Plato (2): Plato’s politieke indeling

ACHTERGROND - [Dit is de tweede aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

Geboren in 427 v.Chr. werd Plato volwassen tijdens de door Athene verloren Dekeleïsche Oorlog. De Atheense politiek ging door een crisis en oogde instabiel. Dat gold ook voor Griekenland in het algemeen, waar de ene oorlog volgde op de andere. De afzonderlijke stadstaten hadden onderling sterk verschillende politieke systemen, waarin de macht op uiteenlopende manieren werd verdeeld. Het had zijn weerslag op het denken van Plato. Hij houdt zich in zijn oeuvre weliswaar niet bezig met de alledaagse politieke zaken, maar des te meer met de filosofie van het politieke.

In China hadden denkers al eerder over politiek gefilosofeerd, maar in het Westen is Plato de eerste die er echt fundamentele theorieën over opstelt. Hij stelt daarbij de vraag die misschien wel het meest kernachtig samenvat waar politiek om draait: hoe moet een samenleving het best ingericht worden?

Typologie

Plato sluit aan bij een in zijn tijd gangbare indeling van de bestaande politieke systemen. Het criterium daarbij is welke groep de macht heeft. Hoewel hij daarbij niet rechtstreeks verwijst naar de bestaande stadstaten in zijn tijd, herkennen we ze wel terug in de typologie van staten die hij maakte:

1. Een tyrannie is een staatsvorm waarin één persoon de macht heeft. De bekendste dictator uit Plato’s tijd, Dionysios, woonde op Sicilië. Hem zullen we nog een aantal keer tegenkomen in dit verhaal.
2. In een democratie, zoals in Athene, ligt de macht bij de burgers.
3. Samenlevingen waarin een rijke elite de macht heeft noemde Plato een oligarchie. Ook die kwamen in het oude Griekenland veel voor. Athene was zelf ook ooit een oligarchie.
4. Een timocratie is een samenleving geregeerd door een militaire elite. Het bekendste voorbeeld uit die tijd was natuurlijk Sparta.
5. En ten slotte heeft Plato zijn eigen ideale staatsindeling geformuleerd. Dit is een staat waar de wijsheid regeert.

Plato behandelt van al van deze staatsvormen de voor- en nadelen. Wat de eerste vier staatsvormen betreft komen voornamelijk de nadelen aan bod. We gaan deze eerst bespreken, en daarbij zullen we zien dat zijn beschrijvingen ook in onze tijd nog opvallend treffend lijken. Plato’s ideale staatsvorm bekijken we daarna, op donderdagmiddag.

[Wordt vervolgd. Deze reeks is gebaseerd op het boek De wereld vóór God van Kees Alders. Het boek biedt een introductie tot de filosofische stromingen van de oude wereld en is hier te bestellen.]