluchters. Op het grasveld hergroepeerden de vluchtende kinderen zich, keerden zich om en lieten zelf een salvo stenen losgaan. De achtervolgers krijsten en vluchtten in paniek weg. ‘Neer met Morsi!’ jubelden de overwinnaars nog één keer.

Na anderhalve maand van rellen en onrust in Egypte sijpelt de chaos zo op onverwachte en ongewenste plekken het dagelijkse leven binnen. Dagelijks stromen beelden van gewelddadige demonstraties door het land bij de tv-zenders binnen. Brandstichtingen en schermutselingen met de politie zijn daarbij aan de orde van de dag. De slagaders van het Caireense verkeersnet, de toegangswegen tot het Tahrirplein dat zelf diens hart vormt, werden eind november geblokkeerd door veiligheidstroepen en demonstranten. Die blokkade duurt nog altijd voort zonder dat een einde in zicht is.