COLUMN - Eigenlijk had ik vandaag een column willen wijden aan het Epos van Gilgameš. Gewoon een lief stukje over een oeroude tekst, waarin vragen aan de orde komen die wij nog steeds stellen. Maar de actualiteit moest weer eens zo nodig tussenbeide komen.
Die actualiteit is dat vorige week bekend werd dat kardinaal Ad Simonis, lange tijd het hoofd van de rooms-katholieke kerk in ons land, er al in oktober 2000 van op de hoogte was dat zijn hulpbisschop Jan Niënhaus vier ‘erotische stoeipartijen’ had gehad met een minderjarige. Simonis wist dit uit een brief van de betrokkene maar besloot de zaak te laten wat ze was.
Daarvoor had hij redenen. Ik deel die niet, maar ik kan me voorstellen dat mensen deze keuzes maken. Er was geen werkelijk bewijs: het zou het woord van de briefschrijver zijn geweest tegen dat van de hulpbisschop. Deze laatste was ernstig ziek en zou enkele weken later overlijden, zodat het een daad van compassie was hem niet met de klacht te confronteren. Ik weet niet of ik die keuze ook zou hebben gemaakt. Wat ik in elk geval niet begrijpen kan – nee, niet begrijpen wil – is dat de kardinaal, toen hij eenmaal begreep dat het verhaal waar moest zijn, besloot erover te liegen.
Vier jaar geleden, in 2010, zat hij namelijk bij Pauw en Witteman, waar hij de historische woorden sprak “Wir haben es nicht gewußt”. Ik herinner me dat ik me afvroeg hoe de kardinaal, die toch wel zou beschikken over een media-adviseur, zó onvoorstelbaar dom kon zijn dat hij dit kon zeggen. Wist hij niet hoe beladen die woorden waren?
Pas nu begrijp ik hoe briljant het eigenlijk was. Iedereen viel destijds immers over deze ongelukkig gekozen woorden en liet zich daardoor afleiden van de vraag waar het feitelijk om draaide: wist de kardinaal werkelijk niets? Was hij echt niet op de hoogte van het misbruik van kinderen?
Naar nu dus blijkt wist hij wel degelijk dat een zeer hoge geestelijke zich aan een kind had vergrepen. Door zijn gewiekste woordkeuze concentreerden wij ons echter op zijn veronderstelde gebrek aan tact en niet op de zaak zelf – dat er kindermisbruik was of is in de rooms-katholieke kerk. Het celibaat trekt immers nogal wat mannen aan die onzeker zijn over hun seksuele identiteit.
Toegegeven, elke grote organisatie wordt gedreven door twee motieven. Enerzijds is er de reden waarom zij ooit is opgericht en anderzijds is er de bestendiging van haar eigen voortbestaan, dat wordt beschouwd als noodzakelijk voor het bereiken van het eerste doel. Simonis handelde zoals elke manager: hij liet liever de eigen organisatie onbesproken dan dat hij inging op een reële klacht.
Maar dat kan het hele verhaal niet zijn. Dat je een stervende niet confronteert met klachten, vooruit. Dat je er na ’s mans overlijden evenmin iets mee doet en er na een decennium nog over liegt… daar kan ik met mijn pet niet bij.
Juist omdat de katholieke kerk geen normale grote organisatie is. Voor een instelling die mensen een moreel kompas wenst te bieden, gelden hogere normen. Simonis heeft daaraan niet voldaan.
Reacties (11)
Dat je een stervende niet confronteert met klachten, vooruit.
En ik maar denken dat dat standaardprocedure was binnen de katholieke kerk: je zonden opbiechten als je stervende bent.
Voor een instelling die mensen een moreel kompas wenst te bieden…
En dat is ook nog maar de vraag.
Religie [en haar instituten] was – en is [zijn] – nauw verbonden met de de cohesie van de samenleving, de onderdrukking van het volk, om de productie te handhaven en de aristocratie (waartoe de geestelijkheid in ruime behoort) te beschermen en te vrijwaren van schande en werk. Dat was vroeger, en dat is nu.
In die context mag je verwachten dat de aristocratie – en de geestelijkheid dus – elkaar de hand boven het hoofd houdt in het hier en nu en in het hiernamaals.
De interactie van de religieuze instituten met het heersen is te evident. Dat kun je niet afdoen met een rol die de geestelijken zelf verzonnen hebben als hun taak.
Moreel compas? M’n reet!
Simonis heeft precies daaraan voldaan wat van hem werd veracht. Op dezelfde manier waarop Cheney en consorten onlangs ook gewoon zeiden dat ze Guatanamo Bay en de martelpraktijken nog steeds prima vonden en dat ze niet zagen wat ze fout hadden gedaan.
Deze samenleving kent geen moreel kompas.
Op zijn hoogst een individueel kompas.
Ieder voor zich en god voor ons allen dus.
En aanvullend: het epos van Gilgamesj mag je ook in die context van de besodemieterij van het morele kompas beschouwen. Ik zie uit naar je volgend logje.
@1: Dat zou geen zaak zijn geweest van Simonis maar van Niënhaus’ biechtvader. Wat die met Niënhaus heeft besproken, valt onder het biechtgeheim.
@4: Welke status heeft “biechtgeheim” eigenlijk nog onder de wet? Of is dat een eigen wet van de kerk?
@5: Kerkwetten zijn geldig in het Vaticaan maar elders ondergeschikt aan de landswetten (tenzij het concordaat anders is overeengekomen maar dat lijkt onwaarschijnlijk).
Overigens is het niet onmogelijk dat Simonis biechtvader van zijn hulpbisschop was: biechten doen katholieken zeker niet bij een ondergeschikte. Bij het kader is dat een ongeschreven regel.
@4: @5: @6: Voor zover ik weet zou het inderdaad, zoals @4: zegt, onder het biechtgeheim besproken kunnen zijn. Een biechtvader kan iemand vergeven, maar dat wil niet zeggen dat die daarom niet meer valt onder het normale strafrecht. Indien Berlusconi’s biechtvader hem zou vergeven, moet hij even goed de lik in.
Het canoniek recht is, als ik het wel heb en zoals @6: zegt, het beste op te vatten als een soort huishoudelijk reglement, zij het dat het zeer uitgebreid is.
Of het Nederlands recht het biechtgeheim erkent op de wijze waarop het het medisch geheim erkent, weet ik niet. Hitchcock heeft ooit een geweldige film gemaakt over een priester die onder het biechtgeheim verneemt wie een moord heeft gepleegd, en omdat hij er niet over mag spreken, zelf in de problemen komt.
Ik vermoed dat de overheid het biechtgeheim stilzwijgend respecteert, zoals het ook het kerkasiel probeert te respecteren. Ik neem aan dat @2: dat verschrikkelijk zal vinden. ;)
@7 Het wetsartikel hierover is nogal ruim, maar de jurisprudentie zegt dat geestelijken in Nederland een beroep kunnen doen op het verschoningsrecht.
@7: Ik vermoed dat de overheid het biechtgeheim stilzwijgend respecteert, zoals het ook het kerkasiel probeert te respecteren. Ik neem aan dat @2: dat verschrikkelijk zal vinden. ;)
Ik zie niet in waarom ik dat verschrikkelijk zou moeten vinden. Ik zie in poging tot het respecteren van biechtgeheim en/of het kerkasiel gewoon ad hoc handelingen van het samenspel tussen kerk en overheid om het gepeupel zoet te houden. Zoals altijd al.
En je toevoeging ‘probeert’ geeft meer aan dat het af en toe wel en af en toe niet is: het is geen regel waar je van op aan kunt. Zoals je dus nooit van de overheid op aan kunt. En van banken cq kerken ook niet. Alles verandert zodra hun positie in gevaar komt.
Maar goed, een paar stappen te ver waarschijnlijk :)
@2:
Een Freudiaanse verspreking?
@10: Haha, zou zo maar kunnen :)
+w dus, dat wel.
En +1 voor het zien ervan.