Hulspas weet het Archives - Pagina 3 van 5

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Virussen helpen elkaar

11 april 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Wanneer ergens een nieuwe ziekte opduikt, willen onderzoekers dat uiteraard zo snel mogelijk weten. In het verleden (denk aan de ‘Mexicaanse griep’) zijn wat dat betreft pijnlijke lessen geleerd. Toen duurde het maanden voordat het duidelijk was dat het écht om een nieuwe griepvariant ging – maanden van verwarring en stijgende zorgen. De WHO heeft toen een nuttige les geleerd en sindsdien zijn er uitgebreide waarschuwingssystemen opgezet om emerging diseases snel te detecteren en het onderzoek naar tegenmaatregelen zo snel mogelijk op te starten.

De bestrijding van de ebola-uitbraak van vorig jaar is wat dat betreft een mooi voorbeeld. Men was er vroeg bij, en afgelopen jaar is er ook een vaccin ontwikkeld. Maar het gaat niet altijd zoals het hoort.

Dat leerde de uitbraak van zika, een vorm van koorts veroorzaakt door een virus dat verspreid wordt door muggen. De ziekte komt oorspronkelijk uit Afrika en dook vier jaar geleden op in Frans-Polynesië. Twee jaar geleden dook ze op in Zuid-Amerika. Op dat moment (zeg maar, toen de ziekte de VS naderde) sprongen vele lichten op rood. Zika stond bekend als een betrekkelijk onschuldige ziekte, maar in noordwest Brazilië ging de komst van de ziekte gepaard met een sterke toename van het aantal meldingen van microcephalie (een te klein hoofd) bij pasgeborenen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Elitaire recensenten

4 april 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Laat ik dat opiniestuk van Jona Lendering en mij (‘Koop eens een boek dat geen bestseller is‘) in de NRC van zaterdag 25 maart (ook hier op Sargasso te vinden), eens kritisch recenseren. Het is uiteraard al direct op het eerste gezicht een bedenkelijk stuk. Bedenkelijk, omdat de beide auteurs al relatief gemakkelijk toegang hebben tot de kolommen van de krant. In mijn optiek moeten de opiniepagina’s het domein zijn van de buitenstaanders. Hier had de redactie dus ‘nee’ moeten zeggen.

Bedenkelijk is ook de redenering die we presenteren. We zijn kritisch over uitgevers die boeken hypen in de hoop bestsellers te creëren, die bij voorkeur kiezen voor ‘me too’ boeken met dezelfde sfeer (‘een nieuwe Deense misdaadroman!’) of, in het geval van non-fictie, nóg meer over hetzelfde succesvolle onderwerp (‘het vervolg op Stephen Hawking!). Kortom, we zien verschraling.

Het meest logische gevolg zou een oproep aan uitgevers zijn om eens wat minder commercieel te denken, een business model te ontwikkelen voorbij de oude kruideniersmentaliteit en uitdagingen op te zoeken. Dat doen we niet. Een andere conclusie zou kunnen zijn dat de media dat commerciële papegaaiencircuit doorbreken. We hadden boekenredacties kunnen oproepen om wat minder vaak witte wijntjes te drinken aan de grachtengordel, en meer op zoek te gaan naar kleine interessante uitgevers. Doen we ook niet.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Boekenweek! | ‘De ander’ kijkt ons aan

28 maart 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN, RECENSIE - Net zoals er kunstenaars bestaan die tijdens hun leven wereldberoemd zijn en later volledig vergeten worden, zo zijn er ook wetenschappelijke ontdekkingen die voor enorme beroering zorgen, voor een ware stortvloed aan artikelen en beschouwingen, en die nu volledig vergeten zijn.

Niet omdat het allemaal achteraf ‘niet waar’ bleek te zijn; de voornaamste oorzaak is onze vooringenomen geschiedschrijving. Een voorbeeld: in de wetenschapsgeschiedenis wordt de eerste helft van de achttiende eeuw beschouwd als het tijdperk van de natuurkunde, van Newton en Halley, van elektriseermachines, zwaartekracht en terugkerende kometen. Psychologie en antropologie zouden pas een eeuw later ‘ontstaan’. Maar een van de grote wetenschappelijke sensaties van die dagen lag juist op dat terrein. Het was ‘Wilde Peter’.

Een mens, of nog nét een mens, aangetroffen in 1724 in de buurt van Hamelen. Peter kon niet spreken en liep op handen en voeten. Hij ving en verslond levende vogels. Peter sloeg zichzelf op de borst als een aap, gromde (en sliep) als een hond. Kortom, Peter was een wonder.

Hij werd overgebracht naar Hannover, en vandaar naar Londen, als ‘bezit’ van koning George I. Het was vijf jaar na het verschijnen van Robinson Crusoe. Duizenden stroomden toe om deze ‘natuurlijke mens’ te zien. Peters komst was, zoals iemand zei, ‘opmerkelijker dan de ontdekking van Uranus’. En heel intellectueel Europa discussieerde over de vraag wat deze vondst betekende, wat hij ons kon leren over de mens, en over het dier in de mens.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Oudste leven, dunne soep

7 maart 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - En weer is afgelopen week het oudste leven ontdekt. Dat is wereldnieuws natuurlijk, voor de zoveelste keer. Want de armlastige wetenschapper moet zijn geld nu eenmaal binnenharken door opmerkelijke ontdekkingen te verkondigen, en wetenschapsjournalisten worden betaald om groot nieuws te brengen. Deze ‘framing’ van de vondst als microfossielen was dus onvermijdelijk. En vervolgens had iedereen het weer over bacteriën, eiwitten en uiteraard verre planeten waar op dit moment de oersoep nog volop te vinden zou zijn. Maar wat is er nu écht gevonden? En is dat leven?

De microfossielen waar de wereld eventjes wakker van lag zijn minuscule buisjes, dunner dan haren, opgesloten in stukjes gesteente die voornamelijk bestaan uit zirkonium (een element, een metaal) die op hun beurt weer ingesloten zitten in dikke lagen gestolde lava. Die lava laat zich redelijk goed dateren, en dan kom je op 3,7 miljard jaar. De opgesloten stukjes gesteente moeten dus wel ouder zijn, maar hoeveel ouder is onbekend. Volgens de ontdekkers moeten die buisjes in dat zirkonium een biologische oorsprong hebben. Ze lijken namelijk op buisjes die aangetroffen zijn in gesteenten in Noorwegen en Californië, en die (daarover wordt niet echt gediscussieerd) toegeschreven worden aan bacteriën die rondhingen in de buurt van onderzees hete bronnen. Verder vonden de wetenschappers ingesloten in datzelfde zirkonium sporen van mineralen die geassocieerd worden met biologische processen. Al met al genoeg reden (vinden de wetenschappers) om te spreken van het oudste bewijs voor leven op aarde.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Leezenbergs alternatieve islam

28 februari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - We moeten het allemaal niet zo zwaar zien, die islam. Neem bijvoorbeeld de gevreesde Moslimbroeders. Michiel Leezenberg schrijft in zijn boek De minaret van Baghdad (p. 129):

In Egypte ontstond weer een ander alternatief voor de Brits-koloniale padvindersbeweging: de Moslimbroederschap. Dat zal u wellicht verbazen. In de media worden de moslimbroeders […] Maar in oorsprong had de Moslimbroederschap hele andere doelen. In 1927 hadden de Egyptische moslims al een Young Men’s Muslim Association opgericht, duidelijk als tegenhanger van de YMCA. Onderdeel van deze beweging was ook een plan voor een padvindersclub. In 1928 stichtte de jonge leraar Hassan al-Banna de Moslimbroederschap. Voor die beweging predikte hij een terugkeer naar de zuivere islam, maar dat deden zo veel mensen. Interessanter is wat hij concreto onder die terugkeer en onder die zuivere islam verstaat. Bij al-Banna zie je namelijk een volstrekt nieuwe aandacht voor het verbeteren van de volksgezondheid door middel van sport en hygiënische voorschriften. Ook bedacht hij allerlei groepsactiviteiten.

Onschuldig, toch? Maar hier valt wel wat op af te dingen.

Het klopt dat al-Banna geïnspireerd werd door de net opgerichte YMMA. Maar ondanks de brave naam, ongetwijfeld bedoeld om de Britse bezetter gerust te stellen, was dat was niet bepaald een gezelligheidsvereniging. De YMMA organiseerde Koranscholen, en riep op tot het streng volgen van de sharia: geen alcohol, gokken, gevrij voor het huwelijk, en westerse invloeden in het algemeen. Vrouwen en mannen moesten gescheiden blijven, vrouwen moesten ‘netjes’ gekleed gaan (YMMA leden patrouilleerden op de stranden) en als langetermijndoel streefde de YMMA naar het kalifaat. Kortweg, alleen de naam van de club was progressief.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De scan spreekt u vrij!

7 februari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Misofonie. Ik had er nog nooit van gehoord. Het komt erop neer dat je werkelijk gek wordt van een bepaald geluid dat een ander maakt. Kauwen bijvoorbeeld, of slurpen, of gewoon ademen. Sommige mensen draaien op dat moment volledig door. En nee, ze kunnen er niks aan doen, want misofonie zit in de bedrading van het brein. Zeggen de deskundigen.

Die deskundigen verzamelden twintig mensen met extreme misofonie, en 22 mensen die daar geen last van hadden. Die rustig tv blijven kijken terwijl hun verkouden partner naast hen een winterwortel eet. Al die mensen gingen de scanner in. Ze kregen eerst neutrale geluiden te horen, daarna geluiden die iedereen vervelend vindt (kindergekrijs, sirenes) en daarna van die geluiden waar je gek van kunt worden. De eerste twee groepen geluiden lieten geen verschil in respons zien (of anders gezegd, toonden de normale respons bij dergelijke geluiden), en u raadt het al: bij de derde groep gingen de hersenen van de misofonielijders volledig op tilt. Met name (voor de liefhebbers) de anterieure insulaire cortex werd overactief. De onderzoekers zagen ook dat bij hen meer connecties waren tussen dit stukje cortex en de amygdala en de hippocampus, twee meer naar achteren gelegen hersendelen die (net als nummer een) veel te maken hebben met het reguleren van emoties.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Niks geen vrienden der natuur

31 januari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - De Aboriginals hebben het gedaan. Er bestond al zo’n donkerbruin vermoeden, maar een recente publicatie maakt de beschuldiging een stuk overtuigender. Ooit bestond er in Australië een indrukwekkende en unieke fauna. (Dat krijg je op zo’n continent dat zijn eigen evolutionaire gang kan gaan.) Maar dan ineens, 45.000 jaar geleden, is die fauna in een paar duizend jaar compleet verdwenen. Uitgeroeid. Door de Aboriginals, blijkt nu.

Er waren ooit vele soorten reuzenloopvogels, er waren schilpadden zo groot als Volkswagen Kevers, angstaanjagende vleesetende kangoeroes (sommige soorten besprongen hun prooi vanuit de bomen) en wombats zo groot als (om in stijl te blijven) een Ford Fiesta. En dan waren er de reuzenleguanen, zoals nu alleen te vinden op Komodo. Smakelijke hapjes voor die reuzenkangoeroes, dat begrijpt u. Kortom, Australië was tot zo’n 45.000 jaar geleden een continent vol fabulous beasts. En in een paar duizend jaar was het afgelopen. In die periode gebeurden er twee dingen: ten eerste, de mens arriveerde. Ten tweede, het klimaat schommelde in die millennia ook wel wat. Tientallen jaren lang werd er gediscussieerd over de vraag wat nu de oorzaak geweest zou kunnen zijn van het verdwijnen van die horror-sprookjes-fauna. Was het de mens of het klimaat? Beide opvattingen hadden hun voorstanders. De Aboriginals zeiden dat ze zich niks konden herinneren.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Toen de wetenschap de baas leek

10 januari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Waar moeten we komend jaar bang voor zijn? Een korte rondvraag levert al snel een helder beeld op. De kleine satan heet Geert Wilders; de grote satan Donald Trump. Trump betekent oorlog, daar zijn velen heilig van overtuigd. Onder wetenschappers lijkt iets heel anders aan de hand. De populaire Britse website Buzzfeed vroeg aan tien populaire wetenschappers waar zij nou bang voor waren. De score is als volgt: twee zijn bang voor Brexit; twee voor Trump; vier voor klimaatverandering; een voor bezuinigingen in de zorg; een voor pessimisme.

Afgezien van lokale sores, blijkt er onder wetenschappers eigenlijk maar één angst te leven. Die voor klimaatverandering. De twee stemmen ‘voor’ Trump mogen we namelijk met een gerust hart optellen bij de vier die zich zorgen maken over het broeikaseffect. De president-to-be heeft vele opmerkelijke uitspraken over wetenschappelijke onderwerpen op zijn naam staan (mijn favoriet: hairspray met CFKs zijn onschadelijk voor de ozonlaag als je ze binnenshuis gebruikt), maar over één onderwerp is hij consequent en expliciet: al dat waarschuwen voor het broeikaseffect is onzin. Wetenschappers beschouwen zoiets als ongehoord; de politiek heeft de morele plicht naar de wetenschap te luisteren. Maar die stilzwijgende overeenkomst is verleden tijd. Trump is onderdeel van een generatie politici die over klimaatverandering de schouders ophaalt. En dat kan hij mede doen dankzij de wetenschap.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Wanhopige wetenschap

3 januari 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Mijn vorige column, over de gevolgen van een Facebook-verslaving, riep tot mijn verbazing veel reacties los. In verreweg de meeste gevallen kon men zich vinden in de conclusie (Facebook maakt ongelukkig) maar gaf men met een kwinkslag ook direct te kennen rustig door te gaan met Facebook. De kenmerkende reactie van de verslaafde. Enkelen verdedigden deze abjecte redenering nog met een relativerende opmerking in de trant van ‘wetenschap is ook maar een mening’.

En dat klopt natuurlijk. Wetenschappers denken daar ongetwijfeld anders over, maar ondanks vele eeuwen van wetenschappelijke doorbraken en opmerkelijke inzichten hebben wetenschappelijke resultaten in het dagelijks leven nog steeds de status van meningen. Het leven is nu eenmaal te leuk om door de wetenschap te laten verzieken.

Het aardige is dat deze volstrekt logische houding juist voor veel wetenschappers niet te bevatten is. Een mooi voorbeeld daarvan was te vinden de touwtje-uit-de-deur-preek van Jan Terlouw in DWDD. Jan had heel wat op zijn lever die avond, onder andere onze lakse houding jegens klimaatverandering. Waarom, zo vroeg hij zich hardop af (en hij keek er écht gepijnigd bij) doen we toch niks tegen het broeikaseffect? We weten hoe het probleem opgelost moet worden – laten we dan direct aan de slag gaan! Wat de ex-natuurkundige Terlouw vergeet is dat wetenschap op dat niveau behandeld wordt als een mening. Een die volstrekt niet opweegt tegen het genot van lang douchen, shoppen, vliegreizen, airconditioning en ga zo maar door.

Hulspas weet het | Goed voornemen? Stop met Facebook!

27 december 2016 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Mocht u op zoek zijn naar een goed voornemen voor 2017, een daad vanjewelste die u (en vele anderen) het komend jaar absoluut gelukkiger zal maken, denk dan eens aan Facebook. Aan stoppen met Facebook, om precies te zijn. Dat zal niet meevallen, dat is zeker. Het gaat hier om een hardnekkige verslaving. Maar de voordelen van stoppen staan wetenschappelijk vast.

Facebook is verslavend. De gemiddelde gebruiker grijpt tientallen, soms wel honderden keren per dag naar deze levenslijn. Het is een niet onderdrukken automatisme geworden. Facebook bezit die ene essentiële eigenschap van alle drugs: het is altijd welkom. Op goed en slechte momenten. Net als de sigaret vergroot het de vreugde, en wordt het dus gebruikt als ‘beloning’ wanneer iemand zich ‘lekker’ voelt. En net als de sigaret verzacht het zien van Facebook-‘vrienden’ negatieve emoties, zoals verdriet of een sombere stemming.

Terwijl de sigaret onze geest manipuleert middels nicotine, doet Facebook dat door middel van onze behoefte aan contact. Het biedt een light vorm van sociaal contact, een illusie van sociaal verkeer, nét genoeg om onszelf te plezieren, zonder de angst afgewezen te worden.

Ten eerste omdat we zélf de totale controle hebben over wat de ander van ons, over ons leven, te zien krijgt. Sommigen gaan hier los mee om, maar de overgrote meerderheid selecteert zorgvuldig en presenteert op Facebook een keurig opgepoetste versie van zijn leven, gedrag en emoties. Dat stemt tevreden. Dat geeft ten eerste zekerheid over hoe anderen ons zien en vermindert dus het risico dat we afgewezen worden. En daarbij komt dat die opgepoetste ‘vriend’ die wij op onze beurt weer bekijken niet in de gaten heeft wanneer en door wie hij/zij via Facebook bekeken wordt. Ook op dat moment is afwijzing niet mogelijk.

Hulspas weet het | Hoe de man zijn botje verloor

20 december 2016 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Het was de afgelopen week weer tijd voor de baculum, het penisbotje. Om de twee, drie jaar is er altijd weer even aandacht voor dit stukje anatomie van het zoogdier, en daarbij uiteraard ook voor de pijnlijke vraag waarom zo veel zoogdieren een dergelijk botje bezitten, en de mens nou juist niet. Waarom is de man dat kwijtgeraakt? Vele mannen voelen het gemis bijna dagelijks. Of denken dat te voelen. Met een complete pillenindustrie als gevolg.

De nieuwste suggestie, het baculum-nieuws van 2016 zogezegd, kwam uit Los Angeles. De onderzoekers aldaar zagen dat er een verband bestaat tussen de lengte van de penetratie (de tijdsduur, bedoel ik dan) en het bezitten van een botje. Dat klinkt logisch. Een man wil ‘m er zo lang mogelijk inhangen, en een botje is dan uiteraard een extra steuntje. Dat verlangen hangt volgens de onderzoekers op zijn beurt weer samen met de ‘postcopulatoire’ competitie, dat wil zeggen de kans dat het vrouwtje daarna door een ander wordt gedekt. Zoiets moet uiteraard voorkomen worden, en volgens de onderzoekers is een langdurige copulatie (met botje!) een van de tactieken om dat te bereiken. Kort gezegd, hoe langer de man ‘m erin houdt, hoe kleiner de kans dat een ander mannetje een kans krijgt.

Hulspas weet het | En de vrouw bleef thuis

13 december 2016 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Nee, John Glenn was niet de eerste mens in de ruimte. Dat was Joeri Gagarin. En ook niet de tweede. Kort na Gagarin schoten de Russen ook nog Gherman Titov in een baan om de aarde. En nee, hij was ook niet de eerste Amerikaan in de ruimte. Voordat hij zijn ruimtereisje maakte, waren Alan Shepard en Virgil Grissom hem voorgegaan. En toch kreeg Glenn na terugkeer veel en veel meer ticker tape over zijn hoofd uitgestort dan die twee voorgangers. En ook nu hij is overleden, is de aandacht daarvoor vele malen groter dan bij het overlijden van zijn collega-astronauten. Glenns grote prestatie was niet van technische, of psychologische, maar van politieke aard. Hij had laten zien dat de Amerikanen in de ruimte net zo veel konden als de Russen.

Gagarin en Titov hadden beiden gelijk al een rondje rond de aarde gevlogen. Anders gezegd, de raket waarop ze zaten was krachtig genoeg om een zeer zware (bemande) satelliet in een baan om de aarde te brengen. De raket waarop Shepard en Grissom naar boven gingen, was daarvoor niet krachtig genoeg. Die twee werden gewoon omhoog geblazen, pakweg naar de rand van de atmosfeer, en vielen daarna gewoon weer naar beneden. Het waren testvluchtjes, eigenlijk niet meer. John Glenn echter zat op een gloednieuwe, opgevoerde Mercury raket zat die zó krachtig was dat ook hij wél een rondje rond de aarde kon maken. Daarmee was het 1 – 1. De Space Race kon beginnen. Maar het had natuurlijk een vrouw moeten zijn, daar in die krappe cabine, op die vliegende bom.

serie

Hulspas weet het