‘Rotte appels’ en gebrek aan reflectie: waarom de politie kinderen molesteert

De diender liet me een filmpje zien.

Twee agenten bovenop een Marokkaans-Nederlandse tiener in een winkelstraat. Vader loopt aan, wil weten wat er met zijn zoon gebeurt; hij krijgt een paar tikken met de wapenstok. Er verzamelt zich een meute, die zich ermee gaat bemoeien. Een dreigende situatie ontstaat, even lijkt het zelfs uit de hand te lopen. De politie roept versterking in. Met de knuppel wordt de menigte uiteengeslagen.

Ik keek nog eens goed naar de mannen in uniform. “Ben jij dat?”

Hij knikte.

“Maar dat het zo uit de hand liep, dat hebben jullie ook wel een beetje aan jullie eigen gedrag te wijten”, begon ik.

Dat was niet de reactie waar hij op zat te wachten.

Escalatie

Hij legde me enigszins geagiteerd uit hoe de situatie was ontstaan. De politie was naar een winkel geroepen om het een of ’t ander te uit te zoeken. Laat het een diefstalletje of onenigheid geweest zijn, daar wil ik verder vanaf zijn.

Tijdens dat bezoek begon een jongen uit de buurt zich ermee te bemoeien. Hij werd door een agent gesommeerd weg te gaan zodat de politie haar werk kon doen. Uiteraard lokte dat een negatieve reactie bij de jongen uit. Hij bemoeide zich er nog wat nadrukkelijker mee. Daarop werd hij nog een keer gesommeerd op te krassen. Dat deed hij niet.

Hierop werd zijn identiteitsbewijs gevraagd. Dat had hij niet bij zich, of wilde hij niet tonen. De jongen liep de winkel uit. Een agent ging er achteraan om hem aan te houden. De agent pakte de knul bij diens arm beet, zodat hij niet weg zou rennen. De jongen probeerde zich los te rukken. Daarop werd hij tegen de grond gewerkt en een knie in zijn nek gelegd, zodat de politie hem kon boeien en afvoeren. Er kwam iemand bij staan om de hand van de jongen in een klem te zetten. Wapenstok getrokken.

Daarop gingen allerlei mensen – waaronder de vader – zich ermee bemoeien, waardoor de situatie fors uit de hand dreigde te lopen en het allemaal nog veel langer duurde.

Reflectie

Onze discussie liep al gauw hoog op.

Zelf heb ik in mijn cursussen pedogiek geleerd dat als een situatie escaleert, je dan bij jezelf te rade gaat waar het misging, wat je eigen aandeel daarin is geweest, dat stap voor stap nagaat en dan bedenkt wat je anders had kunnen doen. Volgende keer pas je dat toe in de praktijk, en dan vergelijk je de uitkomst.

Dat heet in vaktermen een ‘reflectiemodel’ en hoewel het doodvervelend is om die dingen keer op keer in te vullen, is het wel een goede oefening om je te leren je eigen gedrag kritisch te bekijken en het eigen handelen bij te sturen.

In een schoolsituatie laat je het wel uit je hoofd een leerlingen beet te pakken, laat staan tegen de grond werken; dan word jij daarop afgerekend, zowel door ouders als de schoolleiding. Grijp je wel naar dat soort middelen, dan geldt dat als een brevet van onvermogen.

Voor dienders werkt dat blijkbaar anders: mijn discussiepartner schoof alle verantwoordelijkheid 100% in de schoenen van het kind. Die had namelijk moeten beseffen dat wat hij deed – de politie hinderen, niet vertrekken wanneer hij daartoe gesommeerd wordt, zich verzetten tegen (fysieke) aanhouding – helemaal niet mág.

Het kind zat fout, de vader zat fout, de omstanders zaten fout. De agenten volgden echter gewoon de geweldsinstructie, het protocol en hun training. Burgers moeten eenvoudigweg doen wat oom agent zegt. Doen ze dat niet, dan is alle daarop volgende escalatie hún verantwoordelijkheid, niet die van de agent als getrainde professional.

Geen greintje vermogen tot kritische reflectie op het eigen handelen. Het ligt allemaal aan de ander, ook al is dat nog een half kind. Dat het gedragsproblemen had, zoals later bleek, gold enkel als bevestiging dat het probleem bij de tiener in kwestie lag, niet bij het handelen van de agenten; alsof die geen keuzes hebben én maken in hun optreden.

Pedagogiek

Met een beetje mensenkennis zou je zeggen: zo’n jongen zoekt gewoon aandacht, zij het op een negatieve manier. Misschien wil hij stoer doen voor zijn vriendjes. Misschien vindt hij het wel interessant, die kranige mannen in uniformen; misschien wil hij de autoriteit uitdagen – wie zal het zeggen?

Vraag is of je dat kunt ondervangen zonder te escaleren. Wat zou er gebeuren als een agent hem positieve aandacht zou geven? “Zo, dus jij vindt dat wel interessant, agenten die hun werk doen? Wil je later soms ook agent worden? Ha, ik hoor het al, je hebt echt geen flauw idee van wat agent-zijn inhoudt. Weet je wat, als jij ons een half uurtje ons werk laat doen, dan mag je straks een ritje maken in de politie-auto.” Ik noem maar wat.

Bovendien verloren de agenten in mijn optiek het oorspronkelijke doel uit het oog: ze wilden dat hij op zou krassen zodat zij gewoon hun werk konden doen. Toen hij een flink aantal meters buiten de winkel ging staan, hadden ze in feite hun zin. Maar de knul had hun gezag niet gerespecteerd, en daarom stapten ze over tot een hoger escalatieniveau; waardoor een en ander behoorlijk uit de hand liep.

Ik had ooit een ongelofelijk ettertje in de klas. Arvind deed niets dan klieren, de aandacht van de klas trekken en de leraar voor schut proberen te zetten. Vermoeiend. Ik sprak er eens over met zijn vader. Die vond ook dat de harde aanpak gewenst was. Repressie. Hij zou zijn zoon er op aanspreken.

Niet dat het wat hielp. Op een gegeven moment vertelde de leraar handenarbeid dat hij het zo zat was, dat hij Arvind van achteren bij z’n lurven greep en ‘m een tijdlang vasthield, met de arm over z’n borst. “Zo, jongen, ben je hier nu eens een keer klaar mee!” Arvind kon geen kant meer op. Het opmerkelijke was, vertelde de collega, dat die jongen helemaal ontspande. Maar ja, knuffelen met leerlingen is natuurlijk not done, om allerlei goede redenen overigens, dus hij had met maar bij die ene keer gelaten.

Vijanddenken

Ik besefte dat mijn verzoek aan die vader om z’n zoon met nog meer repressie onder druk te zetten, zodat ‘ie zich op school zou gedragen, precies het verkeerde medicijn had aanbevolen. Die jongen zocht gewoon een vaderfiguur die ‘m zou accepteren en knuffelen, en al dat geklier van ‘m was een negatieve manier om aandacht te zoeken bij een vervangende autoriteitspersoon. Emotionele overdracht heet dat. Weet dat kind veel. Zelfs volwassenen hebben vaak niet het emotionele zelfinzicht om te beseffen waarom ze doen wat ze doen, laat staan een jochie van dertien.

De diender tegenover mij zag de Marokkaanse en anderszins gekleurde jongens op straat echter niet als hele of halve kinderen, maar als een horde vreemdelingen, mogelijke criminelen en de potentiële vijand.

“Wij hebben juist de instructie gekregen om de rotte appels eruit te halen en in kaart te brengen”, zo legde hij op hoge toon uit.
‘Rotte appels’, een veelzeggende term in deze. De jongen die hij had mee helpen molesteren had zijn eigen zoon kunnen zijn, maar hij zag alleen maar potentiële tegenstanders. Allicht dat huidskleur daar iets mee te maken heeft, naast voorstellingen in de media en zichzelf versterkende negatieve ervaringen.

Probleem is dat agenten daar blijkbaar niet op leren reflecteren. Als het misgaat, is het altijd de schuld van de ander, de burger. Die had zo verantwoordelijk moeten zijn om de aanwijzingen van het gezag te volgen. Ook al is het nog een half kind.