De Europese canon (46-50)

Vandaag rond ik mijn reeks over de Europese canon af. We bereiken onze eigen tijd en zoals u al kon raden: het is nauwelijks nog Europese geschiedenis. Het oude werelddeel is meer dan ooit opgenomen in een grotere wereld. De Koude Oorlog Periode: Vanaf 1948 Alternatief: De Muur [caption id="attachment_350763" align="aligncenter" width="402"] De luchtbrug naar Berlijn, via Wikimedia Commons.[/caption] De Verenigde Staten, met een kapitalistisch systeem, en de Sovjet-Unie, met een communistisch systeem, hadden in de Tweede Wereldoorlog de Europese democratieën gered. Italië was van partij gewisseld en bleef autonoom, maar Duitsland en Oostenrijk kwamen onder curatele. Een curatele die moeizaam was doordat de twee supermachten het vaak oneens waren. Eén van de punten waar de fricties konden escaleren was de gedeelde Duitse hoofdstad Berlijn. Wie er nu komt, ziet overal de herinneringen: Checkpoint Charlie, het monument voor de Luchtbrug waarmee de westelijke geallieerde de door de Sovjets geblokkeerde stad voedden, de resten van de Muur, het raadhuis van Schöneberg waar president Kennedy zijn toespraak “Ich bin ein Berliner” hield. Het onlangs aan de Unter den Linden geopende museum voor de Koude Oorlog heeft geen onverdeeld positieve recensies ontvangen, maar die lijken vooral te komen van mensen die een expositie van voorwerpen verwachten, terwijl dit museum zich richt op een meer actieve betrokkenheid  van de bezoeker. Het Verdrag van Rome Periode: 1957 Alternatieven: Benelux, EGKS, EEG, Adenauer-De Gaulle [caption id="attachment_350766" align="aligncenter" width="213"] De EEG in aanbouw[/caption] Al tijdens de Tweede Wereldoorlog wisten de mensen in West-Europa dat hun imperia zouden worden ontmanteld en dat de eigen industrie haar overzeese afzetmarkten zou verliezen. De Nederlandse verzetskrant Het Parool wist al in 1943 dat de enige manier om de welvaart te herstellen was gelegen in een pan-Europese markt en internationale samenwerking, waarbij de anonieme auteur erkende dat Duitsland daarin moest worden geïntegreerd. Hij of zij heeft gelijk gekregen. De douane-unie van de Benelux, ondertekend op Dolle Dinsdag 5 september 1944, was een vroeg voorbeeld. En u kent de rest van het verhaal: de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal (1952), het Verdrag van Rome tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (1957), de vriendschap van Charles de Gaulle en Konrad Adenauer, het systeem van Europese wisselkoersen, en zo voort. De Europese Unie is Europa niet, maar met uitbreidingen naar alle windrichtingen begint ze er in geografische zin wel enigszins mee samen te vallen. De ontkerkelijking Periode: De twintigste eeuw Alternatief: Tweede Vaticaans Concilie [caption id="attachment_350767" align="aligncenter" width="400"] Kerk, in gebruik als tentoonstellingsruimte[/caption] Je hebt ze nog, hier en daar, mensen die volhouden dat Europa een christelijke identiteit heeft. En je hebt ook nog wat verloren soldaten die vechten tegen elke vorm van religiositeit. Medio negentiende eeuw was dat leuk, maar de discussie tussen confessie en seculariteit is al een eeuw oninteressant. Het gros der christenen, joden en moslims heeft de moderniteit immers omarmd. Volgens een onderzoek uit 2017 identificeerde in een land als Zweden 73% van de bewoners zich als “atheïstisch” of “niet religieus”, een percentage dat afneemt naar mate we verder naar het zuiden gaan. Niettemin: Europa is de regio waar religie meer dan elders iets geworden is voor de privésfeer – waarbij ik China even buiten beschouwing laat omdat de definitie van religie niet helemaal past op confucianisme en boeddhisme. De milieubeweging Periode: Tweede helft twintigste eeuw [caption id="attachment_350768" align="aligncenter" width="177"] Boekomslag Grenzen aan de groei[/caption] In 1972 verscheen het rapport van de Club van Rome, dat was gebaseerd op computersimulaties om de toekomst te voorspellen. De demografische groei, was de conclusie, kon niet eindeloos doorgaan omdat de grondstoffen ooit zouden opraken. De eenentwintigste eeuw zou moeilijk worden. De schrik zit er sindsdien goed in. De opstellers hebben wel het verwijt gekregen dat ze paniek zaaiden, maar ook als de simulaties begonnen met hogere schattingen voor de omvang van de bodemschatten, zag de toekomst er somber uit. Soortgelijke simulaties waren er voor de verandering van het klimaat. Gelukkig zijn we niet tot de ondergang veroordeeld. De milieubeweging heeft de problemen effectief geagendeerd. Dertig jaar geleden maakten we ons zorgen om de zure regen, maar we namen maatregelen en dat heeft geholpen. We weten ook hoe we nu de klimaatverandering kunnen afremmen. De mensheid heeft immers een hoog vermogen tot aanpassing – cultuur is per definitie (nou ja, volgens een definitie) onze adaptatie aan een veranderende leefomgeving. De val van de Muur Periode: 1989 Alternatieven: Verdrag van Maastricht, euro [caption id="attachment_350770" align="aligncenter" width="354"] De hereniging van Duitsland[/caption] Ik eindig mijn Europese canon met de val van de Berlijnse Muur in november 1989. Was zusammen gehört, wächst wieder zusammen. De Duitse deling was ten einde. Frankrijk ervoer dat als gevaar: Duitsland zou te sterk zijn voor het machtsevenwicht. Er kwam een politieke uitruil, waarbij de Duitse eenwording werd gekoppeld aan controle op de Duitse mark – ofwel de euro. Een en ander werd vastgelegd in het verdrag van Maastricht (1992). *** Hier eindig ik mijn reeks blogjes. De geschiedenis van Europa heeft een open einde. Als het gaat om de Europese Unie hebben we de problemen de laatste jaren allemaal gezien. En buiten de unie kennen we de problemen evengoed. Ik zal ze niet opsommen. Maar Europa is, for better or worse, het werelddeel waarin we wonen en we hebben een verantwoording het levensvatbaar na te laten aan onze kinderen. Hoe dat is, weet ik maar half. Historici hebben professioneel ook niets te zeggen over de keuzes die de politiek moet maken. Maar ik hoop dat u morgen gaat stemmen. Dit artikel verscheen eerder bij Mainzer Beobacheter. Klik hier voor de complete Europese canon (10 deeltjes + verantwoording).

Door: Foto: Flickr CC BY 2.0 DEED European Parliament - A smile hidden behind the European flag
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

GC’s PoëtEKa: De Muur

De Muur

In elke muur weer voel je je klote
Dat begint nog voor er is geschoten
vanaf het moment dat is gefloten
is slechts van belang wat nog moet komen

Zelfs de allergrootste van de groten
staat zo soms stil en knippert ogen
want hij weet dat ze pas lopen mogen
als de bal al is voorbijgevlogen

Dus dan sta je daar maar een eeuwigheid
De keeper tiert en schreeuwt de hele tijd
Je nageslacht wil je nog niet kwijt
Maar je weet ook wat men van jou verwacht

Een man van stavast gaat niet aan de kant
maar offert zijn zaad aan het vaderland

Laurens van Waalwijk

Speciaal voor GeenCommentaar doen dit jaar stadsdichter van Den Haag Harry Zevenbergen, GC-redacteur Laurens en de Leidse performancepoëet Jaap Montagne poëtisch verslag van het EK voetbal. U kunt op de hoogte blijven van nieuwe gedichten via deze RSS-feed!

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.