Roer is al om bij Justitie

OPINIE - Het roer moet om bij Justitie, riep PvdA recent in de Volkskrant. Maar veel van wat de PvdA wil gaan doen, wordt allang gedaan.

Zoals met alles in de geschiedenis, gaat ook het verloop van het strafrecht met een golfbeweging, op en neer. En weer op. En dan weer neer. Van de roep om meer! strenger! harder! straffen, naar het geluid dat recent de voorpagina van de Volkskrant sierde. Twee glunderende politici die gebroederlijk hun plannetjes uiteenzetten. Op een van de twee heren heb ik zelfs gestemd: een Rotterdams Meisje dat kiest voor een Amsterdamse Marokkaan. Ik vond het wel een goed verhaal. Maar hun verhaal ga ik toch een beetje criminologisch toelichten.

Het plan van de omstreden minimumstraffen gaat van tafel in Rutte II. Rechter en PvdA-Kamerlid Jeroen Recourt verwoordt het als volgt: ‘De minimum straffen waren een motie van wantrouwen aan de rechterlijke macht.’ De minimumstraf hield in het kort in dat iemand die binnen tien jaar opnieuw met een ernstig gewelds-, levens- of zedenmisdrijf de fout ingaat, minimaal de helft van de wettelijke maximumstraf uit moet zitten. In het nieuwe voorstel hebben ze er minimale strafeisen voor de officier van justitie van gemaakt. Een wassen neus pur sang, want de rechter mag dus gewoon op blijven leggen wat ‘ie wil. Prima, maar met zulke schijnoplossingen wek je de indruk dat er mogelijk echt iets verandert.

Nu ik toch bezig ben: maximumstraffen verhogen heeft ook weinig zin, want rechter mogen al veel meer opleggen dan ze doorgaans doen. Toch bleef strafverhoging in het wetboek van strafrecht een populair puntje op verschillende partijprogramma’s.

Schade herstellen

‘Naast straffen moet ook bemiddeling tussen daders en slachtoffers vanaf nu een kans krijgen.’ Vanaf nu. Alsof er niet al contactmogelijkheden in het kader van herstelrecht mogelijk zijn in Nederland. Herstelrecht is een stroming binnen de rechtsgeleerdheid waarbij hetslachtoffer centraal staat, aldus Wikipedia. Het gaat er om de schade die door een misdrijf is aangericht te herstellen, de dader dient de schade ongedaan te maken bijvoorbeeld door schade financieel te vergoeden. Het straffen van de dader is daaraan ondergeschikt en dient alleen het doel de slachtoffers genoegdoening te bieden. Uitingen zijn bureau Slachtofferhulp, buurtbemiddeling, het Schadefonds Geweldsmisdrijven, de mogelijkheid te voegen in een civiele zaak en spreekrecht voor slachtoffers tijdens strafzaken. Oud nieuws dus. Recourt redeneert dat dader en slachtoffer vaak bekenden van elkaar zijn; familie of buurtgenoten die na de straf samen verder moeten. Hij geeft zelf gelukkig al aan dat dit kan, mits de zaak niet te zwaar is.

In ‘Bonje met de buren’ of ‘Pro Deo’ kwesties, alles tussen geluidsoverlast en arbeidsgeschillen, zie ik hier de toegevoegde waarde wel van in, maar Natasja Froger en John Williams hebben vast ook wel wat beters te doen. Gelukkig is er een leger mediators (4500 stuks) beschikbaar om de geschillen te helpen beslechten. Maar zie ik de vader van Winsie Hau handjes schudden en gemompelde excuses aanvaarden van Polly W.? Nou nee. De weduwe van Stratmann van juwelier Lapidee in Den Haag grootmoedig de moordenaars van haar man vergeven tijdens een tête-à-tête? Vast niet. Maar daar is het voorstel ook niet voor bedoeld. Ik ben voor de emancipatie van slachtoffers, maar laat daders ook gewoon daders zijn. Het uitpraten is heel goed voordat het kwaad geschied is, maar niet alles is met een welgemeend ‘sorry’ af te doen. Dat is waarschijnlijk ook de reden dat de stemmers op Stand.nl het niet helemaal eens zijn met de lijn die PvdA wil uitzetten.

Terugval voorkomen

Dat alleen repressie, langdurige gevangenisstraf niet werkt, dat is duidelijk. De recidive-cijfers spreken voor zich.

Rijksoverheid: Na een gevangenisstraf valt meer dan 70% in herhaling. Na een taakstraf is dat iets minder: 50%. Het gaat hier om volwassenen. Bij jongeren is het recidivecijfer nog veel hoger: ruim 80 % van de jongeren recidiveert. Om de kans op recidive te verkleinen, legt de rechter meer voorwaardelijke straffen met bijzondere voorwaarden op.

Die bijzondere voorwaarden zijn bijvoorbeeld een gedragstraining, verplichte opname, straatverbod, meldplicht of alcoholverbod. Die mogelijkheden bestaan dus ook al. Als Marcouch zegt: ‘Dit kabinet moet niet ideologisch, maar logisch zijn. Niet alleen straffen maar ook behandelen en resocialiseren,’ herhaalt hij eigenlijk de huidige gang van zaken. Resocialisatie is al zeker sinds 2002 onderdeel van het Penitentiare Programma (MST). Je hebt korte (4-8 weken) en lange (9-52 weken) trajecten, de activiteiten richten zich op toeleiding naar werk, educatie, (im)materiële hulp bieden en het aanleren van sociale vaardigheden. Zoals het hoort dus. Met het plan om 11 van de 29 gevangenissen te sluiten en dit allemaal te vervangen met Elektronische Controle (enkelbanden) krijgen we een grootschalig experiment waarin we gaan meemaken wat het alternatief voor gevangenisstraffen echt gaat betekenen voor de maatschappij. Als wetenschapper kan ik dat alleen maar aanmoedigen. Als werkzoekende ook, want dit gaat een boel banen opleveren bij de reclassering. Als Therese ben ik er nog niet helemaal uit.

Recourt vult aan: ‘We moeten meer kijken naar wat werkt om mensen van het criminele pad af te brengen.’ Mag ik daar aan toevoegen dat er ook best gekeken mag worden naar wat werkt om mensen op het rechte pad te houden? Dat is namelijk het bieden van een hoopvol toekomstperspectief, door toegang tot goed onderwijs, beschikbaarheid van banen, enige vorm van gezondheidszorg en simpelweg mee kunnen doen. Als dat wegvalt, wordt de weg vrijgemaakt naar het criminele pad. Met de huidige bezuinigingen op educatie, groeiende werkeloosheid en eigen bijdrage voor de geestelijke gezondheidszorg waarmee er een partij hulpbehoevenden en verslaafden letterlijk niet meer over de drempel bij de GGZ stapt, wordt dat rechte pad een onbegaanbaar zandweggetje.

Kort samengevat is het artikel in de Volkskrant dus hartstikke leuk, maar het zegt weinig en herhaalt veel. Dat geeft niet, dat is politiek.