COLUMN - De rijken worden steeds rijker, vorig jaar alleen al 2.000.000.000.000 dollar. Tegelijk leeft bijna de helft van de wereldbevolking onder de armoedegrens van 6,85 dollar per dag. Ter gelegenheid van het World Economic Forum in Davos legde Oxfam weer eens de vinger op de zere plek. ‘Zestig procent van de rijkdom van miljardairs is afkomstig van erfenissen, monopoliemacht of vriendjespolitiek, volgens Oxfam: “extreem veel rijkdom van miljardairs is grotendeels onverdiend.”’ Een andere conclusie uit Takers not Makers, het jaarlijkse onderzoek van Oxfam naar sociale ongelijkheid: ‘De rijkste 1 procent in het mondiale noorden haalde in 2023 via het financiële systeem 30 miljoen dollar per uur uit het mondiale zuiden.’ Per uur!
Klimaatverandering
Sinds een jaar of tien volg ik voor een kleine hulporganisatie het nieuws over Malawi, een van de armste landen ter wereld in het zuiden van Afrika. Het land is niet alleen arm maar wordt de laatste jaren ook buitensporig getroffen door de klimaatverandering. Afrika is naar schatting slechts verantwoordelijk voor 4 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Maar Afrikaanse landen zijn wel een groot slachtoffer. Malawi kende in de laatste halve eeuw zeven periodes van droogte en 19 overstromingen.De afgelopen jaren werd het afwisselend getroffen door grote droogte, hevige regenval en orkanen. De cycloon Freddy richtte begin 2023 een spoor van vernielingen aan in Mozambique en Malawi. Malawi telde meer dan 1200 doden, meer dan een half miljoen ontheemden en een totale schade die geschat wordt op 507 miljoen dollar. Eind vorig jaar trof een tropische storm met de naam Chido opnieuw tienduizenden mensen. Nu bereidt het door droogte getroffen land zich opnieuw voor op potentieel gevaarlijke regenval. Ondertussen bouwt het rijke deel van de wereld aan ‘een façade voor aanhoudend extractivisme en controle door bedrijven over mineralen in Afrika. De uitgestrekte bossen, mineralen en het land van Afrika worden steeds meer vercommercialiseerd onder het mom van koolstofcompensatieprojecten. Wereldwijde bedrijven investeren in deze projecten en beweren dat ze hun emissies “compenseren” terwijl ze in hun landen gewoon doorgaan met hun dagelijkse gang van zaken.’
Ziekte
Armoede en ontheemding gaan gepaard met gezondheidsproblemen. Malawi heeft de afgelopen drie jaar te maken gehad met cholera-uitbraken, waarvan de zwaarste in 2022 plaatsvond. Hierbij vielen landelijk ruim 1.700 doden. De overheid werkt hard aan maatregelen om de toegang tot veilig water en sanitaire voorzieningen te vergroten en verbeterde hygiënepraktijken te bevorderen; om het bewustzijn te vergroten en door de gemeenschap geleide initiatieven te bevorderen om uitbraken te voorkomen en erop te reageren. Bij elke natuurramp gaat er echter weer een resultaat van deze inspanningen verloren. Dat geldt ook voor malaria. Woensdag kondigde de miljardairsregering-Trump aan te stoppen met het financieren van anti-aidsprogramma PEPFAR. Daarmee worden hiv-medicijnen, -tests en -preventieprojecten gefinancierd. Die mededeling is sindsdien deels verzacht door de regering zelf en tijdelijk opgeschort door een federale rechter. Maar de uitwerking is verlammend. Overal in de wereld zijn klinieken gesloten en projecten stilgelegd. HIV/Aids is in Malawi nog steeds een dodelijke ziekte.
Vluchtelingen
Malawi is ondanks alles in politiek opzicht een relatief stabiel land. Gewelddadige politieke conflicten in de omgeving, niet zelden gerelateerd aan de winning van olie en mineralen, hebben het land echter opgezadeld met grote stromen vluchtelingen. Tot voor kort waren dat vooral vluchtelingen uit Congo die werden opgevangen in een een overvol kamp ten noorden van de hoofdstad Lilongwe. Onlangs is een grote groep vluchtelingen uit Mozambique aangekomen in het zuiden van Malawi. ‘Plunderende bendes en politieke onrust sinds de verkiezingen van oktober hebben duizenden Mozambikanen over de grens naar Malawi gedreven, ondanks de droogte, voedsel- en brandstoftekorten,’ schrijft The Guardian. Een nieuwe opgave voor een land dat de eigen bevolking nauwelijks kan voeden.
President Chakwera is deze week in Tanzania. Hij put hoop uit een bijdrage van 300 miljoen dollar van de Wereldbank en de Afrikaanse Ontwikkelingsbank om in zijn land de aansluiting op het electriciteitsnet in 2030 te verhogen van 25% tot 70%. Dat Tanzania onlangs een claim legde op de helft van het Lake Malawi zal hem waarschijnlijk nog de minste zorgen baren.
Reacties (8)
Noord-zuid is niet een heel interessante metric meer in een wereld waar kapitaal met de snelheid van het licht over de wereld verplaatst. Het noordwesten is nu eenmaal een prettige plaats om te vertoeven, helemaal als je geld hebt waar je een beetje in rust van wil genieten, dat heeft een aanzuigende werking.
Trickle-down economics is de grootste leugen en het probleem. We zijn hard op weg naar een wereld waar feodale leenheren nog voor zouden terugdeinzen. Als dat niet wordt gestopt gaat dat spaak lopen op manieren dat de Franse revolutie op een orgie van naastenliefde zal doen lijken. Helemaal als je onze tech overlords hoort anticiperen op de voordelen van AI. https://archive.is/WDsnc
“Noord-zuid is niet een heel interessante metric meer in een wereld waar kapitaal met de snelheid van het licht over de wereld verplaatst.”
Als die verplaatsing over deze as loopt toch echt wel. Overigens denk ik dat de grootste miljardairs nog veel meer geld uit de Noordelijke dan de Zuidelijke hemisfeer ophalen. Uit het Zuiden komen eerder (te goedkoop) veel grondstoffen benodigd voor de kapitaalgroei in het Noorden, waarbij het indirecte prijskaartje (vervuiling van de leefomgeving, oorlog en uitbuiting) grofweg ten zuiden van de Kreeftskeerkring achterblijft.
Het artikel had het over de geldstroom. Een grondstoffenstroom zou dat verschil alleen maar dempen met een tegengestelde geldstroom. Tenzij ze betaling in het westen parkeren vanwege interne stabiliteitsissues. Wat weer de vraag doet reizen hoeveel van dat geld dat hierheen stroomt kan je als zodanig aanmerken.
Uitbesteding van vervuilende industrie is een probleem maar geen geldstroom. Een probleem dat wel zelf in de hand hebben gewerkt door strenge eisen te stellen aan lokale producenten die meestal gelden voor producenten op afstand, voor zover dat wel zo is bijkt dat in de praktijk niet afdwingbaar. Bovendien zou dat in geldstroom ook de andere kant op gaan. Niet te vergeten, veruit het meeste is naar Azië vertrokken dat vrijwel geheel tot het noordelijk halfrond toebehoort. Zelfs het grootste deel van Afrika ligt op het noordelijk halfrond wat de noord-zuid cijfers in deze context nog vager maakt.
6,85 is natuurlijk niet de armoedegrens. Het is een armoedegrens, en wel specifiek de grens die de Wereldbank hanteert voor hoge-middeninkomenslanden. De absolute armoedegrens ligt op 2,15 dollar per dag. Maar ja, daar valt nog maar 8,5% van de wereldbevolking onder, en dat trekt natuurlijk een stuk minder de aandacht dan die 50%. In 1990 waren die percentages respectievelijk 40% en 70%. Het blijft een slechte zaak dat die daling zo weinig onder de aandacht wordt gebracht. Juist als je armoede wil bestrijden, zou je dit feit willen omarmen: armoedereductie is mogelijk, en we weten ook hoe.
Zie hier de verschuivende armoedegrenzen: https://ourworldindata.org/grapher/distribution-of-population-between-different-poverty-thresholds-up-to-30-dollars?stackMode=relative
(6,85 dollar is nog steeds super arm, vanuit ons rijke Nederland bekeken. OurWorldindata heeft wel eens betoogd dat 30 dollar beter aansluit bij ons westerse gevoel van armoede: https://ourworldindata.org/grapher/poverty-share-on-less-than-30-per-day)
Dan Malawi en de steeds rijkere rijken. De suggestie wordt gewekt dat de armoede in Malawi (een van de armste landen ter wereld omringd door andere zeer arme landen met gewapende conflicten) een directe relatie heeft met de stijgende rijkdom aan de top. Dat is natuurlijk onzin als je er iets langer over nadenkt. De rijkdom van een Musk is gebaseerd op de uitgaven van iets minder rijke consumenten in de top van de inkomstendistributie; de inwoners van Malawi hebben helemaal geen rijkdom die ze weg kunnen geven. Armoede is de norm, rijkdom de uitzondering.
En als je nog iets langer nadenkt, dan besef je hoe oppervlakkig het is om niet verder te kijken dan een ‘directe relatie’. Of om te roepen dat de rijkdom van Musk ‘is gebaseerd op de uitgaven van iets minder rijke consumenten in de top van de inkomstendistributie’. Omdat het natuurlijk absoluut niet zo simpel is. De rijkdom van Musk zal hij op zijn minst voor een deel te danken hebben aan een financiële sector, die zich heeft gespecialiseerd in het laten groeien van grote vermogens. Een financiële sector die bijvoorbeeld al jarenlang universiteiten afstruint op zoek naar toptalent, om dat te verleiden tot een carrière in dienst van die grote vermogens. Het is maar een van de voorbeelden die laten zien dat het uiteindelijk toch allemaal om verdeling van schaarste gaat. Hoe meer topwiskundigen, topeconomen, topjuristen, enzovoort, werken voor de grote vermogens, hoe minder er overblijven om iets nuttigs te doen.
Zie ook de intro van dit stuk:
Het simpele feit is dat er in de huidige wereld bedrijven en rijke individuen zijn die rijker en dus machtiger zijn dan de armste landen. Het zijn geopolitieke machten op zichzelf, die op allerlei manieren invloed uitoefenen zonder dat dat direct aan het oppervlak zichtbaar is.
Nogmaals, Malawi is één van de armste landen van de wereld. Toptalent? Er moet nog zoveel gebeuren aan de basis, 30% kan niet lezen en schrijven. Gewoon talent is wat daarvoor nodig is, Malawi concurreert niet met Musk.
En het is niet alsof de ontwikkeling van Malawi een nooit eerder vertoonde opgave is. Vele (alle) landen waren vroeger net zo arm als Malawi, en zijn inmiddels een stuk minder arm.
Je doet wel weer heel hard je best om het niet te bereiken. Het punt is dat een aanzienlijk deel van de wereldeconomie in dienst staat van de grote vermogens. En economie is en blijft een kwestie van verdeling van schaarste. (O, en voor het geval je daar weer mee aankomt, daarmee zeg ik dus niet dat er geen sprake van groei kan zijn. En natuurlijk bedoelde ik niet dat Malawi al dat toptalent in zou kunnen of moeten huren. Als je, ehh, iet langer had nagedacht had je dat ook zelf kunnen bedenken.)
Waar ik je op wilde wijzen is dat je een klein stukje uit de wereldeconomie pikt, de ‘directe relatie, en dan verkoopt met ‘als je wat langer nadenkt’. Terwijl je opzichtig verdomt dieper te kijken dan het oppervlak. De bronnen waar Jos zijn stuk op baseert hebben veel meer diepgang dan jouw oppervlakkige verhaaltjes. Het lijkt wel alsof je je eigen oogkleppen aanziet voor inzicht.
Note to self: ga nou geen reacties zitten tikken terwijl je wordt afgeleid door andere dingen. Want om een of andere reden typ je dan ‘bereiken’ in plaats van ‘begrijpen’.