Journalisten moeten hun principes naleven: onverschrokken onafhankelijk verslag doen, ondanks bedreigingen, intimidatie of publieke druk; vastbesloten om het volledige verhaal te vertellen, zelfs als feiten ongemakkelijk zijn en het gangbare verhaal niet ondersteunen. Alleen dan kunnen ze hun geloofwaardigheid bij het publiek terugwinnen (…) De grootste nederlaag die journalisten kunnen lijden, is als zij zoveel vertrouwen van het publiek verliezen dat ze er niet meer toe doen. Dat zou niet alleen een nederlaag voor de pers en de persvrijheid zijn, maar vooral voor de democratie.
Step Vaessen bekritiseerde in haar persvrijheidslezing de neiging van journalisten om in tijden van oorlog met politici en burgers de gelederen te sluiten en zich te conformeren aan een gemeenschappelijk verhaal, ‘waarbij het in twijfel trekken van [dat verhaal] ongewenst is en een bedreiging vormt voor de eenheid die nodig is om te winnen.’
Journalisten zijn er niet om …
…de eenheid te bewaken, maar [moeten] juist meerdere gezichtspunten laten zien. Vooral in tijden van oorlog en conflict is het cruciaal dat het publiek kan vertrouwen op professionals als het gaat om onafhankelijke, feitelijke en evenwichtige informatie. Journalisten, de vierde macht, de controleurs van de machthebbers, moeten ongemakkelijke vragen stellen – juist in tijden van oorlog en crisis. Journalisten moeten het hoofd koel houden en hun vaardigheden en beroepsethiek scherp. Zij zijn met niemand in oorlog. Ze hebben slechts één wapen: onpartijdigheid in de zoektocht naar feiten. Als anderen ervoor kiezen de ogen te sluiten of weg te kijken, zijn hun ogen wijd open, zelfs als wat zij zien, hen niet bevalt. Vooral als het hen niet bevalt.
Maar ze hadden hun ogen niet altijd open en stelden belangrijke vragen soms niet. Zoals: wat is het einddoel van deze oorlog? Wat gebeurt er met alle wapens nadat een vredesakkoord is getekend? Waarom reageerde het Westen anders toen Rusland Oekraïne binnenviel dan toen de Verenigde Staten Irak binnenvielen? Waarom worden de smeekbedes van landen die economisch lijden onder deze oorlog genegeerd? Waar blijft de westerse hulp voor Soedan?
De verleiding is groot mee te gaan met het dominante verhaal en de verkeerde vragen te stellen. Vaessen schrijft dat ze zelf met kritiek van haar werkgever Al Jazeera werd geconfronteerd toen ze in een interview met NAVO-baas Stoltenberg meeging in het westerse discours en de suggestie wekte dat ze hem onder druk zette om harder op te treden. Het is de taak van de journalist om kritische vragen te stellen, niet om politici onder druk te zetten om in een bepaalde richting te handelen (wat we tegenwoordig wel vaker zien).
Reacties (7)
Omdat dat compleet iets anders is volgens het westen en wij het westen hebben het god gegeven recht om andere landen die ons niet bevallen plat te bombarderen zonder dat wij daar voor enige rekenschap hoeven af te leggen.
(en nog steeds snappen de westerse politici niet waardoor de haat jegens het westen maar blijft groeien in de rest van de wereld.)
Helemaal juist Bolke.
Op zich mooi die principes om met iedereen te praten en je als journalist onafhankelijk op te stellen en kritisch te zijn op de regering. Maar als journalist heb je een luide stem, en als zodanig heb je ook een verantwoordelijkheid over het effect van je werk. En in de Russische veroveringsoorlog gaat het om leven en dood, en niet alleen in Oekraïne, maar ook onze veiligheid wordt bedreigd. In deze situatie zit er nu eenmaal bijzonder weinig ruimte tussen ‘ik stel een kritische vraag aan mijn democratisch gekozen regering’ en ‘ik ben onderdeel van de Russische pogingen de westerse steun voor Oekraïne te ondermijnen’.
En als ik dan de voorbeeldvragen zie waarmee Step komt, dan is dat toch weer een dosis whataboutisme waar niemand wijzer van wordt.
Ik ga ze even bij langs gaan:
– wat is het einddoel van de oorlog? > voortbestaan van een democratisch Oekraïne binnen de internationaal erkende grenzen. Dit is helemaal niet onduidelijk; de vraag is alleen hoever het Westen wil gaan om dit doel te verwezenlijken.
– wat gebeurt er met alle wapens na het vredesakkoord ? > nogal voorbarige vraag, maar in principe zijn en blijven die in handen van het Oekraïense leger. De vraag maakt gebruik van de associatie met wapenleveranties aan Afghaanse of Syrische rebellen, maar in Oekraïne is dit geen issue. Een misleidende vraag dus.
– waarom reageerde het westen ander.. ? > Omdat deze situaties niet hetzelfde zijn. Whataboutisme.
– waarom worden smeekbedes … genegeerd? > Er is maar een land dat serieus te lijden heeft onder de oorlog, en dat is Oekraïne. De vragensteller doelt waarschijnlijk op andere landen die last hebben van de oorlog, of de economische sancties tegen Rusland. Nogal cru om dit zo te vragen; niet alleen is het leed van deze andere landen nogal anders van aard dan het leed van Oekraïne, ook creëert dit een kunstmatige tegenstelling tussen het primaire leed van Oekraïne en het secundaire leed van anderen. Dat secundaire leed wordt immers veroorzaakt door dezelfde oorlog.
– Waar blijft de Westerse hulp aan Soedan? > En aan welke generaal met bloed aan de handen wordt het Westen geacht die hulp te geven? Klassiek whataboutisme. Dit lijkt alleen een goede vraag voor mensen die geen idee hebben wat er eigenlijk in Soedan aan de hand is.
Kortom, deze vragen hebben weinig te maken met een onpartijdige zoektocht naar de feiten, en het is niet gek dat een journalist die dit soort vragen gaat stellen veel kritiek over zich heen krijgt.
Als het antwoord op die vragen zo voor de hand ligt, zou je ook kunnen zeggen dat er geen reden is om ze niet te stellen. Want wat is dan het probleem?
Volgens mij is het probleem nou net dat het niet zo simpel is. In principe moeten journalisten kritische vragen stellen, maar soms zijn er ook goede redenen waarom daar geen antwoord op komt. Dat weten journalisten natuurlijk ook en daar zouden ze best rekening mee mogen houden. Ergens zit er een grens tussen kritische journalistieke vragen en de retorische truc van ‘just asking questions’. Waar die grens precies ligt is niet altijd makkelijk te bepalen. Maar journalisten zouden zich op zijn minst bewust moeten zijn van het bestaan ervan. En moeten proberen om aan de goede kant ervan te blijven.
De goede kant is op enige afstand van de waan van de dag en van breed gedragen sentimenten. Niet meegaan met welke club dan ook. Noch pushen in een bepaalde richting, zoals we helaas nogal eens zien in interviews met politici (zuigen, heet het geloof ik). Een onafhankelijke positie innemen. Zo zie ik het pleidooi van Vaessen dat vermoed ik door de meeste journalisten ook wordt onderschreven. Maar het kan geen kwaad in crisissituaties nog eens op deze opdracht te wijzen.
Mwah Jos. De waarheid ligt niet per definitie in het midden, en ‘niet meegaan met welke club dan ook’ betekent dus ook niet dat je daarmee automatisch een onafhankelijke journalist bent.
Deze invalshoek leidt nergens toe, zoals het setje voorbeeldvragen in de quote mooi aantoont.
In plaats daarvan zou ik kiezen voor waarheidsvinding en verantwoordelijkheid als belangrijkste principes van goede journalistiek. Dus zoek uit en vertel wat de feiten zijn (naar beste vermogen), ook als die feiten niet goed uitkomen. En realiseer je dat je als journalist invloed hebt, en neem mogelijke effecten mee in je keuze of en hoe te berichten.
Dus in plaats van ‘vragen stellen’, gaat een journalist op zoek naar antwoorden en maakt een weloverwogen keuze hoe deze het beste te presenteren.
In plaats van vragen te stellen die stuk voor stuk suggereren dat er iets mis zou zijn met de westerse steun aan Oekraïne, kan je ook gewoon uitleggen waarom de oorlog in Oekraïne plaatsvind, wat de verschillende partijen proberen te bereiken, dat het westen wapens aan het goed georganiseerde Oekraïense leger levert en dat er daardoor niet direct zorgen zijn wat er gebeurt met de wapens na de oorlog, negeer de neiging om de Irak oorlog of andere conflicten in het verleden erbij te betrekken, vertel over wat voor impact de oorlog heeft op derde landen en hoe er elders op de wereld over de oorlog gedacht wordt, leg uit wat er precies in Soedan speelt (maar koppel dat niet aan de Russische inval in Oekraïne, dat is onzin).
Een beetje afstand van de waan van de dag lijkt me prima, maar teveel is zeker niet goed. Want bij de waan van de dag horen allerlei gevoeligheden, zeker in een crisissituatie. En die kunnen ervoor zorgen dat iemand een vraag niet wil beantwoorden, of er te emotioneel op reagereert. Of dat het antwoord op een vraag niet goed binnenkomt bij het publiek. Timing doet ertoe. Een vraag kan nog zo goed zijn, als je hem op het verkeerde moment stelt heb je er niks aan.