Minder extreemrechts?

Deze bijdrage aan het open podium is van Erik (website)

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Vandaag is dat Erik, die zijn stuk via het Open Podium inzond.

Vandaag verscheen het AIVD-rapport ‘Afkalvend front, blijvend beladen’ over ‘Extreemrechts en rechts-extremisme in Nederland’ (het hele rapport is via de link onderaan het persbericht te downloaden als PDF).

In het rapport wordt onderscheid gemaakt tussen extreemrechts en rechtsextremisme. De AIVD merkt op dat de veronderstelde dreiging die van beide uitgaat veel groter is dan strookt met de werkelijkheid. In dit stukje zal ik een paar zaken benoemen die mij zijn opgevallen.

Om te beginnen: over wie gaat het? En, daarmee samenhangend, over wie niet? Na een definitie van de begrippen ‘extreem’ en ‘extremisme’ wordt dat toegespitst op beide fenomenen ter rechterzijde.

“Personen, groepen of organisaties zijn extreem wanneer zij zich manifesteren tot op de grens van de wettelijke kaders van de democratische rechtsorde, maar daar nog binnen blijven.”
“Er is sprake van extremisme wanneer het uiterste wordt nagestreefd of aanvaardbaar wordt geacht en daarbij de kaders van de democratische rechtsorde worden overschreden. Beperkingen die de wet en/of de democratische rechtsorde opleggen, worden als niet-bindend beschouwd en bewust gepasseerd. Voorbeelden zijn het toejuichen of zelf toepassen van geweld en het systematisch zaaien van haat.”

Naast deze definities staat een stukje tekst dat ofwel alleen op extremisme slaat of ook gelezen kan worden als slaand op beide begrippen. Hieruit twee zinnen die ik interessant vind:

– “Een ander doel kan bijvoorbeeld zijn een politiek bestel waarin voor sommige (groepen) burgers grondrechten worden gewaarborgd en voor andere niet.”

– “Andere voorbeelden zijn het heimelijk aansturen op gewelddadige uitbarstingen tussen (bevolkings-) groepen…”

Ik zou hier de PVV wel in kunnen herkennen, of ga ik dan te ver? Een paar zinnetjes daarvoor staat ook nog: “Een voorbeeld van een antidemocratisch doel is het nastreven van een autoritair regime waarin geen vrijheid van meningsuiting of religie bestaat.” Nou valt dat autoritaire wel mee tot nog toe (hoewel dat intern anders is), maar de vrijheid van religie is toch een openlijk doel van de PVV.

Ten eerste worden als extreemrechts alle bewegingen beschouwd die voortkomen uit Centrum-democraten en aanverwante partijen -die identifikatie wordt ongeveer zo cru geponeerd als ik hier nu doe. Gekonstateerd wordt dat deze vorm van extreemrechts zo goed als geheel verdwenen is. In een tussenzinnetje wordt over deze groeperingen opgemerkt: “Kenmerkend zijn een xenofoob of nationalistisch gedachtegoed en de inzet van democratische middelen.”

Verder worden als extreemrechts getipeerd Voorpost en “de Lonsdale-jeugd- en subcultuur, die inmiddels nagenoeg verdwenen is”. De laatste noemt ze “ongeorganiseerd rechts”. Over Voorpost wordt opgemerkt: “Voorpost streeft onder meer naar de hereniging van Nederland en Vlaanderen. Daarnaast strijdt Voorpost voor dierenrechten en tegen het drugsbeleid en pedofilie, de veramerikanisering van de cultuur en de verengelsing van de Nederlandse taal. Voorpost heeft geen antidemocratische doelen en zet een ondemocratische middelen in.” Dat laatste maakt dat ze volgens de AIVD-indeling extreemrechts is en niet rechts-extremistisch.

Ik neem maar even aan dat niet alle door de AIVD bij Voorpost genoemde standpunten meteen onder extreemrechts vallen, anders zou de PvdD toch ook nauwlettend in de gaten moeten worden gehouden, en ik denk dat wel meer dierenrechtenaktivisten zich niet als erg rechts zien (zelfs de extremisten onder hen) en ook drugsbeleid en pedofilie worden door wel meer mensen bekritiseerd. Daarom houd ik ’t maar op de nationalistische standpunten als reden voor de AIVD ze tot extreemrechts te rekenen.

Na de bespreking van de rechts-extremisten worden nog even de wereldbeelden van verschillende extreemrechtse en rechts-extremistische groepen besproken en daarin staat: “Onder extreemrechts lijkt islamisering als meest urgente probleem te worden gezien.”

In het hele rapport wordt de PVv niet genoemd, maar het tussenzinnetje bij de Centrum-beweging, de voorbeelden naast de definities en de veramerikanisering van de kultuur bij Voorpost (als tegenhanger van de ‘islamisering’) en de opmerking over het wereldbeeld doen me zo sterk aan de PVv denken, dat ik me afvraag waarom de AIVD niet tenminste heeft aangegeven waarom ze de PVv niet tot extreemrechts rekenen. Door alles zo verspreid en vaag op te schrijven, lijkt het er haast op alsof ze hun best hebben gedaan met een grote kring om de PVV heen te lopen.

Over wie het gaat als het gaat over rechts-extremisten is het rapport een stuk helderder, de verschillende splinters worden duidelijk van elkaar onderscheiden en er wordt helder uiteengezet hoe groot de dreiging is die van ze uitgaat. Om niet het hele rapport te herhalen beperk ik me voor wat betreft de extremisten tot het volgende citaat uit de inleiding:”De beweging wordt gekenmerkt door een kleine achterban, onderlinge onenigheid en persoonlijke animositeit, ideologische verschillen van inzicht en organisatorische fragmentatie.” Wie echt geïnteresseerd is in hun denkbeelden leest het rapport maar.

Interessant is nog de opmerking waarmee het kopje ‘Wereldbeeld’ wordt afgesloten:”Opponenten aan links-extremistische zijde spelen in het extreemrechtse en rechtsextremistische wereldbeeld hooguit een secundaire rol. Vanuit extreemrechts en rechts-extremisme worden wel activiteiten ontplooid die gericht zijn op het verzamelen van informatie over links-extremistische opponenten (anti-antifa). Deze zijn echter, anders dan de links-extremistische activiteiten, gericht tegen ‘rechts’, van beperkte omvang en niveau.”

Naast een inventarisatie van de verschillende bewegingen gaat het rapport ook over de dreiging die ze vormen voor de demokratische rechtsorde. Er is een heel hoofdstuk aan gewijd, maar “De dreiging die uitgaat van extreemrechts in Nederland is nagenoeg verdwenen.” vat ’t wel zo’n beetje samen. In het hoofdstuk wordt wel een aantal keren verwezen naar ontwikkelingen in de samenleving. Ik vind de volgende alinea wel veelzeggend (daarom hier integraal):

“Tot slot moet de inschatting van de dreiging van extreemrechts worden gezien als een reflectie van de specifieke tijd en context waarin deze zich voordoet. In het verleden werd de dreiging van extreemrechts vooral ingeschat op basis van de schade die deze kon aanrichten aan de interetnische verhoudingen in het land, de maatschappelijke spanningen die deze op scherp kon zetten en de mogelijke aantasting van het vertrouwen in het functioneren van de democratische rechtsorde. In het huidige tijdsbeeld gaat de aandacht primair uit naar de potentiële dreiging voor de democratische rechtsorde daar waar antidemocratische doelen worden nagestreefd en ondemocratische middelen kunnen worden ingezet. Voor de AIVD heeft het onderzoek naar rechts-extremisme dan ook prioriteit boven dat naar extreemrechts.”

Je zou haast zeggen dat de AIVD vindt dat bepaalde dreigingen die ze vroeger prioriteerden, nu maar niet meer van belang zijn, net die dreigingen die dan weer wel van de PVv uitgaan. Is de dienst bang haar vingers te branden?

Dan sluit dit hoofdstuk nog met een kader waarin “gerelateerde dreiging die voortkomt uit de activiteiten van linksextremistische opponenten van extreemrechts en rechts-extremisme” wordt besproken, met name AFA (Anti-Fascistische Aktie) en KAFKA (Kollektief Anti-Fascistisch en Kapitalistisch Archief). De inhoud van dit kader komt erop neer dat ook deze “links-extremistische” groepen een gevaar vormen voor de demokratische rechtsorde en dat “[v]anuit extreemrechts en rechts-extremistische kring wordt doorgaans nauwelijks op dergelijke acties gereageerd.”

Daarna komen er nog wat slothoofdstukjes, waarin de konklusie vooral is dat ’t allemaal niet zoveel voorstelt, dat waar ’t wel iets voorstelt ’t vooral gaat om verstoring van de openbare orde (en dus geen AIVD-taak) en dat de beeldvorming ze veel groter maakt dan ze zijn. Wie is verantwoordelijk voor die beeldvorming?

“De links-extremistische opponenten AFA en KAFKA hebben een rol in het ontstaan van de beeldvorming rondom extreemrechts en rechts-extremisme. Ze ontlenen hun bestaansrecht aan de dreiging die hiervan kan uitgaan en cultiveren het beeld dat deze groot is en groeit.”

Eerlijk gezegd lijken me die inschattingen van de AIVD over al die splintergroepjes en hun gevaar wel redelijk, maar zoals ik al heb aangegeven roept dit rapport bij mij wel de vraag op (veel meer nog dan voor lezing) waarom de PVV niet als extreemrechts wordt gezien.

Mocht je nieuwsgierig zijn naar het rapport, het is heel toegankelijk geschreven en het is -inklusief titelblad- slechts 15 pagina’s lang.