Meerderheid Amerikanen tegen doodstraf

In Nederland bleek vorige week dat bijna veertig procent van de Nederlanders de doodstraf wil herinvoeren om Robert M. te kunnen straffen. In Zwitserland startte men onlangs een handtekeningenactie om een referendum te houden over de herinvoering van de doodstraf. Tegelijkertijd riep drie jaar geleden de VN Mensenrechtenraad op tot een moratorium op executies en tot het beperken van het aantal vergrijpen waarvoor de doodstraf kan worden opgelegd, een standpunt (item 68b) dat onlangs in het derde comité van de 65e vergadering van de VN opnieuw werd bekrachtigd met 107 stemmen voor. Ten opzichte van 2007, toen 99 landen voorstemden een behoorlijke vooruitgang. Afgelopen dinsdag werd het moratorium voor de derde keer sinds 2007 voorgelegd aan de Algemene Vergadering van de VN, met als resultaat dat 109 landen voor en 41 tegen stemden, en 35 landen zich onthielden van stemming.
Temidden van dat alles kopte Trouw deze week ‘Aantal executies in VS gedaald’. Het artikel berichtte over een daling van het aantal met twaalf procent in 2010. Dat is goed nieuws, maar het laat een aantal belangrijke feiten buiten beschouwing.

Amerika en de doodstraf
Amerika heeft het tweede optionele protocol bij het Internationale Verdrag voor Burger- en Politieke Rechten (ICCPR) en het protocol bij het Amerikaanse Mensenrechtenverdrag, die beide oproepen tot afschaffing van de doodstraf omdat die de menselijke waardigheid ondermijnt, niet geratificeerd. De hierboven genoemde resolutie werd door de Verenigde Staten niet gesteund.
Hoewel er in 2009 nog slechts in 12 staten daadwerkelijk executies werden uitgevoerd en het aantal executies ten opzichte van 1999 met vijftig procent is gedaald, werden er dit jaar toch maar liefst 46 executies uitgevoerd. Dat zijn er inderdaad 6 minder dan in 2009 (12 procent), maar toch is dat nog een behoorlijk groot aantal. Sinds 1976 werden er in de Verenigde Staten in totaal 1234 executies uitgevoerd. Meer dan de helft daarvan komt voor rekening van drie staten: Texas, Oklahoma en Virginia. Dit jaar vond 40 procent van de executies in Texas plaats, de thuisstaat van de vorige president George W. Bush.

Met deze staat van dienst bevindt Amerika zich volgens Amnesty International in het illustere gezelschap van landen als China, dat vorig jaar in haar eentje meer executies uitvoerde dan de rest van de wereld bij elkaar, Irak, Iran, Saoedi-Arabië, Jemen en Soedan. Wereldwijd werden er in 2009 minstens (het werkelijke aantal is waarschijnlijk veel hoger, want China weigert gegevens te overleggen) 714 mensen geëxecuteerd in 18 landen. De VS namen met 52 executies plaats 5 in. In 2009 werden daarnaast minstens 2001 mensen in 56 landen ter dood veroordeeld, waarvan tenminste 105 in de VS (plaats 7), ongeveer hetzelfde aantal als in 2009. Dat goede nieuws van Trouw is dus nogal relatief. 

Aantal executies daalt
Een van de redenen daarvoor is het feit dat 40 executies werden uitgesteld door een landelijk tekort aan natriumthiopental, een anestheticum dat onderdeel is van de dodelijke cocktail die bij het voltrekken van de doodstraf wordt geïnjecteerd. De VS importeren dit middel uit Groot-Brittannië en die legt de export aan banden. Men zoekt nu naarstig naar een vervanging. Onlangs kreeg de staat Oklahoma als eerste toestemming om pentobarbital te gebruiken, dat tot nu toe wordt toegepast bij euthanasie op dieren. 

Dit jaar daalde in Texas het aantal executies met 29 procent. Dit kwam door verzoeken om vonnissen te herzien, de introductie van levenslange veroordeling zonder vervroegde vrijlating in 2005 en de wisseling van de wacht bij belangrijke officieren van justitie in onder meer Houston en Dallas.

Wat ook een rol speelt is dat in de laatste jaren is gebleken dat een aantal mensen ten onrechte zijn geëxecuteerd, zij bleken nadien onschuldig. Dat geldt bijvoorbeeld voor Claude Jones, die in 2000 net voor het vertrek van gouverneur George Bush werd geëxecuteerd. Een op de plaats delict gevonden haar was het enige bewijs, maar nieuwe DNA-testen wijzen uit dat die haar niet van Jones, maar van het slachtoffer afkomstig was.
Door dit soort bekendmakingen neemt de weerzin tegen de doodstraf onder de bevolking toe. In een recente opiniepeiling gaf meer dan zestig procent van de Amerikaanse kiezers aan ingeval van veroordeling wegens moord de voorkeur te geven aan alternatieve straffen. Slechts eenderde van de kiezers is voorstander van de doodstraf. Bijna veertig procent geeft de voorkeur aan een vonnis van levenslang zonder vervroegde vrijlating in combinatie met financiële compensatie van de familie van het slachtoffer.

Executies kosten veel geld
In diezelfde peiling meldde 65 procent van de ondervraagden dat zij het uitvoeren van de doodstraf te duur vinden, het geld kan beter aan misdaadpreventie worden besteed. In staten die de doodstraf nog kennen, zei een meerderheid hun vertegenwoordigers te blijven steunen als die zouden kiezen voor afschaffing van de doodstraf ten faveure van levenslang zonder vervroegde vrijlating. Steun die er onder alle politieke gezindten is. Dit jaar werden op een aantal belangrijke posten dan ook nieuwe functionarissen gekozen die voorstander van afschaffing zijn.

Staten zelf kijken ook steeds kritischer naar de kosten van de hele rechtsgang en de executies. De staat Illinois bijvoorbeeld besteedde de afgelopen zeven jaar 100 miljoen dollar aan de rechtsgang van zaken waar de doodstraf werd geëist, terwijl haar begrotingstekort inmiddels een van de hoogste in de VS is.

Burgers plaatsen de doodstraf dan ook onderaan het prioriteitenlijstje en vinden het belangrijker dat overheidsgeld wordt besteed aan noodvoorzieningen, het scheppen van banen, politie en misdaadpreventie, onderwijs, gezondheidszorg en transport.

Uitgangspunten staan ter discussie
Een belangrijk uitgangspunt bij de doodstraf is dat de ergste misdadigers de ergste straf krijgen. Recent zijn er echter een aantal veroordelingen geweest die dit principe laten wankelen. Zo werd in Virginia Teresa Lewis, een grootmoeder met een IQ van 72, veroordeeld voor een moord waaraan ze fysiek niet deelnam. In Alabama werd Holly Wood met een IQ lager dan 70, waarmee hij officieel als verstandelijk gehandicapt te boek zou moeten staan, dankzij een onervaren advocaat toch veroordeeld. In Georgia werd Brandon Rhode geëxecuteerd kort nadat hij vanwege een zelfmoordpoging in het ziekenhuis belandde; door een foetale alcoholverslaving was hij mentaal ongeschikt voor executie. Aan de andere kant van het spectrum vinden we onder meer Salvatore Vitale, hoofd van een misdaadorganisatie. Hij bekende 11 moorden, maar werd na 7 jaar gevangenis vanwege zijn coöperatieve houding vrijgelaten.

Een voormalige rechter beargumenteerde onlangs dat de doodstraf niet tegemoetkomt aan het principe dat het opleggen van dit vonnis dient te geschieden op basis van argumenten in plaats van op grillen en emoties. Volgens hem laten recente zaken zien dat verdachten in doodstrafzaken minder bescherming genieten dan andere verdachten. Van de 14000 moorden op jaarbasis leiden er 114 tot een doodsvonnis. Bij de vraag wie wel en wie niet ter dood veroordeeld wordt, spelen in de praktijk niet alleen de ernst van de misdaad, maar ook de geografie (welke staat), het ras van de verdachte en de kwaliteit van de advocaten een belangrijke rol.

Het leidde ertoe dat dit jaar zelfs twee notoire conservatieven – Richard A. Viguerie, voorzitter van ConservativeHQ.com en Brent Bozell, oprichte van het Media Research Center – zich uitspraken tegen de doodstraf: 

We lifelong conservatives and Tea Party supporters recently urged the death sentence for Teresa Lewis be commuted to life in prison without parole instead… Society may protect itself without putting a human to death as it would a wild animal. Since we believe each person has a soul, and is capable of achieving salvation, life in prison is now an alternative to the death penalty… When it comes to life and death, mistakes are made.

Ondanks al deze bezwaren verbleven er begin dit jaar echter nog steeds 3261 veroordeelden in 36 staten in de death row.