Staat de Europese klok gelijk?

Als McDonald’s morgen de MacShit op het menu zet, happen morgen een miljard mensen een broodje poep. Wie vandaag een nieuwe slimme telefoon koopt, zet volgend jaar een dom exemplaar op Marktplaats. De globalisering en modernisering zijn nooit sneller gegaan dan nu. Dat deze ontwikkelingen bij veel mensen tot een unheimisch gevoel leiden is geen nieuws. Sommige mensen kunnen de technologische ontwikkelingen niet bijbenen en geven de technologische ratrace op. Hun interne klok tikt langzamer dan de dorpsklok. Mijn vader vroeg me bijvoorbeeld of het zinnig was om een LinkedIn-profiel te maken. ‘Maar je gaat volgende maand toch met pensioen?’ was mijn verbaasde antwoord. ‘Ja, dat wel, maar ik krijg per e-mail steeds van die verzoeken om te connecten. Niet doen dus, zeg jij?’ Er zijn ook serieuze moderniseringsproblemen in onze tijd, de Europese crisis is zo’n serieus probleem. In Europa leeft niet ieder land in dezelfde tijd. De Zuid-Europese landen kunnen het tempo van hun noordelijke broeders niet bijbenen. Dat konden ze nooit, maar door de geldunie zonder fiscale unie is dat nu wel een probleem. Vorig jaar schreef ik al een keer of 4 dat deze landen niet concurrerend genoeg waren en daardoor alleen maar verder in de problemen zullen komen.

Klok tikt niet overal even snel

Maar nu de hamvraag: wat betekent het eigenlijk dat Zuid-Europese landen niet concurrerend zijn? Die vraag wordt te weinig gesteld. Nu kun je daar een hoop over zeggen. Cultuur, geschiedenis en religie zijn zomaar wat structurele zaken die daar een indirect verband mee houden. Maar daar gaat het mij nu niet om. Het gaat mij om de simpele constatering dat ‘niet concurrerend genoeg zijn’ zoveel betekent als dat deze landen ‘wat achter lopen’ (vanuit Nederlands oogunt geredeneerd). Iets achterlopen hoeft niet erg te zijn. Als ik in Amsterdam loop, dan zie ik mensen die net wat vlotter en moderner gekleed gaan dan in mijn eigen vertrouwde Domstad. Spring ik zondags op de fiets naar het nabijgelegen Maartensdijk, dan waan ik mij in de 19de-eeuw. Samenvattend: ook in ons eigen kleine landje tikt de klok niet overal even snel. Helaas zijn de gevolgen van deze parallelle universa voor de Europese economie desastreus. Neem Spanje. Vroeger was het geen probleem dat Spanje wat achter liep. Sinds 1975 heeft Spanje zich opgewerkt van een tweedewereldland naar een hip eerstewereldland. Op het moment dat ze in de illusie verkeerden modern te zijn, vielen in Amerika banken om. Ai! Een zeer pijnlijke realitycheck volgde.

Januari 2012: 9000 werklozen er dag

In Spanje zakte de huizenmarkt als een plumpudding in elkaar en belandde het land in een inktzwarte recessie waar geen einde aan komt. De werkelijke waarde van huizen is vrijwel onkenbaar, omdat niemand nog huizen verkoopt. Banken zitten met een ongelofelijke hoeveelheid onderpand, dat alleen nog een virtuele waarde heeft. Veel lokale en regionale overheden zijn blut: het geld is op. Kredietbeoordelaars hebben de regionale overheden afgewaardeerd tot de categorie ‘junkstatus’. Scholen gaan dicht op koude dagen, omdat ze de gas en lichtrekening niet kunnen betalen. In januari verloren iedere dag (!) 9000 mensen hun baan. Ieder uur worden 10 families gedwongen hun huis te verlaten. De crisis duurt al bijna 4 jaar en de vooruitzichten zijn somber. Kredietbeoordelaars ijveren voor snoeiharde saneringen, maar waarschuwen tegelijkertijd voor sociale onrust. Is dat niet een cryptische manier om te zeggen dat het land het zonder hulp niet redt? Dat het land de facto failliet is? In november kozen de Spanjaarden een nieuwe regering. De tot op het bot corrupte Partido Popular gaat nu de corruptie bestrijden. Juist. De klok is in Spanje definitief teruggedraaid. Spanje leek op weg een land te worden zoals het onze. Een land waar je het met een goede opleiding en een gezonde dosis doorzettingsvermogen ver kunt schoppen. Nu is het land terug bij af. Alleen met goede contacten kun je er overleven, goede kwaliteiten of mooie diploma’s stellen geen fluit meer voor. Adiós meritocratie, welkom terug corruptie, armoe en vriendjespolitiek.

Stijgende beurskoersen, stijgende staatsschuld

Spanje en de andere zwakke Europese landen moeten van Wallstreet en Brussel dus keihard saneren. Vroeger hadden de devaluatie-economieën simpelweg hun munt in waarde kunnen laten zaken. Vervelend voor de spaarzame burger, maar het was wel een effectief middel om het land weer te laten groeien en exporteren. Dat kan niet meer, dankzij de vermaledijde euro. Als een moderne Don Quichot denkt de Spaanse premier dat keiharde bezuinigen de Europese crisis doet verdwijnen. Stijgende beurskoersen en blije presidenten lijken daar soms ook op te wijzen. Ik ben pessimistisch. De Spaanse bezuinigingen zorgen er niet voor dat de staatsschuld daalt, die steeg vorig jaar in recordtempo naar recordhoogte. Ook dit jaar verwacht men een begrotingstekort van 5,3 procent. Het werkelijke probleem, het gebrekkige concurrerende vermogen, wordt niet aangepakt. Zoals ik al eerder aangaf: de klok heeft in de geschiedenis nooit overal even snel gelopen. Maar anno nu zijn er niet alleen alternatieve realiteiten, we weten dankzij de nieuwe media ook van elkaars bestaan. Al is de Spanjaard van nu armer dan enkele jaren terug, hij is middels een simpele muisklik wel op de hoogte van ontwikkelingen elders. Hij weet hoe laat het is, hij beseft maar al te goed dat hij achterloopt op zijn Europese buren. We leven in een leugenachtige tijd waarin alleen schijnproblemen worden aangepakt. Burka’s, rare meldpunten en dubbele paspoorten zijn de bliksemafleiders in eigen land. In Europees verband is het de voortsudderende schuldenhoax.’We hebben het ergste achter de rug, het vuur is geblutst’ roepen de leiders in koor. De eurocrisis is niet opgelost, er is zelfs geen begin van een oplossing.

Bezuinigen of slimme hervormingen?

We bezuinigen Zuid-Europa de prehistorie in en denken er zelf met weinig kleerscheuren vanaf te komen. Zo werkt het natuurlijk niet. Door de geldunie zijn de knoflookproblemen ook bij ons te ruiken. Veel Spanjaarden hebben, evenals veel Grieken, Italianen en Portugezen, het vertrouwen in de politiek verloren. Demonstraties zijn aan de orde van de dag. Over twee weken volgt weer een nationale staking in Spanje tegen de aangekondigde kille saneringen. Of moet ik de bezuinigingen net als onze leiders framen als ‘slimme hervormingen’? De demonstraties zullen het startsein zijn voor een lange hete zomer. We kunnen talloze lessen uit het verleden leren. Een van die lessen is dat een snelle shortcut naar Utopia altijd leidt tot sociale onlusten, opstanden en geweld. Mussolini, Stalin en Hitler wilden hun land in één klap in de moderne tijd brengen. Gedeeltelijk slaagden zij daarin. Een moderne industrie, een betere infrastructuur en een efficiënter dienstenapparaat waren enkele van hun prestaties. Knap. Toch zijn dat niet de prestaties die hen een plaatsje in de geschiedenisboeken bezorgden.

Een groot verschil met de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw is dat we nu in heel Europa democratie hebben. We kunnen dus kiezen voor politici die wel de echte problemen van deze tijd te lijf gaan. Of is mijn geloof in een Europese democratie soms ook een illusie?