Meesterproef voor de EU

In de verkiezingscampagne van precies een jaar geleden voor het Europarlement was de uitbreiding van de EU een terugkerend onderwerp in de debatten. De meeste partijen toonden zich op dit punt uiterst voorzichtig, afhoudend of gewoon botweg tegen. De toetreding van Roemenië en Bulgarije, twee jaar daarvoor, werd nogal eens genoemd als argument. Dat was allemaal wel erg snel gegaan. Na toetreding bleek de toestand in deze landen, bv. op het terrein van de corruptiebestrijding, rooskleuriger voorgesteld dan die in feite was. Volgende keer moeten we toch wat kritischer zijn, was de conclusie. Zelfs voormalig EU-parlementslid Joost Lagendijk van GroenLinks, de partij met de minste reserves tegen uitbreiding, vroeg zich naderhand af of de EU niet langer had moeten wachten alvorens deze twee landen toe te laten.

Een van de lessen die de regering Balkenende trok was dat het vroegtijdig noemen van streefdata moet worden voorkomen (brief van Timmermans en Verhagen aan de Eerste Kamer, 30-10-2009). Erg groot was dan ook de verbazing van de net nieuw aangetreden nieuwe GroenLinkse Europarlementariërs toen nog geen maand later de Nederlandse Europarlementsleden van CDA, VVD, D66, SP, CU én PVV met een meerderheid in het Europarlement mee stemden om voor het nieuwe kandidaat- lid Kroatië te streven naar afronding van de onderhandelingen ‘halverwege 2010’. So far voor de uitspraken die de genoemde partijen doen tijdens een verkiezings- campagne.

Dat een meerderheid van het Europarlement, onder leiding van de Europese Volkspartij, geen moeite heeft Kroatië deze worst voor te houden heeft alles te maken met de dominante politieke en religieuze stromingen in het land. De regeringspartij HDZ is geliëerd aan de Europese christendemocraten. Het land is even katholiek als Oostenrijk en Italië. De historische banden zijn ook bij het uiteenvallen van Joegoslavië in de jaren negentig sterk genoeg gebleken voor Duitsland om als een van de eersten een onafhankelijk Kroatië te erkennen. Een mooi, gelijkgezind achterland voor de vakantie. En je kunt er op zondag gewoon naar je eigen kerk.

Wie de uitbreiding van de EU echt serieus neemt moet constateren dat er nogal wat hobbels te nemen zijn voordat Kroatië volwaardig EU-lid kan worden. Het hoofdstuk vrijhandel van het onderhandelingsdossier is vorige maand afgerond. Maar er zijn nog verschillende spannende onderwerpen. Een daarvan betreft een grensconflict met EU-land Slovenië over een stukje van de kustlijn. Eind vorig jaar hebben beide landen een deal gesloten om dit conflict voor te leggen aan een arbitragecommissie die bindende uitspraken mag doen. In Slovenië wordt dit op 6 juni a.s. in een referendum aan de bevolking voorgelegd. Als de anti-Kroatische stemming (“zoveel zee en dan nog vechten om een klein stukje kust er bij, terwijl wij vrijwel niets hebben”) hoog genoeg oploopt ontstaat er een impasse in de toetredingsonderhandelingen.

Maar ook als het conflict met Slovenië opgelost kan worden zijn er nog een paar lastige, met name juridische, hoofdstukken af te handelen. Een heikele kwestie is bv. verbonden met de kieswet. Tot nu toe doen ook in Bosnië wonende Kroaten met hun dubbele paspoort volop mee aan verkiezingen in hun buurland. Daar profiteert met name de HDZ erg van, want de Bosnische Kroaten zijn overwegend conservatief. Krijgen deze inwoners uit een niet-EU land na de toetreding van Kroatië dezelfde rechten? Mag de Europese Volkspartij straks ook vele duizenden stemmen uit Bosnië gaan binnenhalen? Hier doemt een rampscenario op waarover Europeanen in rustiger streken van het continent liever niet willen denken.

Een voorafje daarvan hebben we al meegemaakt toen de EU de visumplicht wilde opheffen voor inwoners van Kroatië en Servië. In de praktijk betekende dit dat een twee derde deel van de bevolking van Bosnië nu ook vrij toegang tot de EU kon krijgen. Maar niet de merendeels islamitische ‘Bosniaks’ en anderen die geen tweede paspoort kunnen tonen. Over deze discriminatie hebben de Groenen in het Europese parlement zich kwaad gemaakt, maar er is nog geen oplossing. De geloofwaardigheid van de EU op de westelijke Balkan staat hier op het spel. De wijze waarop Kroatië de EU wordt binnengeloodst zal zijn weerslag hebben op de toetreding van landen die nog willen volgen: Servië, Montenegro, Macedonië en Albanië. Verkeerde signalen kunnen de oude, onderhuids smeulende conflicten doen opleven. Als de EU in Europa de vrede stichtende rol wil spelen die de oprichters indertijd voor ogen stond is met de toelating van de Balkanlanden de meesterproef begonnen.