Softe rechters (1)

Met enige regelmaat biedt Sargasso ruimte voor gastredacteuren. Vandaag weer een stuk van filosoof en jurist Ron Ritzen. De reeks beslaat 5 afleveringen.

Afgelopen vrijdag veroordeelde de Haarlemse rechtbank de eerste vastgoedfraudeurs: zestien maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Daarnaast kregen ze nog boetes voor hun ondernemingen opgelegd: 17.000 euro. Ze sluisden door middel van facturen aan Bouwfonds waar geen zakelijke prestatie tegenover stond, 18 miljoen euro weg naar de andere verdachten in de vastgoedfraude.
In Nederland leeft niet echt het idee dat er zwaar wordt gestraft. “Dat 97 procent van de lezerskring van De Telegraaf aangaf zich ‘niet gesteund’ te voelen door justitie is misschien niet representatief, maar (…) zonder feitelijke gronden is het evenmin.“, meent een commentator van het NRC.

Dat maakt nieuwsgierig! Want wat vind de Telegraaflezer dan over het strafbeleid van de Nederlandse rechters? Een kleine niet-representatieve bloemlezing naar aanleiding van een bericht over de rechtspraak levert het volgende beeld op:
“Ik vind de Nederlandse rechters van hoog tot laag (kanton-gerechtshof) een stelletje stumpers“. “Rechtspraak is verrot, door een bezetting van luie wereldvreemde vakidioten.”
“De rechters zijn bij de grotere crimineel te soft en bij iemand die voor een boete of iets kleins staat te hard en zeker ongevoelig. En het gehele OM is of corrupt of zelf crimineel, en maar fouten maken!” “De rechters waar ik indirect mee te maken heb gehad, hebben geen idee wat rechtspraak is, alleen maar verkeerde uitspraken omdat ze zo ‘wijs’ zijn!” “En vrouwelijke rechters is helemaal een ramp, die weten helemaal niet hoe het recht in elkaar steekt.” “De rechtelijke macht in Nederland is in handen van de ‘Linkse kerk’ t.w. PVDA, D66 etc. Wat kun je dan anders verwachten. Deze linkse kerk heeft het land naar de donder gebracht met zijn tolerantie.”

De Raad van de Rechtspraak zelf hoopt met meer uitleg een positiever beeld te bewerkstelligen van rechters. Want, zo bleek uit een onderzoek dat de Raad onlangs heeft laten uitvoeren, dat 85% van de Nederlandse burger de rechters te soft vinden. “Wij trekken ons de kritiek wel degelijk aan”, zei Van den Emster, voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak. “Rechters moeten uitleggen, uitleggen en nog eens uitleggen.”
Over dat voornemen is Eerdmans, voormalig LPF’er en medeoprichter van het Burgercomité tegen Onrecht, heel kort: “Wat een arrogantie. Het enige dat weer vertrouwen brengt in de rechtstaat, is strenger straffen.”, brieste hij in de Spits. “Rechters straffen lager door allerlei verzachtende omstandigheden, maar slachtoffers hebben er geen boodschap aan dat de moordenaar van hun familieleden dronken ouders en een slechte jeugd had.”

Burgers vinden straffen voor zware misdrijven onbegrijpelijk laag, beweert Eerdmans. Nu staat hij niet alleen in zijn mening. Ad Verbrugge, de bekende VU-filosoof, schreef dat in 2004 ook al in zijn veel geprezen ‘Tijd van Onbehagen‘: “geweld en criminaliteit zijn de laatste decennia aanzienlijk toegenomen in Nederland (…) en onder de huidige omstandigheden acht ik (Verbrugge dus, RR.) een verzwaring van de strafmaat wenselijk, ja zelfs noodzakelijk als uitdrukking van de vrije wil. (…) Een verzwaring van de strafmaat herbevestigt dat het ons ernst is met bepaalde rechten” (p. 18/19).

Maar de cijfers geven Eerdmans en Verbrugge in elk geval pijnlijk ongelijk. Hoewel het totaal aantal misdrijven in de periode 2000-2007 met 8.7% afnam, steeg het aantal veroordelingen in dezelfde periode met 15%. Nog pijnlijker wordt de analyse van Verbrugge, als we kijken naar het strafklimaat. Het aantal gedetineerden per 100.000 inwoners is in Nederland spectaculair toegenomen: van 23 in 1980 tot 134 in 2005. (Nu is het overigens weer gedaald tot 100.)
Een aantal juristen vindt het ‘rechter-zijn-soft’-verhaal dan ook klinkklare nonsens.
Buruma, hoogleraar strafrecht aan de Radboud Universiteit, wees er onlangs in een lezing op dat definities van verschillende soorten misdrijven aan verandering onderhevig zijn. Wat vroeger ‘zware mishandeling’ was, wordt in toenemende mate ‘poging tot doodslag’. Een opgedrongen tongzoen stelt de Hoge Raad tegenwoordig gelijk met verkrachting. Een 72-jarige man die een moeder met kind uitscheldt, wordt veroordeeld voor ‘bedreiging met zwaar lichamelijk letsel’.
Het percentage Nederlanders dat roept om strengere straffen schommelt al jaren rond de 80 procent, aldus Sackers, hoogleraar bestuurlijk sanctierecht aan de Radboud Universiteit. “Het aantal keren dat levenslang wordt gegeven verdubbelt sinds 1995 elk jaar”, zegt Sackers.
“De afgelopen dertig jaar is de hoogte van de straffen opgeschroefd”, stelt ook Theo de Roos, hoogleraar strafrecht (UvT). “Dat is bij de burger blijkbaar niet doorgedrongen. Mensen trekken hun eigen conclusies als ze horen dat er cellen leegstaan en dat we ze aan de Belgen verhuren.”

Toch zou je kunnen volhouden dat het strafklimaat dan misschien niet milder is geworden, maar nog steeds te soft is. Maar ook de overweging is niet houdbaar. Als burgers inzicht krijgen in de dossiers en de zitting meemaken, zo blijkt uit een recent onderzoek van de Leidse rechtspsycholoog Wagenaar, dan straffen ze nagenoeg net zo zwaar (of licht) als rechters. De burger snapt dus meer dan Eerdmans denkt.
Toch zie ik hier een probleem. De Raad kan uitleggen wat hij wil, maar daarmee bereik je volgens Sackers de burger niet. Sackers: “ik ken niemand die voor z’n hobby elke week arresten van de Hoge Raad gaat lezen.” Wie rechters een stelletje stumpers en luie wereldvreemde vakidioten vindt, en wie rechtspraak verrot en het gehele OM corrupt en crimineel vindt, komt echt niet tot andere gedachten bij meer uitleg.
Het probleem zit bij de combi ‘Eerdmans, Leistra (Elsevier) & Paradijs (Telegraaf)’. Zolang zij weigeren serieuze journalistiek te bedrijven, kan Van den Emster uitleggen wat hij wil. Hierover de volgende keer meer.