Onzekerheid blijft ondanks Grieks akkoord

Wat is nu precies afgesproken in Brussel om Griekenland te redden? Een uitgebreide analyse van Jan Werts, correspondent bij de EU en medewerker bij de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid en het Montesquieu Instituut.

De eurolanden steken iedere Griek van baby tot bejaarde dertigduizend euro toe. Het akkoord over een tweede reddingsoperatie betekent namelijk dat de eurolanden in totaal 347 miljard vrijmaken voor schuldkwijtschelding, leningen en garanties. Griekenland accepteert dat het onder verscherpt toezicht komt. Voorlopig keert daardoor de rust terug op de financiële markten. De twijfel of Griekenland op langere termijn in de eurozone blijft echter.

In Europa en daarbuiten is met scepsis gereageerd op de uitvoerbaarheid van het nieuwe akkoord met Griekenland. De experts verwachten dat Griekenland (weer) niet in staat is aan zijn verplichtingen te voldoen. “Veel maatregelen die de regering nu belooft zijn in wezen twee jaar geleden ook al toegezegd, maar nooit uitgevoerd”, erkent de Griekse voormalige minister van Financiën, Stefanos Manos.

De Frans-Amerikaanse kredietbeoordelaar Fitch reageerde met een verlaging van de rating van Griekenland. Die gaat twee stappen ineens benedenwaarts naar CCC. Dat is vlak boven de status D (default) van wanbetaler.

Mogelijk is daarom later nog een derde mammoet hulppakket nodig, dan wel stapt Griekenland alsnog uit de eurozone. Commissievoorzitter José M. Barroso hoopt echter “dat dit akkoord het scenario afwendt van een ongecontroleerd Grieks faillissement met ernstige economische en sociale gevolgen”.

Er was op 20 februari in Brussel een veertien uur aanslepende marathonvergadering van de Eurogroep nodig om tot overeenstemming te komen.IMF,EU en ECB onderhandelen sinds juni vorig jaar over een tweede megalening van 130 miljard euro.

De megalening zou alleen doorgang vinden mits Griekenland ingrijpende hervormingen doorvoert. Die moeten in 2020 resulteren in een staatsschuld van hoogstens 120 procent van het bnp. Dat is overigens het dubbele van wat in de eurozone is toegelaten. In oktober hadden de regeringsleiders op sterk aandringen van Duitsland en Nederland al besloten dat de bankwereld tegelijk voor 100 miljard Griekse staatsobligaties moet afstempelen.

De vergadering van de Eurogroep was eerder uitgesteld omdat voorzitter Jean-Claude Juncker vond dat de Grieken nog te weinig aanboden. Premier Lucas Papademos, een partijloos voormalig vice-president van de ECB,  kwam speciaal over uit Athene om zijn minister van Financiën de geslepen Evangelos Venizelos, bij te staan.

Kort voor de bijeenkomst besloot Athene onder druk vanuit Brussel tot 325 miljoen extra bezuinigingen op defensie. Bij de start van het beraad zei een Nederlands onderhandelaar: “Let wel, het gaat hier om groot geld. Er zal nog flink aan allerlei knoppen gedraaid moeten worden, willen wij het vannacht eens worden”.

In de aanloop naar het finale beraad bleek dat Griekenland In plaats van 130 miljard inmiddels plotseling 139 miljard euro nodig heeft. De limiet van 120 procent staatsschuld in 2020 bleek inmiddels op 129 procent uit te komen. Nederland en Duitsland weigerden deze verdere verslechteringen te aanvaarden.

Belangrijker dan deze zoveelste tegenvallers is echter dat de Grieken met het alsmaar niet nakomen van talloze beloften het vertrouwen totaal verspeeld hebben.

Niet alleen onze minister Jan Kees de Jager (Financiën) moppert daarover voortdurend. IMF-directeur-generaal Christine Lagarde zei dat het nog nooit is gebeurd dat een land verzaakt aan zowat álle gemaakte beloften inzake hervormingen zoals Griekenland tot nu toe doet.

Het miljardenakkoord

Alle betrokken partijen (Griekenland, de landen met de Euro, de banken, de ECB) behalve het IMF hebben concessies gedaan. Teneinde het verschil tussen de toegezegde 130 en de inmiddels vereiste 139 miljard te overbruggen verlagen de eurolanden met terugwerkende kracht de rente die Griekenland op de eerste megalening uit 2010 moet betalen. Dat levert Athene 1,4 miljard op.

Minister De Jager kan nu niet langer pochen “dat wij aan die Griekse leningen nog verdienen”. Verder bestemmen de ECB en de nationale centrale banken winsten tot circa zeven miljard die zij komende jaren verwachten voor Griekenland.

De inzet is dat Athene vanaf 2015 zelf weer op de kapitaalmarkten kan lenen. Griekenland krijgt tot dan via het ESM (European Stability Mechanism) 130 miljard plus 34 miljard overgebleven uit de lening van het EFSF van mei 2010. Die eerste megalening beliep 110 miljard. Totaal dus 164 miljard van eurolanden en IMF tezamen.

Die gelden zijn vooral bedoeld om aflopende leningen af te lossen en het Griekse overheidsapparaat te betalen. Neemt Griekenland de voorgeschreven maatregelen dan blijft de eurozone het land ook na 2014 financieel ondersteunen zo is beloofd.

Het IMF, dat eveneens twijfels heeft over Griekenland, bepaalt in de loop van maart haar aandeel in deze operatie.

In een interview met het Franse dagblad Le Monde van 23 februari mikt De Jager er op dat het IMF een derde van de megalening levert. Maar volgens de Wall Street Journal van 17 februari blijft de bijdrage van het IMF beperkt tot dertien miljard ofwel slechts tien procent. Het IMF kan bij gebrek aan kapitaal niet meer aan. Een substantiële IMF-bijdrage betekent bovendien dat het mondiaal opererende fonds dan overdreven focust op Europa.

Door de onzekere deelnam van het IMF is nog onbekend wat Nederland moet bijdragen. Globaal rekent men op vijf tot zes procent. Doet het IMF dertien miljard dan gaat het om zes procent van 117 miljard (130 minus dertien). Dat is maar liefst zeven miljard Nederlands geld.

Banken aan zet

Griekenland kan volgens de Europese Raad pas overleven als het verlost wordt van een substantieel deel van zijn 350 miljard tellende staatsschuld. De banken en andere beleggingsinstellingen met Griekse obligaties nemen daarom in plaats van 50 nu 53,5 procent van de waarde van hun obligaties als verlies.

De financiële wereld spreekt eufemistisch van een “haircut” ofwel van PSI (Private Sector Involvement). Omdat die obligaties toch al in waarde gedaald waren, zien de verliezers feitelijk af van driekwart van hun vorderingen. De operatie verloopt via een obligatieruil waarbij de bezitters hun Grieks schuldpapier ruilen tegen obligaties met 30-jarige looptijd en een rente van voorlopig maar twee procent.

In plaats van de aanvankelijk bedoelde honderd miljard nemen de financiële instellingen zo doende 107 miljard verlies, zo hebben de eurolanden afgedwongen.

Voorzitter Juncker moest de nachtelijke vergadering meermalen schorsen voor beraad met de vertegenwoordigers van het Institute of International Finance (de bankwereld).

Het is afwachten tot 12 maart of die bankwereld dit zogenaamd vrijwillige afstempelen accepteert. Uiteindelijk beslissen de  financiële instellingen elk voor zich tussen 8 en 11 maart.  Negentig procent  van de betrokken banken moet meedoen, anders is de zaak van de baan. De “hedge funds”, die veel Griekse papieren hebben opgekocht en destijds verzekerd tegen verlies, hebben er financieel belang bij de beoogde obligatieruil alsnog te doen mislukken.

In Nederland zit volgens persbureau AFP van 14 februari alleen ING met dergelijke obligaties, nominaal voor 300 miljoen. Dat is een schijntje vergeleken met België waar de bank Dexia (inmiddels failliet) met 1,3 miljard in de maag zit. Dat is dan weer niks vergeleken met Griekenland, even groot als België. Griekse banken hebben voor zelfs ruim 25 miljard van die waardeloze obligaties.

De betrokken banken krijgen wat snoepjes om de pil te verzachten. Zij ontvangen dertig miljard compensatie als zij Griekse obligaties omruilen tegen veel minder aantrekkelijke langlopende leningen. Dat bedrag komt uit de megalening van 130 miljard. Verder komt 50 miljard beschikbaar als staatssteun aan vooral Griekse banken die anders omvallen. Tenslotte houdt de ECB 35 miljard beschikbaar om de obligatieruil te doen slagen

ECB behulpzaam

De ECB speelt als centrale bank een cruciale rol in de pogingen de zwakke eurolanden binnenboord te houden. Rechtstreekse financiële steun mag de ECB (die wordt gefinancierd door de lidstaten) krachtens de Europese verdragen niet geven. Wel koopt de bank al maanden op de secundaire markt massaal afgewaardeerde obligaties van zwakke eurolanden op.

Sedert zijn aantreden als opvolger van Trichet ontpopt de Italiaanse ECB-president Mario Draghi zich als pragmatisch. Hij voorziet de banken massaal van goedkoop krediet, wat op de rand ligt van zijn bevoegdheden. Draghi doet dit in de hoop de economie aldus te stimuleren. De president heeft echter in de Eurogroep pertinent geweigerd om de 40 miljard Griekse obligaties handen van de ECB te laten meedoen aan genoemde pijnlijke “haircut”.

Griekenland geplaagd

Is het haalbaar dat Griekenland in 2020 nog maximaal 120 procent (vergeleken met zijn bnp) staatsschuld heeft? Vandaag zit men op 164 procent. Zonder forse maatregelen komt Athene te zijner tijd uit op 170 procent. IMF-topvrouw Lagarde liet weten dat zij alleen meedoet in een draaiboek met per 2020 120 procent staatsschuld als limiet.

Vandaar dat zoals hiervoor beschreven de banken, de ECB en de eurolanden te elfder ure voor extra schuldverlichting moesten zorgen. Het akkoord komt nu uit op een staatsschuld van 120,5 procent wat Lagarde accepteert..

Al maandenlang geplaagd door grote onrust onder de bevolking houdt Griekenland  in april algemene verkiezingen. De regering die daarop volgt moet naar goed democratisch gebruik haar beleid afstemmen op de verkiezingsuitslag. Gezien de onrust rijst de vraag of de nu toegezegde ingrijpende talloze maatregelen dan nog wel politiek uitvoerbaar zijn.

De rechtse Nieuwe Democratie en de sociaaldemocratische PASOK die nu samen regeren, moesten in Brussel beloven achter bovenstaand akkoord te blijven staan hoe de verkiezingsuitslag ook uitvalt.

“Dit akkoord is in het belang van de Griekse bevolking”, zo motiveerde premier Papademos zijn belofte om desnoods te verzaken aan de verkiezingsuitslag. Maar de populistische partij LAOS, die op grote winst staat in de peilingen, is daar niet aan gebonden. Griekenland moet dit jaar nog 3,3 miljard extra bezuinigen op zijn nationale begroting.

Op aandringen van vooral de AAA-landen (die het meeste risico lopen) Duitsland, Finland en Nederland, komt Griekenland onder curatele. Het controleteam van de Commissie dat in Athene is neergestreken wordt verdubbeld en aangevuld met nationale experts ook uit Nederland.

De toezichthoudende trojka van EU-ECB-IMF doet niet langer per kwartaal Athene aan, maar vestigt zich daar permanent. Eveneens op sterk aandringen van De Jager gaan de overboekingen uit de beloofde megalening van het ESM naar een geblokkeerde rekening. Griekenland moet dat geld aanwenden voor aflossingen en dergelijke. Er komt echter geen veto op het aanspreken van deze miljarden zoals Duitsland en Nederland hadden gewild.

Exit Griekenland?

Officieel is Griekenland met dit akkoord blijvend gered. 110 miljard in 2011, 130 miljard nu plus 107 miljard van de bankwereld resulteert in 347 miljard steun in allerlei vorm. Omgerekend naar 10,7 miljoen Grieken is dat meer dan dertig mille per hoofd van baby tot bejaarde, een ongekend bedrag. Dan is het wel opmerkelijk dat de financiële experts toch zowat unaniem concluderen dat slechts tijd gekocht is. Het uitstappen van Griekenland uit de euro zou een kwestie van tijd zijn.

Griekenland moet namelijk zó fors bezuinigen en verarmen dat de vereiste economische groei als echte remedie nog jaren uitblijft. Dat staat in een uitgelekt rapport van EU, ECB en IMF. Het rapport concludeert dat Griekenland gewoonweg niet in staat is tot de overeengekomen hervormingen. Het land blijft in de diepe recessie waarin het al jaren zit. Vorig jaar bijvoorbeeld kromp de economie met 7,5 procent en dit jaar met 4,5 procent.

De studie verwacht dat daarom de Griekse schuldenberg komende jaren niet vermindert. Dus zou te zijner tijd nog een derde miljarden injectie nodig zijn. Voor de ministers van financiën in de Eurogroep is dit uiteraard een taboe. “Nie wieder !”, (Niet nogmaals!) aldus op 22 februari het commentaar in Luxemburger Wort, het lijfblad van voorzitter Juncker.

Anderzijds komt de sanering volgens een hoge EU-functionaris tussen 2009 en 2015 neer op minimaal veertig procent verlaging van lonen en levensstandaard. Gekoppeld aan minder ambtenarij moet dit Griekenland internationaal op termijn een concurrentievoordeel opleveren.

Volgens financiële analisten is hét grote voordeel van de nu gesloten deal dat Griekenland langzaamaan losgemaakt wordt van de rest van de eurozone. Het probleem van de banken en andere financiële instellingen die hun vingers brandden aan Griekse obligaties is binnenkort de wereld uit. De ministers van landen met de euro zwijgen over dit scenario natuurlijk. Hun Zweedse collega van Financiën Anders Borg onthulde wellicht hoe zij denken.

“Dit akkoord is een volgende act in een Griekse tragedie. Ik denk dat het Griekse probleem is teruggebracht tot een Grieks probleem”, aldus Borg. Hij speculeert op een latere uitstap van de Grieken maar dan zonder faliekante gevolgen voor de rest van de eurozone.

Op 20 maart moet Griekenland 14,5 miljard aflossen. Zo nee, dan gaat het land failliet en ontploft de EMU met gevolgen die niemand kent. Dat rampscenario is met bovenstaand akkoord richting Athene op de lange baan geschoven.

Extra Euroraad

Nog vóór de Europese Raad en de extra Euroraad van 1 en 2 maart in Brussel moet de Griekse regering een reeks voor de bevolking pijnlijke maatregelen nemen. Die regelingen, opgesteld door de trojka, beslaan vijftig pagina’s.

Het is de bedoeling dat de staatshoofden en regeringsleiders pas dan het akkoord bevestigen. “Het gaat om onder meer achterstallige maatregelen uit het eerste hulpprogramma van 2010”, aldus De Jager. Hij sprak vroeger altijd nogal luchthartig over steun aan zwakke eurolanden. Vandaag vindt de minister dit akkoord “een programma met risico’s”.

Tijdens de komende vergadering tekenen de staatshoofden en regeringsleiders het pas gesloten “Verdrag voor Groei, Stabiliteit en Governance in de Economische en Monetaire Unie”. Kernpunt daarin is de verbintenis tot voortaan overal een overheidsbegroting zonder tekort van betekenis.

Naast het bij applaus herbenoemen van Herman Van Rompuy als “president” (tot 2015) wordt de vuurkracht van het EMS een belangrijk gesprekspunt. Dat noodfonds treedt 1 juli in werking en bevat 500 miljard. Dat is te weinig zodra na Griekenland, Ierland en Portugal grotere landen zoals Spanje of Italië in de problemen komen. Overwogen wordt om circa 250 miljard die overblijven uit het uitdovende EFSF over te hevelen naar het ESM.

Voor zo’n operatie is wat te zeggen. Als Griekenland alsnog uitstapt (bijvoorbeeld na de komende algemene verkiezingen) is het uiteenrafelen van de EMU en de euro begonnen. Dan worden de andere zwakke landen aangevallen door de speculanten. Een versterkt ESM met 750 miljard aan vuurkracht kan die speculanten afschrikken.

Tot nu toe zijn Duitsland (vanwege binnenlandse oppositie) en Frankrijk (dreigende verlaging van zijn kredietstatus) tegen. Nederland en de meeste andere eurolanden zijn voor versterking van het ESM. Het IMF dringt zelfs sterk daarop aan.

foto space shoe