Na het kwade regime

Was het ongevoelig dat Zorreguieta naast de Koningin liep? Moet Maxima maar eens een rondje lopen met de Dwaze Moeders? Is ons koningshuis subtiel bezig de positie van de schoonfamilie te normaliseren? Knevel en van den Brink sneden het terecht aan.

Het zijn vragen uit een nimmer aflatende stroom berichten. Is Demjanjuk terecht veroordeeld en niet gestraft? Hoeveel zin heeft de berechting van een andere broze man, generaal Mladic? Er komt geen slachtoffer door terug. Is het waarheidsvinding? Wraak? Rust voor de nabestaanden? Nog een: de liquidatie van Bin Laden; was een proces te verkiezen geweest? Als zijn schuld en de waarheid vaststaan, waren de politieke bezwaren misschien wel te groot. De Amerikaanse nabestaanden reageerden uitbundig, de Bosnische zeer ingetogen.

Het thema blijft fascinerend. De schuld van Eichmann stond vast en zijn slachtoffers waren bekend en geteld. Toch leverde zijn proces veel op, b.v. het spannende begrip “banaliteit van het kwaad”. Harry Mulisch en Hannah Arendt schilderden een ambtenaar zonder karakter of inhoud, een vreemde engerd, maar toch ook weer niet heel ver van ons verwijderd. De reportages van Mulisch over het proces vormden een breuklijn in zijn schrijverschap. (De zaak 40-61)

Veel Duitsers zeiden: “Wir haben es nicht gewuszt”. Het is een lastig verweer, want iedereen met een beetje zelfinzicht kent ons vermogen om ons zelf voor de gek te houden. Maar onder sommige omstandigheden en bij sommige aanwijzingen, heb je de plicht om te weten, ook als het niet je verantwoordelijkheid is. De kardinaal wist niet van het sexueel misbruik in zijn kerk en sprak de Duitsers na. Maar de aanwijzingen en omstandigheden pleitten hem niet vrij.

De TV toont Maxima, die haar vader bevragend, zichzelf citeert: “Pappa, wat is gebeurd?” Het antwoord laat zich raden: hij wist het niet. Het zal wel, maar is het voldoende?
De regering Kok stuurde Prof. Baud op onderzoek uit. In reactie op zijn rapportage schrijft Zorreguieta, dat hij pas later vernam van de wandaden van zijn regering , maar ook: “Ik keur elk geval van marteling, verdwijning en moord af”. (p. 207) Dat lijkt al heel wat.

Conclusie 7 van het rapport stelt o.a.:” … dat Zorreguieta zich vijf jaar lang in een hoge politieke functie actief en met overtuiging heeft ingezet voor een regime dat in binnen- en buitenland veroordeeld is voor het uitschakelen van democratische grondrechten en het op grote schaal schenden van mensenrechten. In de Nederlandse oorlogsterminologie zou het vervullen van zo’n positie als ‘fout’ worden bestempeld.” (p. 195)
Baud noemt ons “goed-fout schema” een product van specifieke historische omstandigheden en niet algemeen geaccepteerd in internationale context. Daarom sluit hij de conclusie af met : “Het zou daarom aanbeveling verdienen zo’n moreel oordeel te spiegelen aan internationaal geaccepteerde criteria zoals die bijvoorbeeld in het handvest van de Verenigde Naties of internationale verdragen zijn vastgelegd, ook al bestaat er internationaal evenmin algemene overeenstemming over hun praktische toepassing.”

Het is deze laatste aanbeveling, die ik was vergeten. In de discussie van 2000 speelde deze aanbeveling, maar nu heb ik het alleen over mijn eigen herinnering, geen rol meer. Iedereen was blij dat er geen medeplichtigheid of belastende feiten waren opgespoord, zodat het huwelijk in 2002 kon plaatsvinden.

Zorreguieta voelt zich moreel niet verantwoordelijk voor de gepleegde wandaden, zo schreef hij in zijn reactie op het rapport Baud. (p.207) Maar hij verwerpt ze wel. Dat is wat dunnetjes.
Wim Kok vond zijn regering niet schuldig aan de genocide, dat was Mladic, maar hij voelde zich wel mede- verantwoordelijk en trad af. Het is een subtiel, maar belangrijk onderscheid. Het zou beter zijn geweest als dat onderscheid ook door de schoonfamilie gemaakt was. Een gezonde Prins Claus had mogelijk de gesprekken ten huize van de Oranjefamilie een wat andere richting kunnen geven.

Bij Knevel en vdBrink pleitte een Argentijnse, die haar vader verloor, voor terughoudendheid bij openbare optredens van schoonvader Zorreguieta. Een vol Concertgebouw kun je geen privé partij noemen. Schoonpappa had ook door de zij-ingang naar binnen gekund. Die terughoudendheid lijkt me passen zolang hij zich niet moreel verantwoordelijk voelt. En: misschien moest Maxima maar eens een rondje meelopen met de ‘Dwaze Moeders’: want hoe moet een mens verder leven na de verdwijning van een geliefde? Een beetje solidariteit kan daarbij helpen, ook als er geen helderheid komt. Ook dat leek mij een prima voorstel van deze Argenijnse dame.

Want helder is dit:
“Wij zijn er zeker van dat de militaire dictatuur de grootste tragedie uit onze geschiedenis heeft opgeleverd, en degruwelijkste.” (Nunca más, onderzoeksrapport van de Argentijnse regering)

Prof.dr. Michiel Baud, “Militair geweld, burgerlijke verantwoordelijkheid”, SDU, Den Haag, 2001