Recensie | Roberto Saviano – Zero zero zero

RECENSIE - Zero zero zero, het nieuwe boek van Roberto Saviano, kent een valse start. Maar langzaam maar zeker wint dit boek over de wereldwijde handel in cocaïne aan urgentie. En niet zo’n beetje ook.

‘Leest als een thriller’, staat er op de achterflap van Zero zero zero, het nieuwe boek van Roberto Saviano. U weet wel: van Gomorra, zijn verpletterende debuut over de invloed van de Napolitaanse maffia op het dagelijkse leven in Zuid-Italië. In Zero zero zero ontleedt Saviano de wereldwijde ellende die door de handel in cocaïne wordt veroorzaakt. Het begin leest inderdaad alsof je een thriller wordt binnengesleept. Maar dan wel een thriller die weinig spannend dreigt te worden. Saviano vertelt hoe hij door een Amerikaanse politieagent wordt getipt over een informant die geluidsopnamen had gemaakt van een topoverleg tussen internationale criminelen. Een oude Italiaanse maffiabaas gaf maffiales aan de nieuwe garde, een allegaartje van Mexicanen, Latino’s, Italianen, Amerikanen en Albanezen. Het belang daarvan is groot, zoveel kun je uit de woorden van Saviano wel opmaken. Maar waarom het belang groot is, dat wordt niet echt voelbaar. De politieagent vraagt aan Saviano om erover te schrijven. Saviano aarzelt. ’s Avonds ligt hij in zijn bed te woelen. Hij besluit het te doen. Hij wil de informant spreken. Een dag later is de informant dood. Een ongeluk.

Hyperpersoonlijk

Saviano komt niet meer op het verhaal terug (alleen daarom al heeft dit boek weinig met een trhiller van doen). Dat verbaasde me destijds ook aan Gomorra: Saviano duikt in een verhaal alsof z’n leven ervan af hangt, maar nadat hij het verhaal vertelt heeft, trekt hij weer verder, naar het volgende verhaal, zonder om te kijken. Een andere overeenkomst: de stijl van Saviano is hyperpersoonlijk. Bij Gomorra was dat evident. Dat maakte het boek ook zo aangrijpend. De maffia was een alomtegenwoordige constante geweest in het leven van Saviano. Het schrijven van Gomorra was pure noodzaak. Dat voelde je op elke bladzijde, in elke alinea, ja in elk woord, wat zeggen wij: in elke letter.

In Zero zero zero wil Saviano ons doen geloven dat de noodzaak om dit boek te schrijven net zo groot is. Maar de noodzaak lijkt aanvankelijk te ontbreken. Saviano schrijft dat het verhaal van de informant ervoor zorgt dat er bij hem een grens is bereikt. De emmer met stront is vol. Er kan niets meer bij. Hij vertelt dat je niet alleen met je geheugen dingen herinnert, maar ook met je maag, je darmen, je testikels. Je hele lichaam vult zich met herinneringen, totdat je vol zit. En het er via je poriën uitkomt. Als pus. Kennelijk was Zero zero zero het resultaat. Het is weinig overtuigend.

Wereldwijd monster

Kortom, na hoofdstuk 1 had ik mijn oordeel al klaar. Waar Gomorra mij verpletterde, daar bezweek Zero zero zero onder z’n eigen pretenties. Maar ik bleef door lezen. En na nog twee hoofdstukken begon mij te dagen waar het Saviano om te doen was. Door in te zoomen op persoonlijke verhalen, probeert hij het wereldwijde monster van de cocaïnehandel zo volledig mogelijk in kaart te brengen. Van El Chapo Guzman, de grootste drugsbaron van Mexico tot Mamadu, een Afrikaanse bolletjesslikker die zwetend in het vliegtuig naar Europa zit. De Russische maffia, Italiaanse coke-brokers, Engelse bankiers, Guatemalteekse contra-terroristen, Mexicaanse kartels, ze passeren allemaal de revue.

Zero zero zero laat zien dat coke niet te stoppen is. Je kunt je war on drugs kan nog zo groots opzetten, coke vindt altijd zijn weg. Via bolletjesslikkers, via onderzeeërs, via corrupte agenten. Er wordt eenvoudigweg teveel geld mee verdiend. Was het eens een elite-drug, nu is coke overal. Als ik Saviano goed begrijp, heeft coke in de crisis zelfs banken van de ondergang gered. Kortom, de belangen zijn te groot om coke een halt toe te kunnen roepen.

Wie de huidige weg van de cocaïne wil begrijpen, moet volgens Saviano in Mexico beginnen. Je kunt de handel in coke niet los zien van het huiveringwekkende Mexicaanse geweld van kartels als Los Zetas en La Famiglia. Saviano noemt het geweld postmodern. Het is martelen om het martelen, bloedvergieten om het bloedvergieten, l’art pour l’art, wreedheid als visitekaartje, niet omdat het moet, maar omdat het kan. Want waarom zou je iemand gewoon doodmaken als je ‘m ook kan onthoofden en met duizend messen in zijn lichaam aan een brug kan laten bungelen?

Legaliseren

Ik moet u eerlijk zeggen: ik wist ervan, maar ik had het nooit zo op coke betrokken. Ik zie coke als een behoorlijk vervelende drug. Ik heb het één keer in mijn leven gebruikt, en ik werd zo vol van mezelf dat ik de dag erna niet alleen de grootste kater uit mijn leven had, ik had ook nog eens met terugwerkende kracht plaatsvervangende schaamte over de zelfgenoegzame air waarmee ik de meest betweterige opmerkingen maakte. Dat nooit meer, dacht ik. Maar verder gingen mijn problemen met coke niet. Echter, na het lezen van Zero zero zero vind ik cokegebruik immoreel. Mensen zijn tegen de bio-industrie, of tegen kleding die in Bangladesh door kinderhandjes worden gemaakt, maar wie tegen coke is, is hooguit tegen coke-gebruik. Dat er complete landen ten ondergaan aan de handel erin, dat hoor je nooit.

De enige oplossing die Saviano ziet, is legaliseren. Dat zou de vraag droogleggen. Of dat inderdaad zo is, zou ik niet durven zeggen. De vraag lijkt mij ook na legalisering nog zo groot dat er heel veel aan te verdienen valt. Maar je zou wel kunnen zeggen: als je het legaliseert, kun je het tenminste ook over dit aspect hebben. Dan hoeft het niet meer alleen te gaan over eventuele gezondheidsschade, maar ook over de mensonterende gevolgen van de handel in coke. Als je het legaliseert, kunnen we misschien Tony Cokelony in het leven roepen. Hoewel ik vrees dat het ook voor Tony niet lang zou duren voordat-ie met veertig messen in zijn bast en met zijn eigen geslacht in zijn mond in een Zuid-Amerikaanse greppel ligt.

Witte walvis

Tegen het einde van het boek schrijft Saviano dat hij dezelfde obsessie heeft als kapitein Achab uit Moby Dick. De witte walvis van Saviano is de coke. Hij schrijft dat hij in de afgrond heeft gekeken en een monster is geworden. Doen soortgelijke woorden je in het begin nog pathetisch aan, op dit punt van het boek begrijp je wel dat het waar is. Het is hem niet gelukt om afstand te houden. Hij is weer zodanig bij zijn onderwerp betrokken geraakt dat hij er ziek van is geworden. Nu maakt ‘m dat eigen, toch zou je willen dat Saviano een redacteur had die net dát deel van zijn schrijverij een beetje in toom hield.  In Gomorra was het meteen duidelijk waarom Saviano dat boek moest schrijven, voor Zero zero zero geldt dat niet. Iets meer afstand en iets minder quasifilosofische terzijdes over de aard der dingen en over zijn eigen gevoel, had het boek goed gedaan. Het is namelijk een boek dat gelezen moet worden.

Daarover gesproken: de Bezige Bij had mij per ongeluk twee recensie-exemplaren toegestuurd. Degene die als eerste ‘kom maar op’ roept, krijgt ‘m gratis toegestuurd.