VERSLAG - Dit is een verslag van de lezing van Mirjam de Rijk ter gelegenheid van het 15 jarig jubileum van Sargasso. Mirjam schrijft over economie, werk, geld en mensen. Ze schreef onder meer een boek over economische mythes en een serie voor De Groene Amsterdammer over de bezuinigingen op de zorg [1].
Er is nu veel verontwaardiging over Trump, maar journalisten hebben het er zelf naar gemaakt. Nieuwsprogramma’s hebben er een gewoonte van gemaakt om alleen maar tegenstrijdige meningen tegenover elkaar te zetten. De journalist laat merken dat hij of zij boven de strijdende partijen staat en maakt geen keuze. Dit helpt de verspreiding van nepnieuws in de hand omdat het op deze manier wordt gelegitimeerd. Het publiek krijgt geen antwoord en denkt daardoor dat er sprake is van een echte controverse.
Feiten alleen niet genoeg
Daarbij komt dat het wijzen op feitelijke onjuistheden vaak averechts werkt. Door de ontkenning van ‘hun waarheid’ worden ‘de gelovigen’ alleen maar gesterkt in hun geloof. Dit fenomeen staat bekend als het backfire effect. Dit wordt versterkt door groepsgevoel. Daarom heeft Trump baat bij elk negatief verhaal, want voor zijn volgelingen is elke weerlegging juist een bewijs dat de media tegen hem samenspannen. Natuurlijk moeten we doorgaan met het controleren van de feiten maar mensen die in nepnieuws geloven zijn niet te overtuigen, integendeel, maar het is ook duidelijk dat dat niet genoeg is.
Er is tegenwoordig veel nieuws. Zoveel dat het niet bij te houden is. Mirjam zoekt daarom liever naar kwaliteit. Ze leest selectief om niet om te komen in de maalstroom van feiten. Daarom is ze onderzoeksjournalistiek gaan doen. Ze wil niet de zoveelste mening opschrijven. Ook is ze niet zo somber over onderzoekjournalistiek als Jan Paul van Soest want er is wel degelijk geld voor beschikbaar via fondsen.
Links moet harder werken
Het probleem is dat links de afgelopen decennia heel veel heeft laten liggen. We zijn verwend geraakt met moderne linkse verworvenheden als emancipatie, euthanasie en homohuwelijk. Rechts is niet stil blijven zitten en verweert zich. Er is sprake van een constante strijd van ideeën. Vooral conservatieve denktanks hebben daar veel aan bijgedragen. Dit is al begonnen in de jaren tachtig. Rechts heeft bovendien van links de kunst afgekeken van het actie voeren.
In het boek Van big bang tot burn-out over stress, leggen Hoogendijk en de Rek uit dat stress systemen in de evolutie zijn ontstaan als mechanisme om gevaar te vermijden. Maar tegenwoordig kan de mens niet meer vluchten voor ‘gevaarsignalen’ zoals het nieuws. Nieuws is zo’n moderne bron van stress. Een manier om daarvan af te komen is door nieuws te mijden. Het zou natuurlijk beter zijn als we stress kunnen voorkomen door wat aan de oorzaak ervan te doen. Daarom moet de journalist daarbij helpen.
Links moet veel harder werken om haar boodschap te verspreiden. Sargasso is daar (nog maar) 15 jaar mee bezig, maar alleen schrijven is niet genoeg. Er moet meer gebeuren en je moet ervoor zorgen dat het ook ergens toe leidt. In de tijd van Watergate was het nog genoeg als journalisten alleen maar de feiten bovenwater haalden. Maar dat is nu meestal niet meer het geval.
Wat te doen?
Mirjam heeft daarom drie suggesties voor journalisten. In de eerste plaats is het belangrijk om verbinding te zoeken met organisaties. Neem contact op met patiëntenorganisaties, actiegroepen, huurdersverenigingen en dergelijke, en vraag ze aan welke informatie ze behoefte hebben. Ook is het belangrijk om ook over successen te schrijven en collectieve actie te benadrukken. Tot voor kort waren milieuorganisaties vooral bezig om problemen te individualiseren. ‘Wat kun jij zelf doen?’ Maar het is ook belangrijk om collectieve actie te organiseren. En tenslotte: laat ook de verliezers aan het woord. Vraag je af hoe wij ons ten dienste kunnen stellen van deze mensen.
Een goed voorbeeld is de zorg. Deze wordt nu bijvoorbeeld geheel betaald uit arbeid. Daarom wordt daar nu zo veel op bezuinigd. Het zou beter zijn om dat te betalen uit de algemene middelen, de belasting, zodat de last beter verdeeld wordt. Een ander voorbeeld, waar ze nu mee bezig is, is volkshuisvesting.