Opgestoken vinger en eigen boezem

ANALYSE - Het kabinet en de Tweede Kamer zitten niet op één lijn wat betreft Europa, schrijft Ruben de Graaff. 

Minister Timmermans stuurde, samen met zijn Deense, Duitse en Finse collega’s, op 6 maart een brief aan Commissie-voorzitter Barroso. Daarin onderstrepen zij het belang van het beschermen van het Europese project als waardengemeenschap, juist in tijden van euroscepsis en financiële malaise. Zij schreven:

As you very rightly stated in your State of the Union Address, there are limits to our institutional arrangements when it comes to ensuring compliance. Neither the procedures enshrined in the Treaties nor the EU fundamental rights charter provide for sufficiently targeted instruments.

Dat is nog zacht uitgedrukt. De Europese Commissie zit met de handen in het haar nu in Hongarije een pakket constitutionele amendementen van kracht is geworden dat op gespannen voet staat met rechtsstatelijke beginselen. Met name de rechterlijke macht moet het daar ontgelden. Zo kan de President van de Hongaarse Raad voor de Rechtspraak voortaan rechtszaken bij de ene rechter weghalen en overhevelen aan een andere rechter (hierbij verbleekt de Nederlandse affaire Chipshol) en is de rechtskracht ontnomen aan alle (!) uitspraken van het Constitutionele Hof die voor het inwerkingtreden van de nieuwe Grondwet zijn gewezen (zie eerder dit blog en de amendementen). De vier diplomaten schrijven:

We therefore believe that a new and more effective mechanism to safeguard fundamental values in Member States is needed. Such a mechanism should be swift and independent of political expediency. We propose that the Commission as the guardian of the Treaties should have a stronger role here. It should be allowed to address deficits in a given country at an early stage and – if sufficiently supported by Member States – require the country in question to remedy the situation. A variety of options could then be explored to foster compliance, including introducing a structured political dialogue, bringing the issue to the Council at an early stage, or concluding binding agreements between the Commission and the relevant Member State. As a last resort, the suspension of EU funding should be possible.

Met de disclaimer:

We wish to stress that the objective of this mechanism would be to strengthen fundamental values while fully respecting national constitutional traditions. It would be non-discriminatory and applicable to all Member States in the same way.

Over wenselijkheid en werking van dit mechanisme zal nog voldoende worden gediscussieerd. Ongeveer tegelijkertijd nam de Tweede Kamer de motie Van der Staaij/Slob aan, met steun van coalitiepartner VVD en het CDA (zie ECER). Daarin wordt de motie Brinkhorst (D66), Van den Broek (CDA) & Nijpels (VVD) uit 1980 herroepen. In die motie werd nog overwogen dat Nederland als lidstaat van de Europese Gemeenschappen deel is gaan uitmaken van een bredere, Europese rechtsorde en werd het standpunt ingenomen dat de bepalingen van de aan te nemen Grondwet (1983) in geval van twijfel zó dienen te worden uitgelegd, dat het Europese integratieproces daardoor niet wordt belemmerd. Het was duidelijk een andere tijd. De Tweede Kamer, anno 2013:(…) overwegende dat genoemde motie feitelijk oproept tot een per definitie EU-conforme grondwetsinterpretatie;

herroept de motie (…) en spreekt uit dat de bepalingen van de Nederlandse Grondwet op gangbare wijze worden uitgelegd conform de oogmerken en overwegingen van de Nederlandse wetgever, en gaat over tot de orde van de dag.’ (zie motie)

Het kabinet had eerder, via minister Timmermans laten weten de motie ‘overbodig en niet wenselijk’ te achten:

De motie-Brinkhorst onderstreept de juridische en politieke verplichtingen die Nederland op zich heeft genomen met het lidmaatschap van de Europese Unie. Het herroepen van de motie-Brinkhorst zou niets afdoen aan genoemde verplichtingen, en de motie staat een uitleg op gangbare wijze van de Nederlandse Grondwet (…) niet in de weg. Hieruit volgt dat het aannemen van de motie geen materiële gevolgen zou hebben, maar wel twijfel zou kunnen zaaien over de mate waarin Nederland zich gebonden acht aan de verplichtingen die samengaan met het EU-lidmaatschap. (zie brief)

Op het moment dat het kabinet in Brussel draagvlak probeert te krijgen voor een (politiek) mechanisme om lidstaten die het – constitutioneel gezien – erg bont maken te kunnen bijsturen, onderstreept de Tweede Kamer dat de uitleg van de Nederlandse Grondwet wel wat minder Europavriendelijk mag. Intussen blijven mede-ondertekenaars CDA en VVD de invoering van constitutionele toetsing traineren (zie blog). Hoe moet die vurig gewenste onafhankelijkheid, zowel van Straatsburg als van Brussel/Luxemburg, dan wél gestalte krijgen? Met een tandeloze Grondwet lijkt het voorlopig verstandig zoveel mogelijk in de Europese waardengemeenschap te investeren.

Via Publiekrecht & Politiek.