Nieuwe spanningen op de Balkan

ELDERS - De Balkan blijft onrustig. Nu dreigen Servië en Montenegro meegesleept te worden in een oplaaiend oost-west conflict. En de oorlog in Bosnië en Kosovo is nog lang niet uitgewoed.

Vorig jaar oktober werd bij de parlementsverkiezingen in Montenegro een staatsgreep van de Servisch gezinde oppositie onschadelijk gemaakt. De coupplegers zouden het hebben gemunt op de westers gezinde premier Djukanovic en zouden van plan zijn geweest de overwinning van zijn partij bij de verkiezingen met geweld ongedaan te maken. Aanleiding was het omstreden besluit van Djukanovic om zijn land lid te maken van de NATO. Montenegro wees onmiddellijk naar Servië, maar Belgrado ontkende uiteraard alle bemoeienis. De voormalige Servische politiecommandant, Bratislav Dikic, die bij de mislukte coup werd gearresteerd beweerde dat de politie hem stiekem heeft opgescheept met het bewijsmateriaal, een telefoon en de sleutels van een huis vol wapens.

Aanvankelijk waren er geen aanwijzingen dat Rusland iets te maken had met de coup. Maar afgelopen zondag stelde openbaar aanklager Katnic Rusland alsnog verantwoordelijk voor de poging de pro-westerse regering van Djukanovic omver te werpen. Een voormalige militair attaché op de Russische ambassade in Polen, Eduard Shishmakov wordt nu verdacht van betrokkenheid bij de couppoging in Montenegro. Shishmakov, ook bekend onder de naam Shirokov, zou een medewerker zijn van de Russische militaire inlichtingendienst. In 2014 is hij wegens spionage in Polen het land uitgezet. Russische woordvoerders verklaren de beschuldiging van inmenging absurd en onderdeel van dezelfde campagne die hun land zwart moet maken met verhalen over inmenging van hackers in verkiezingscampagnes elders.

De nog niet geheel afgeronde toetreding van Montenegro tot de NATO is hoogst omstreden. Voor- en tegenstanders hebben elkaar de afgelopen jaren min of meer in evenwicht gehouden, blijkt uit opiniepeilingen. In Montenegro wonen veel Serviërs die de band met hun Slavische broeders elders in Europa koesteren. Het land is vanouds meer dan andere Balkanlanden een favoriet vakantieland voor Russen. Met de toetreding tot de NATO van Montenegro komt de gehele Adriatische Zee in handen van het westerse bondgenootschap.

Servië, net als Montenegro kandidaatlid van de Europese Unie, wil de kanalen naar beide kanten open houden. Het laatste voortgangsrapport over de toetreding tot de EU laat zien dat het land zijn best doet om te voldoen aan de Europese voorwaarden, al zijn er op het gebied van corruptiebestrijding nog wel twijfels. Die zijn deze week versterkt door de benoeming van leden van de presidentiële staf in het Anti-Corruptie Bureau. De kritische punten in de Brusselse rapportage hebben vooral ook te maken met onzekerheden over de loyaliteit van Servië ten opzichte van het westen. Servië volgt niet de Europese sancties tegen Rusland. De samenwerking van premier Vučic’ Servische Progressieve Partij SNS (let niet op de naam) met Poetin’s ‘Verenigd Rusland’ en de militaire en technische samenwerking van Servië met Rusland zijn een doorn in het oog van het westen.

De geschiedenis van de recente oorlogen op de Balkan speelt verder mee in de weigering van de Servische regering om -met Rusland- de onafhankelijkheid van Kosovo te erkennen en in de moeizame, tegenstribbelende houding van de Servische regering bij het normaliseren van de betrekkingen met dat land. Servië wordt door de EU ook verweten de rechtsgang van het Joegoslavië tribunaal te dwarsbomen door de weigering drie leden van de Servische Radicale Partij uit te leveren die beschuldigd zijn van obstructie van het proces in Den Haag. Dat is geen grond voor uitlevering, besliste het Hooggerechtshof in Belgrado.

De nasleep van de oorlog blijft onrust zaaien. Izetbegovic, het Bosnische lid van het drieledige presidentschap van Bosnië-Hercegovina heeft Servië vorige week opnieuw uitgedaagd met het oorlogsverleden. Hij wil het besluit van het Joegoslavië tribunaal dat Servië in 2007 vrijpleitte van genocide aanvechten. Alle stekels gingen meteen overeind in Belgrado en in het Servische deel van Bosnië. “Een aanval op het Servische volk”, luidde het gezamenlijke Servische antwoord. “Dit is haatzaaien van Bosnische moslims tegen Serven”, zei de president van de Bosnisch-Servische Republiek Dodik. Volgens hem is het een poging miljoenen schadevergoeding van Servië binnen te halen en tegelijk zijn Servische republiek te vernietigen. “Dit is het einde van het verzoeningsproces”, voegde hij er dreigend aan toe.

In 2007 oordeelde het Joegoslavië tribunaal dat er in 1995 bij de moord op duizenden mannen en jongens uit Srebrenica sprake is geweest van genocide op Bosnische moslims en dat Servië dat had moeten verhinderen. Maar er was onvoldoende bewijs om de Servische regering rechtstreeks verantwoordelijk te verklaren voor de moord. Zondag verloopt de mogelijkheid om tegen dit vonnis in beroep te gaan.

Tot slot Kosovo. Dit land vierde vorige week vrijdag zijn onafhankelijkheidsdag. President Thaci kwam bij die gelegenheid met een voorstel voor een waarheids- en verzoeningscommissie. Sommigen vinden dat maar verdacht, net nu er in Den Haag een rechtbank van start gaat die de misdaden gaat onderzoeken van het Albanese bevrijdingsleger, waar Thaci uit voortkomt. Tot nu toe was er vooral aandacht voor misdaden aan de Servische kant. Servië is overigens nog lang niet van plan zijn aanspraken op Kosovo te laten verlopen. Maar Serviërs die niet in het Servische bolwerk Mitrovica, maar in kleine enclaves verspreid door Kosovo wonen, hebben de moed al opgegeven.