Moeten we ambtenaren eenvoudiger kunnen ontslaan?

Een Kamermeerderheid, met D66 in de persoon van Fatma Koser Kaya voorop, vindt dat ambtenaren eenvoudiger ontslagen zouden moeten kunnen worden. Wonderlijk genoeg wil zij daarbij voor agenten, militairen, rechters en topambtenaren een uitzondering maken. Zijn slecht functionerende agenten, militairen of rechters minder erg dan andere slecht functionerende ambtenaren? En zijn incapabele of politiek gedreven topambtenaren juist niet het grootste probleem?
Ongetwijfeld zal deze boodschap het op dit moment goed doen bij een groot deel van de inwoners van ons land. Op de genoemde groepen agenten en militairen na, zijn ambtenaren tenslotte lui, lastig, spookambtenaar of raamambtenaar, altijd ziek of op vakantie, ongemotiveerd en eigenlijk volstrekt nutteloos. Dus ja, het aanpassen van de wet hoeft niet zo ingewikkeld te zijn. De bevolking is grotendeels voor, er is best een meerderheid in de kamer te vinden, dus geen probleem zou ik zeggen.

Is  het werkelijk zo eenvoudig? Is het inderdaad zo dat de inderdaad goede ontslagbescherming alleen maar ten voordele van ambtenaren zelf is? En niet ook een voordeel kent voor de samenleving als geheel? Ik denk het wel. Niet dat ik het volledig oneens ben met mevrouw Kaya, maar ik denk dat we erg moeten oppassen met het onszelf rijk te rekenen wanneer het gaat om het overheidspersoneelsbeleid.

Een feit is dat, juist met uitzondering van de rechterlijke macht en defensie,  de groepen dus die Kaya wil beschermen, tegenover de grotere rechtszekerheid een betrekkelijk magere inkomenspositie staat. Vooral voor hoger opgeleide ambtenaren. Dat zal in het huidige klimaat van recessie misschien geen groot probleem zijn, maar in tijden van hoogconjunctuur zal  het niet eenvoudig zijn goede mensen te werven of vast te houden.  Een tweede feit is dat Nederland in verhouding tot overige westerse landen helemaal niet zoveel ambtenaren heeft. België, Duitsland, Frankrijk, Italië en Groot Brittannië bijvoorbeeld hebben in verhouding meer ambtenaren dan Nederland. Een derde feit is dat corruptie onder Nederlandse ambtenaren samen met o.a. Zwitserland, de VS, Zweden en Singapore tot het laagste ter wereld behoort. Een vierde feit is dat juist de overheid een enorm vergrijzingsprobleem onder haar werknemersbestand kent en dat verslechtering van arbeidsvoorwaarden dit probleem zal verergeren. Tenslotte is het ook een feit dat de rechtspositie van ambtenaren de afgelopen jaren al behoorlijk versoberd is. Wachtgeld voor ambtenaren is bijvoorbeeld al per 1 januari 2001 afgeschaft en regelingen voor ziektekostenverzekeringen en pensioen grotendeels met het bedrijfsleven gelijkgetrokken.

Betekent dit dat Fatma Koser Kaya helemaal ongelijk heeft? Nee zeker niet. Als ingewijde in diverse overheden, zowel op rijksniveau als gemeenteniveau kan ik beamen dat efficiency en effectiviteit van het ambtenarenwezen  verbeterd kan en moet worden. Ook kan ik beamen dat er inderdaad incompetente, luie, lastige en waarschijnlijk ook spook/raam ambtenaren voorkomen. Net zoals er in elke (grote) onderneming incompetente, luie, lastige werknemers voorkomen. Dus ja, daar iets aan doen lijkt mij geen slecht idee. Echter versoepeling van het ontslagrecht zal ook gepaard moeten gaan met totale aanpassing van de arbeidsvoorwaarden naar een volwaardige werkgever – werknemer relatie met alle rechten en plichten van dien. Dat betekent dus onder andere volledig stakingsrecht, ook als het gepaard gaat met (grote) schade aan de maatschappij. Dat betekent dus een normale arbeidsovereenkomst waarbij normale onderhandelingen over individuele arbeidsvoorwaarden mogelijk zijn. Het betekent een sterke beperking van de huidige geheimhoudingsplicht zodat ambtenaren daadwerkelijk kunnen en mogen berichten over misstanden binnen de overheid.  En het betekent het accepteren dat of het ambtenarenkorps, zeker in tijden van hoogconjunctuur, of een stuk duurder wordt of kwalitatief sterk zal verslechteren.  Of deze extra kosten kunnen worden opgevangen doordat we als samenleving met minder ambtenaren toe kunnen staat voor mij niet onmiddellijk vast. Het overgrote deel van de ambtenaren (circa 89%), bevindt zich tenslotte in de uitvoerende dienst en is niet bezig met het maken van beleid.

Wanneer Fatma overigens haar pleidooi sluitend wil maken dan zou zij ook politici eens mee moeten nemen in haar bespiegelingen. Wanneer er tenslotte één groep is die riante rechtsbescherming geniet, dan is het wel de politiek zelf met haar behoorlijk riante wachtgeldregeling.