ANALYSE - Er zijn tegenwoordig steeds meer toezichthouders in de openbare ruimte te vinden. En de burger juicht het toe, zo wordt uitgelegd door gastredacteur Teun Eikenaar.
‘Bepaal jij dat, blauwe pannenkoek?’
Terwijl ik mijn fiets van het slot haal, is even verderop een discussie bezig.
‘Heb jij nou echt niks beters te doen?’
Een fietser is aangehouden omdat hij door een winkelstraat reed. De handhaver, een medewerker van de gemeentelijke dienst Stadstoezicht, heeft zichtbaar moeite met de verbale weerbaarheid van de overtreder.
‘Ik hoef u toch niet meer uit te leggen dat dit een voetgangersgebied is?’ antwoordt de ambtenaar terwijl de fietser al weer probeert op te stappen.
Ik besluit de uitkomst van het gesteggel niet af te wachten en loop met mijn fiets aan de hand rustig verder, beducht voor handhavende collega’s. Ik heb wel weer genoeg gezien van deze demonstratie van autoriteit en antiautoriteit. Die gemeentelijk handhavers moeten het maar zwaar hebben, zulke impopulaire bonnen uitdelen aan zulk mondig volk.
Toch zijn de laatste jaren veel van dit soort nieuwe uniformen in het straatbeeld verschenen, zonder dat daar veel kritiek op was te horen. Waar sommige toezichtvormen zich op behoorlijk wat media-aandacht mogen verheugen – denk aan de NSA-praktijken of telefoontaps door de politie – vindt de voortdurende toename van toezicht op straat plaats zonder slag of stoot. Zijn die mild-anarchistische Hollanders het zomaar eens met al die extra ogen?
Het lijkt erop van wel. Toezicht op straat neemt niet alleen toe, maar wordt in veel gevallen zelfs toegejuicht. Daar zijn drie voorbeelden van te noemen.
Toezicht
Cameratoezicht vormt een eerste voorbeeld. Sargasso liet in een recent onderzoek zien dat het totaal aantal camera’s in Nederland op minimaal 200.000 komt. Hoewel dat getal ook veel camera’s van particulieren bevat en ook camera’s in particuliere of semi-publieke ruimtes zijn meegeteld (openbaar vervoer, horeca), klinkt dat als een schrikbarend aantal. Toch kan die toename van cameratoezicht op veel instemming rekenen. Zeker in wijken met veel overlast mag van bewoners al gauw mechanisch toezicht worden ingezet.
Een tweede belangrijke ontwikkeling is de toename van private toezichthouders. Voor hen geldt hetzelfde als voor camera’s: vaak treden ze op in ruimtes die niet zuiver publiek zijn, zoals bijvoorbeeld stations of winkelcentra. Ook het aantal beveiligers is de laatste jaren stevig gegroeid, tot bijna 40.000 functionarissen. Dat leger toezichthouders doet niet veel onder voor de grootte van de Nederlandse politie. Bovendien geldt ook hiervoor dat het overgrote deel van de bevolking deze toename van toezicht toejuicht.
Een derde categorie, de gemeentelijk toezichthouders en handhavers, is minder omvangrijk dan die eerste twee, maar wel met meer bevoegdheden en enkel gericht op toezicht en handhaving in de openbare ruimte.
Toezicht op verzoek van de burger
En er is nog een verschil met cameratoezicht en particuliere beveiligers: gemeentelijk toezichthouders hebben een directe relatie met de wens om meer toezicht. De eerste twee soorten toezicht worden bijvoorbeeld vaak ingezet als particulier initiatief, om particulier eigendom te beschermen of in het kader van opsporing. Toezichthouders en handhavers, daarentegen, lopen rond als antwoord van gemeenten op de vermeende roep om meer toezicht. Ze zijn er omdat burgers dat zelf zouden willen.
Wacht even. Gemeentelijk toezichthouders? Stadswachten? Zijn dat niet die bonnenjagende Melkertbanen die lopen te zeuren omdat ik mijn hond niet heb aangelijnd of even snel op de stoep parkeer om een boodschap te doen?
De associatie met langdurig werklozen is geen vreemde. In het begin van deze eeuw dachten veel gemeentelijk bestuurders de behoefte aan toezicht op straat mooi op te vangen door een groep ‘mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt’ aan een baan te helpen. Dat is geen goed idee gebleken. In verschillende grote steden in Nederland kampen diensten toezicht en handhaving nog altijd met het beroerde imago van stadwachten die via een Melkert-baan in het toezichtwerk zijn gerold.
Inmiddels wordt steeds meer toezicht op straat verzorgd door professionele, speciaal opgeleide, gemeentelijke handhavers. Grote steden hebben afstand gedaan van de oude Melkertregelingen en de diensten zijn fors gegroeid. Bijna alle functionarissen hebben een BOA-kwalificatie (Buitengewoon Opsporingsambtenaar) en een groeiende hoeveelheid bevoegdheden.
Zo mogen ze bonnen uitschrijven voor een flink aantal overtredingen, hebben ze geweldsbevoegdheden en dragen ze in een aantal steden transportboeien, bedoeld om aangehouden en weerspannige overtreders aan de politie over te dragen. In sommige steden worden ze ingezet in samenwerking met de politie, bij grote evenementen of in speciale projecten, waar er gebruik wordt gemaakt van hun bijzondere, bestuursrechtelijke bevoegdheden. Sommigen menen daarom dat deze functionarissen de politie al gedeeltelijk aan het vervangen zijn.
Toezichthouders doen iets aan het gevoel van onveiligheid
Hoe moeten we dit nou uitleggen? Nederlanders staan bekend als kritisch, ze vinden van zichzelf al snel dat ze zich niet zomaar van alles laten aanleunen, al helemaal niet door deze ambtenaren. Maar dit lijkt op gespannen voet te staan met een andere ontwikkeling. In de onderzoeken naar tevredenheid van burgers met hun leefomgeving valt namelijk al jaren te zien dat Nederlanders zich groen en geel ergeren aan hondenpoep op de stoep, fout geparkeerde auto’s, zwerfvuil en te vroeg buitengezette vuilniszakken.
Niet zware misdaad zorgt voor ergernis, maar dit soort alledaagse banaliteiten. Bovendien heeft de objectieve toename van veiligheid weinig impact op het gevoel van veiligheid. De daling van criminaliteit leidt er niet toe dat we ons ook veiliger voelen.
En juist daarom kunnen de gemeentelijke toezichthouders rekenen op steun van bewoners. Als het gaat om veiligheid op straat verdwijnt de ogenschijnlijke afkeer van autoriteit als sneeuw voor de zon. We hebben last van die junk in het portiek, van de buurman die zijn auto op de stoep parkeert of van die groep jongeren op de hoek van de straat. Doe er wat aan!
Dit zijn alledaagse problemen met een verlammend effect, want burgers zijn zelf blijkbaar niet in staat mensen in de directe leefomgeving aan te spreken. Gemeentelijk toezicht loopt dus rond omdat wij daar zelf behoefte aan zouden hebben en tegelijkertijd de buurman niet op eigen houtje aan willen spreken op zijn lompe gedrag. Misschien iets om over na te denken, de volgende keer dat je zo’n bonnetje krijgt als je door de winkelstraat fietst?
Reacties (12)
mild-anarchistische Hollanders
Dat mild-anarchistische is een bepalende uitdrukking die gezonde burgerlijke ongehoorzaamheid bij voorbaat de grond indrukt. Anarchie heeft een volstrekt andere connotatie dan normaal verzet tegen overmatig uniformistische uiting en bijna fascistische regelneukerij.
Burgerlijk verzet moet mogelijk zijn zonder direct anarchistisch genoemd te worden. Zelfs al is het mild.
Het begint bij woordgebruik.
Hollanders hebben niets van anarchisten.
Eerder van domme alles-accepteerders.
Hoewel ik de politie zelden graag tegenkom, heb ik toch echt een stuk minder moeite met “toezichthouders” die de wet ergens handhaven dan met een camera op diezelfde plaats. Punt is dat die toezichthouders zich in principe totaal niet met me bezighouden en dus niets van mij registreren, tenzij ze me de wet zien overtreden, terwijl de camera me registreert en de beelden opslaat ongeacht wat ik ter plekke aan het doen ben. En ik weet niet wie er tot die beelden toegang heeft, of op een later moment krijgt op grond van nog in te voeren wetgeving. Bovendien zijn camera’s nog veel meer schijnveiligheid, want als je dan bedreigd, beroofd of in elkaar geslagen wordt, zal er echt geen camera toesnellen om je belagers te arresteren en je te ontzetten. Iets dat je wel mag verwachten van geüniformeerd personeel ter plekke.
@2: aan de andere kant bestaat er geen excessief camerageweld die je om niks in elkaar rost of hoef je niet bang te zijn dat je in je rug geschoten wordt als je zogenaamd een wapen uit je zak haalt.
Heb mijn bedenkingen over cameratoezicht maar het heeft mij wel degelijk ziekenhuisopname gescheeld. Want bij een akkefietje toen iemand mij in elkaar zou trimmen was ik blij dat zijn medestander vertelde dat er camera’s hingen en dat het dus niet verstandig was om daar te gaan meppen.
Aan de andere kant zegt dat juist dat mensen met een bedenkelijke reputatie, ken er zat van, precies weten waar de camera’s hangen. Dus als ze een keer willen afrekenen met iemand, doen ze dat uit zicht van de electrische ogen.
@3: Idd.
Na een woordenwisseling en handgemeen met stadswachten werd een vluchtende man doodgeschoten.Veilig gevoel hoor al dat blauw..
http://www.rijnmond.nl/nieuws/08-04-2013/agent-vuurde-meermaals-op-vluchtende-man
@4: Dankzij die ‘privacy-neukende’ camera’s hebben 2 belagers toch een straf kunnen krijgen toen zij een vriend van mij probeerde te overvallen in hartje Utrecht.
Mijn broertje daarentegen, die (zonder aanleiding) laf hard in elkaar is gerost door een grote groep op straat in een dorp zonder camera’s. En deze lafaards gaan, op 1 man na omdat hij heeft toegegeven, allemaal vrij. Dit omdat 2 buitenstaande getuigenisverklaringen niet opwegen tegen de verklaringen van het groepje. De tandarts is de lachende 3e omdat er nu een rekening van 10.000 in de toekomst ligt om zijn gebit te kunnen herstellen die vooralsnog niet is te verhalen.
Liever een camera dan een regelneef die niet eens een confrontatie durft aan te gaan.
Allemaal schijnveiligheid, waar velen dik voor willen betalen. Dat bekostigen we door op de zorg te bezuinigen, bijvoorbeeld.
Zoals de reacties hierboven aan tonen, heeft cameratoezicht soms nut, en een pak agenten soms ook. Geen van beiden vergroot mijn veiligheidsgevoel. Des te meer camera’s en agenten ik zie, des te meer krijg ik het gevoel me in een heel onveilige buurt te bevinden, anders waren al die camera’s en agenten niet nodig.
En ik denk, dat de toename niet op feiten is gebaseerd, maar veroorzaakt wordt doordat een aantal mensen nu eenmaal altijd klagen, en we die mensen in deze eeuw ineens veel meer serieus moeten nemen. Het is net als met parkeren. In de buurt van een winkelcentrum is vaak wel de nodige overlast van parkeerders, zeker als in het winkelcentrum betaald parkeren is. Sommigen klagen dan, dat ze hun auto niet goed meer kwijt kunnen. De gemeente reageert dan door het betaald parkeren uit te breiden. En de bewoners hebben zichzelf in de vingers gesneden, want de parkeerdruk in de straat blijft nagenoeg gelijk, en nu moeten ze zelf ook nog betalen, waar ze eerst gratis stonden. De gemeente is wel blij, want die hebben zo extra inkomsten. Bij veiligheid werkt het ook zo. Sommigen klagen, en de gemeente reageert, omdat er geklaagd wordt, zonder na te gaan of het geklaag terecht is, want ze willen graag wat extra agenten, en een budget voor camera’s, en BOA’s voor allerlei soorten taken. Dat kost veel geld, maar met een beroep op de terrorismebestrijding en meer van dat soort kreten krijg je deze eeuw heel wat meer macht toegeworpen dan waar je vorige eeuw van durfde dromen.
@pedro: over dat pakeerbeleid. Wat is dat een rare redenatie. Als mensen iets dwarszit en ze uiten hun ongenoegen dmv een klacht om dan te zeggen “snij uwzelf niet in de vingers door deze klacht uit te spreken”
Jij wilt als burger toch ook serieus genomen worden? Als jij bij een overheid klaagt over een teveel aan camera’s wil je toch ook niet te horen krijgen: “Onterechte klacht, puur op uw gevoel, om u een lesje te leren hangen we nog meer camera’s op”
Ik mis een beetje wat ik als de essentie van het probleem ervaar: er zijn misschien wel steeds meer toezichthouders van allerlei pluimage, maar ze zijn steeds lager opgeleid en kennen de wet veelal nog slechter dan de gemiddelde medeburger. Ondertussen gedragen ze zich als onvermurwbare robots. Het toezicht wordt gehouden, de overtreder wordt gestraft, het bonnenquota wordt gehaald, maar het menselijke aspect is weg en daardoor kalft het respect voor het gezag langzaam maar zeker af. En daarmee ook het respect voor de wet.
Hielden we ons vroeger aan de wet omdat een politieagent met overwicht ons ervan overtuigde dat er goede redenen zijn om geen overtreding te begaan, tegenwoordig doen we dat steeds meer vooral omdat we anders last krijgen met die vervelende toezichthouder. En da’s jammer. Doe mij dan maar minder toezichthouders, meer overtredingen maar een land met een hermandad die ik wel graag tegenkom.
@9: “maar ze zijn steeds lager opgeleid en kennen de wet veelal nog slechter dan de gemiddelde medeburger.”
Dat is zeker een probleem, maar wel een ander. Verder is het wat in tegenspraak met #7 (“Allemaal schijnveiligheid, waar velen dik voor willen betalen.”). We willen namelijk wél graag meer blauw op straat, maar we willen er níet veel voor betalen. Daarom lossen we het op met camera’s en wat in feite Melkertbanen zijn (de naam is al enige tijd taboe, maar ik weet echt niet hoe ik het anders moet noemen als je laagopgeleiden met slechte carrièreperspectieven als overheid in dienst neemt als toezichthouders). Daarnaast denken we dat we met meer bevoegdheden ook kunnen compenseren voor minder geld.
@8:
Mensen op de gevolgen van hun acties wijzen vind ik geen vreemde redenatie. Ik zal het op die momenten overigens wel anders proberen te brengen hoor. Ik zal die mensen aan raden eens te gaan vragen in een gebied, waar het betaald parkeren al naar uit is gebreid, of dat de parkeerdruk enorm heeft verminderd (niet dus, zoals ik een paar keer mee heb gemaakt). De gemeente is blij met klachten over parkeerdruk hoor. Dat levert ze geld op namelijk, terwijl de parkeerdruk vooral veroorzaakt wordt door autobezitters uit de eigen buurt, waardoor de parkeerdruk dus niet of nauwelijks daalt bij de invoering van betaald parkeren.
Wat je met die camera’s wil zeggen, is mij niet duidelijk. Er worden camera’s opgehangen, omdat mensen over een gevoel van onveiligheid klagen, niet over te veel camera’s.
@5: Wat raar voorbeeld, ik snap het niet helemaal. Dus een droeftoeter die een wapen ophaalt als hij aangesproken wordt liever gewoon zijn gang gaan?
Bij toezicht en politie gaat het overigens niet alleen om een gevoel van veiligheid, maar juist ook om rechtvaardigheid en dus handhaving van regels.