Minder regeldruk: dromen of bedrog?

ANALYSE - De ambities van het kabinet om de regeldruk te verminderen zijn onrealistisch hoog. Geen enkel kabinet wist de doelstellingen te halen. Toch claimt elk kabinet klinkende resultaten. Het bedrijfsleven blijft klagen en zegt er weinig van te merken.

Het kabinet Rutte-II wil de regeldruk voor bedrijven met 1,3 miljard euro verminderen. Het kabinet lijkt een valse start te maken, want in de eerste zes maanden ondertekende het kabinet wetten en maatregelen die tot een regeldrukstijging van ruim 739 miljoen euro leiden. Dat kan misschien nog weggewerkt worden door toekomstige maatregelen. De geschiedenis leert dat dit niet eenvoudig zal zijn.

De eerste concrete resultaten werden tijdens de kabinetten Kok behaald in het kader van het programma Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit (MDW). Men schatte de regeldruk op zo’n 6 miljard euro. Onder Kok I werd gemikt op 10% reductie, een doelstelling die door Kok-II werd verhoogd tot 25 procent.  De administratieve lasten voor het bedrijfsleven zouden dus met 1,5 miljard euro worden verminderd.

In de laatste voortgangsrapportage (paragraaf 4.1, tabel 3) claimde Kok-II ruim 470 miljoen euro aan administratieve lastenverlichting. In 2007 constateerden medewerkers van Actal (de adviesraad voor administratieve lastenverlichting) dat de 10% reductie in feite nul was. André Nijsen (de bedenker van het Standaardkosten Model, waarmee administratieve lasten in kaart worden gebracht), stelde in 2002 (pdf) dat er slechts 6,9% reductie was bereikt over de periode 1994 – 2000.

De meeste deskundigen zijn het erover eens dat de kabinetten-Balkenende de grootste vermindering van regeldruk hebben gerealiseerd. Aan het begin van deze periode is een eerste nulmeting gemaakt. Per 31 december 2002 zouden de totale administratieve lasten 16,4 miljard bedragen. De kabinetten-Balkenende streefde een vermindering van 25% na. Balkenende-IV rapporteerde in 2008 dat 23% reductie was behaald.

Dat kabinet dacht nog eens 25% reductie te halen. Een nieuwe nulmeting vond plaats, volgens welke de administratieve lasten per 1 maart 2007 9,7 miljard euro bedroegen. Op 22 april 2010 vermeldde het kabinet een reductie van niet meer dan 13%, gebaseerd op een nulmeting van 9 miljard euro.

Het kabinet Rutte-I paste ook de nulmeting aan (7,4 miljard euro) en wilde eveneens de administratieve lasten met 25% verlagen. Voor 2012 mikte men op een reductie van 10% en op 11 juni 2012 beweerde het kabinet dat ruimschoots gehaald te hebben (11,03%). Het kabinet kon dat zo stellen omdat nu de totale regeldruk bij elkaar werd geteld. Naast administratieve lasten werden ook de inhoudelijke nalevingskosten bij het totaal percentage geteld. Vóór Rutte-I werd dat uit elkaar gehouden.

Het huidige kabinet is iets voorzichtiger en wil in 2016 ruim 19% reductie hebben bereikt, zonder te vermelden hoe hoog men de regeldruk op dit moment inschat. In een vorig artikel hebben we laten zien dat het kabinet op achterstand staat en de regeldruk in een paar maanden tijd is toegenomen.

De vermindering van regeldruk in beeld:

Een uitgebreider overzicht staat in dit exceldocument, met links naar de bronnen waaruit de cijfers zijn geput.

Gerommel met cijfers

De cijfers doen duizelen. Dat is te danken aan de wijze waarop opeenvolgende kabinetten hun plannen en resultaten hebben gerapporteerd. Neem bijvoorbeeld de verwarring over nulmetingen onder de kabinetten Balkenende-IV en Rutte-I.

In 2008 werd een nieuwe nulmeting gepubliceerd die de administratieve lasten per 1 maart 2007 op ruim 9,7 miljard euro schatte.  Tijdens de begrotingsbehandelingen in 2008 zei het kabinet dat de nulmeting echter ruim 8.8 miljard euro betrof. Om tenslotte in de eindrapportage een nulmeting ter grootte van iets meer dan 9 miljard euro op te voeren.

Het kabinet Rutte-I verwees ook naar een nulmeting per 2007, aangepast aan het prijspeil per 2011. De administratieve lasten zouden 7,4 miljard euro bedragen. Zeven maanden later zou dat bedrag, na herindeling van de departementen, 62 miljoen euro hoger liggen.

In voortgangsrapportages is herhaaldelijk vermeld dat men ‘goed op schema’ lag. Om dat te illustreren werden niet alleen de gerealiseerde reducties opgesomd, maar ook de verwachtingen voor nakomende jaren. Op die manier werd gesuggereerd dat de hoge doelstellingen werkelijkheid zouden worden. In onderstaande grafiek een weergave van een rapportage van 11 juni 2012, waarin kabinet Rutte I bekent dat het in 2012 niet opschiet en zich rijk rekent voor de jaren 2013 en verder.

De rek is eruit

Het bedrijfsleven klaagt nog steeds, ondanks dat de cijfers van de overheid aangeven dat de regeldruk de afgelopen elf jaar met bijna 60% is verminderd. Met de doelstelling van het huidige kabinet zou in 2016 een totale reductie zijn gerealiseerd van ruim 67% ten opzichte van de eerste nulmeting uit 2002.

De vraag is dus of hoge ambities reëel zijn. Wellicht beseft het kabinet dat ook en voert het daarom nu een tweesporenbeleid. Enerzijds blijft men een regel-arm beleid nastreven, anderzijds gaat dit kabinet nu ook de ‘beleving’ van regeldruk meten. Dat zou niet nodig moeten zijn, want brancheorganisaties doen zulke metingen zelf al. Misschien gelooft het kabinet het bedrijfsleven niet helemaal?

Helpt het de economie?

De vigerende gedachte is dat als bedrijven minder tijd (= geld) aan regelverplichtingen besteden, zij meer tijd overhouden om in hun core-business te investeren. Het CPB berekende ooit dat een reductie van 25% van de administratieve lasten het BNP met 1,5% doet groeien.

Voor de werkgelegenheid maakt het weinig uit. André Nijsen, wiens Standaardkostenmodel wordt gehanteerd bij het berekenen van de regeldruk, voorspelde dat er wat administratieve banen verdwijnen, hetgeen gecompenseerd kan worden door andere banen. Het netto-effect is nihil.

Er rijzen meer vragen bij de stelling. Toen de economie floreerde was de regeldruk aanzienlijk hoger dan nu. Werden de regeldrukkosten destijds op de koop toe genomen, omdat de economische groei groot genoeg was?

Eén van de leidende argumenten nu om de regeldruk te verminderen is dat we ons in een crisis bevinden. De vraag is of maatregelen tegen de crisis wel zonder regeldruk van de overheid kunnen. Denk bijvoorbeeld aan het toezicht op financiële instellingen, dat in de VS zo ‘regeldruk-arm’ was, dat daar de crisis is begonnen.

Regeren is drukte maken

Ook al hamert dit kabinet op  ‘minder regels’, vooralsnog ziet het er naar uit dat de laatste jaren het aantal wetten en overheidsbesluiten toeneemt en dat daaruit zoveel regeldrukte voortvloeit, dat de beloofde 1,3 miljard regelreductie eerder droom dan werkelijkheid zal blijken.