Sociale artsen in Griekenland zijn een doekje voor het bloeden

REPORTAGE - In Griekenland ligt de gezondheidszorg aan het infuus. Jaren van bezuinigingen hebben geleid tot gesloten ziekenhuizen, emigrerende artsen en een tekort aan medicijnen.

Omdat Griekenland een ziektekostenverzekeringssysteem heeft dat grotendeels gekoppeld is aan werk, is met de hoge werkloosheidscijfers van nu een gigantisch probleem ontstaan. Zeker drie miljoen Grieken zijn onverzekerd voor ziektekosten. Dat is bijna één op de drie. En zij die wél verzekerd zijn, krijgen niet altijd de zorg waar ze recht op hebben omdat die is wegbezuinigd.

Eind vorige maand is er een nieuwe hervorming in werking getreden. De regering belooft dat met minder middelen en minder geld een meer effectief systeem opgetuigd wordt. Maar niet iedereen gelooft nog in de woorden van minister van Gezondheid, Adonis Georgiadis.

De hervorming is de zoveelste aanpassing van de afgelopen jaren. In 2011 vond een omvangrijke verschuiving plaats van vier branchegerelateerde ‘zorgfondsen’ naar de EOPYY, vanaf dat moment dé verzekeringskas voor staatszorg én pensioenen. ‘De overheid heeft door die fusie een tijdje met geld van het ene fonds naar het andere kunnen schuiven om te proberen de tekorten te verdoezelen. Maar uiteindelijk bleek het meeste geld dat voor medische dekking bedoeld was, aan pensioenen uitgekeerd te zijn en stortte het systeem in’, zegt Apostolis Veizis, directeur van Artsen zonder Grenzen (AzG) Griekenland.

AzG merkt zeker ook gevolgen op van de crisis. Niet alleen zijn er minder financiële donaties en artsen die voor hen willen werken, er komen ook steeds vaker Grieken in de centra waar zij hun hulp aan de kwetsbaarsten van de samenleving verlenen. Veizis: ‘Migranten zijn altijd al een zeer kwetsbare groep in Griekenland waar wij ons al vanaf 1996 voor inzetten. Door de crisis zijn er andere kwetsbare groepen op gezondheidsgebied bij gekomen: alleenstaande ouders, ouderen, werklozen, daklozen, druggebruikers.’

AzG runt sinds september 2013 een ondersteunend behandelcentrum vlakbij Ommonia in het centrum van Athene. In de paar maanden tot aan 2014 was 40% van de behandelde patiënten Griek. Een enorme stijging bij de NGO, die over het algemeen onder hun patiënten een verhouding van 10% Griek 90% niet-Griek kent. Veel van de Grieken konden al één of twee jaar geen medicijnen meer betalen. Veizis: ‘De pensioenen zijn gekort. De eigen bijdrage voor medicijnen is de afgelopen vijf jaar gestegen van 9 tot 25%. De mensen moeten nu zelfs hun medicijnen volledig vooruit betalen omdat de overheid teveel schulden heeft bij de medicijnleveranciers.’

In de deelgemeente Ellinko, zuidelijk Athene, ligt de sociale kliniek Metropolitan. Hier zetten honderd artsen en 150 ondersteunende vrijwilligers zich al twee jaar in om onverzekerde zieken medisch zorg te verlenen. Sinds de opening in december 2011 behandelden ze 25.000 patiënten. De kliniek heeft alle specialisaties in huis: kinderartsen, psychologen, tandartsen, orthopeden etc.

Cardioloog Giorgos Vichas is de initiatiefnemer van de kliniek. Naast zijn werk in de kliniek en zijn privé praktijk, lobbyt hij zoveel mogelijk bij de overheid om te zorgen dat onverzekerden tot de staatsziekenhuizen worden toegelaten. Vichas: ‘De eerste zorgbehoefte hebben we met de verschillende initiatieven die zijn bijgesprongen wel gedekt. Maar als patiënten voor een behandeling naar een ziekenhuis moeten, blijven de deuren voor een onverzekerde dicht. Dat is het grootste probleem.’

Staatsziekenhuizen accepteren weliswaar spoedeisende gevallen kosteloos, maar op het moment dat je een bed inneemt, gaat de teller lopen. Je kunt bijvoorbeeld een gebroken been hebben dat gezet wordt en waarna je zonder te betalen naar huis kunt. Maar je kunt ook een tumor hebben die op springen staat en als je daaraan geopereerd bent, kun je niet meteen naar huis. Vervolgens krijg je een rekening. Als je die niet kunt betalen, schuift de overheid je onbetaalde rekening naar de belastingdienst die dat uiteindelijk met je verrekent, als het moet door het opeisen van je huis.

Veel media-aandacht was er voor een lijst van tien patiënten die de kliniek openbaar had gemaakt. Het waren allen mensen met kanker of hartfalen die dringend hulp behoefden. Het ministerie reageerde niet op de herhaalde hulpvraag van de kliniek waarop de kliniek de namen naar buiten bracht met het verhaal. Toen net voor kerstmis vorig jaar één van de patiënten stierf, maakten de media het verhaal immens groot en ging de minister overstag. Vichas: Het lukt ons nu wel in sommige gevallen maar dat blijven uitzonderingen. We moeten dat voor alle mensen voor elkaar krijgen.’

Twee jaar geleden was er een handjevol van deze klinieken in Griekenland, nu zijn het er 42. En de nood is nog niet geleden. Volgens ELSTAT, het Griekse bureau voor de Statistiek, waren eind vorig jaar ruim 1,3 miljoen mensen werkloos, waarvan zeventig procent langer dan een jaar. Wie werkloos is, is nog één jaar verzekerd voor ziektekosten, net zolang als de maximale duur van een werkloosheidsuitkering. Daarna moet hij een privé verzekering afsluiten, maar wie kan dat betalen zonder inkomen?

Omdat ook de gezinsleden van een werkloze kostwinner niet meer verzekerd zijn, ligt het aantal onverzekerde Grieken aanzienlijk hoger dan het cijfer van langdurig werklozen. En de kans is groot dat de overige dertig procent werklozen binnen een jaar ook zijn uitkering en daarmee de ziektekostenverzekering verliest.

Door de slechtere levensomstandigheden en gebrek aan toegankelijkheid van de zorg, zijn malaria en tuberculose (TB) in het land teruggekeerd en is er een ongelooflijke stijging van 1500% bij HIV-besmetting onder druggebruikers in Athene. Het aantal nieuwe gevallen in de laatste drie jaar ligt, alleen in Athene, op duizend. Veizis: ‘Vroeger was een HIV-test gratis, nu moet je negen euro betalen. Als je onverzekerd bent, heb je vijf euro nodig om het ziekenhuis in te komen en dan nog negen om je test te betalen. Anonieme grootschalige HIV-testen zijn hiermee niet meer mogelijk. Maar je hebt die wel nodig om een epidemie te beheersen.’

Bij TB speelt hetzelfde. In het verleden waren TB-behandelingen gratis. Nu moeten de mensen 15% van de behandeling zelf betalen. Daarbij zijn de middelen van de regering om dit soort zaken aan te pakken aanzienlijk minder. Er zijn minder dokters, minder gezondheidswerkers, minder klinieken. Veizis: ‘Je moet juist bij dit soort ziektes de mensen volgen en monitoren met wie ze contact hebben. Anders kun je verspreiding niet voorkomen.’

Veizis vervolgt: ‘Er worden vandaag beslissingen genomen door de overheid die niet een beter management voor ogen hebben maar enkel en alleen snijden, snijden, snijden om betere cijfers te kunnen laten zien. Ervaringen in andere landen laten zien dat als je niet in gezondheidszorg investeert, je later de rekening betaalt. Dat is wat er hier al jarenlang mist, een prioriteitenplan over waar het geld heen moet en zeker ook wáár er bezuinigd moet worden. Op sommige zaken moet je gewoon niet bezuinigen, dat is te gevaarlijk.’

Ook Vichas meent dat er op de lange termijn meer kosten zullen komen doordat onverzekerde zieken nu geen toegang tot de ziekenhuizen hebben: ‘Ik heb de minister in een persoonlijk gesprek gevraagd of hij wel eens heeft berekend wat de kosten voor de zorg zijn als gevolg van zijn keuze voor het nieuwe systeem waarbij talloze onverzekerden zullen bestaan. Hij antwoordde met “nee”.’

‘Ik heb hem toen attent gemaakt op een onderzoek dat wij in de kliniek hebben uitgevoerd bij diabetespatiënten. Hieruit kwam naar voren dat een onverzekerde diabetespatiënt de staat veel meer kost dan een verzekerde. Als die mensen de komende jaren niet een ziekenhuis in kunnen, zullen ze een hartinfarct krijgen, een been moeten laten amputeren, een herseninfarct krijgen, ze zullen sterven. Dat zal de overheid 120 miljoen euro per jaar kosten alleen voor de onverzekerde diabetici.’ De minister heeft nog niet op het onderzoek gereageerd.

De regering zegt het nu te gaan regelen met de nieuwste hervormingen. Maar door de laatste hervormingsplannen is de helft van de vijfduizend artsen die voor de staat werkten, afgehaakt. Ze moesten kiezen tussen werken in nieuw op te richten (staats)gezondheidscentra of in hun privépraktijk.

Tot nu toe konden artsen die twee bezigheden in hun eigen praktijk combineren. Vanaf 20 maart zouden de nieuwe centra gaan draaien, maar minister Georgiadis zal moeite hebben om zijn nieuwe centra te bemannen nu zovelen ontslag hebben genomen. De hervormingen schrijven verder voor dat elke patiënt €5 euro per artsenbezoek moet betalen en een hogere eigen bijdrage voor medicijnen. Daarmee wordt de zorg voor de kwetsbare groepen nóg moeilijker bereikbaar. Georgiadis verklaart op de website van het ministerie weliswaar dat onverzekerden de eigen bijdrage van vijf euro niet hoeven te betalen, maar daarmee is het probleem van de onverzekerden niet opgelost.

Vichas is zeer sceptisch over de nieuwe hervormingen. Vichas: ‘Met het nieuwe systeem zullen er de komende maanden en jaren vele doden vallen door gebrek aan medische zorg. Het systeem zal op de lange termijn verschuiven naar een situatie waarbij tachtig procent van de zorg via privéverzekeringen loopt en waardoor velen van zorg verstoken blijven.’ Veizis wil zijn oordeel nog even opschuiven: ‘Ik weet niet wat de hervormingen precies inhouden. Waarschijnlijk weet degene die ze heeft geschreven dat ook niet. Laten we eerst maar eens kijken wat ze daadwerkelijk gaan implementeren voordat we commentaar geven.’

Afbeelding: drukte aan de balie van de sociale kliniek Metropolitan.