ANALYSE - Voor de zomervakantie verscheen een rapport van de Algemene Rekenkamer, met de titel ‘Kunnen basisscholen passend onderwijs aan?‘ Die titel dekt de lading eigenlijk niet. Na lezing heb ik het gevoel dat er een passender titel is: ‘Kan het onderwijs met geld omgaan?’
Maar ook die titel kan gemakkelijk verkeerd begrepen worden. Want met “het onderwijs” bedoel ik niet uitsluitend de schooldirecteuren, de besturen of het ministerie. Ik bedoel óók de samenleving, die onderwijs geniet, hoge verwachtingen heeft en eisen stelt. “Rupsje nooit genoeg” lijkt het, als het gaat om onderwijs.
In het glashelder geschreven rapport van de Algemene Rekenkamer staat dat de sector 18% meer uitgeeft dan er binnenkomt. De vele factoren die daartoe leiden, worden in het rapport beschreven. Die zijn ontzettend interessant. Duidelijk is dat er niet één partij is die hier “schuldig” is. Maar als je het van enige afstand bekijkt, lijkt het gehele stelsel niet 100% “in control.” Dan wordt het lastig om extra geld te krijgen, zou je denken.
Bron: Algemene Rekenkamer (2013). Kunnen basisscholen passend onderwijs aan? Deze grafiek lijkt heel precies weer te geven hoe flexibilisering in het onderwijs plaatsvindt. Maar wie de voetnoot leest in het rapport ziet dat heel veel informatie niet beschikbaar is. Zo ontbreken gegevens van oproepkrachten (medewerkers in vaste of tijdelijke dienst bij het schoolbestuur met een nulurencontract) en gegevens over payroll contracten, waarbij men in dienst is van een andere organisatie. Dat is toch een belangrijke ontwikkeling in het onderwijs, die veel jonge leerkrachten ervaren.
Bij de invoering van de lumpsum in het onderwijs kregen scholen meer vrijheid en flexibiliteit bij de besteding van middelen. Meer vrijheid betekent meer verantwoordelijkheid: juist ook op het financiële domein. Die verantwoordelijkheid gaat verder dan de individuele schoolbesturen: de gehele sector zou precies moeten weten waaraan geld wordt besteed, en waarom er tekorten zijn.
De Algemene Rekenkamer schrijft dat de overheid bij de invoering van de lumpsum toegezegd heeft zowel de materiële bekostiging als de personele bekostiging regelmatig te evalueren. Bij de materiële bekostiging is dat gebeurd, bij de personele bekostiging niet. Waarom dat niet is gebeurd, wordt niet helder.
PO-raad moet zich achter de oren krabben
De PO-Raad gebruikt in haar officiële reactie op het rapport, de term “badinerend”. Het gaat dan om de eerste aanbeveling aan schoolbesturen om de uitgaven bij een krimpend budget zo veel mogelijk mee te laten dalen met de baten. OCW zelf maakt permanente afspraken met de sector maar zet daar geen permanente financiering tegenover (onder andere over besturing).
Ik kan me de reactie van de PO-Raad wel enigszins voorstellen, omdat de aanbeveling wellicht wat “simpel” overkomt. Maar wie de term “badinerend” gebruikt voor een rapport van de Algemene Rekenkamer, heeft geen scherp gevoel voor verhoudingen.
De Algemene Rekenkamer is in ons bestel een uniek orgaan, met zeer vergaande bevoegdheden om onderzoek te doen. Als zij onderzoek doet naar de financiële huishouding in een sector, dan kun je ervan uitgaan dat ze alle informatie die er beschikbaar is, heeft gebruikt. Als dan nog blijkt dat over veel aspecten van de financiën geen scherpe “foto” is te maken, dan heeft de sector mijns inziens vooral zelf iets uit te leggen. De Algemene Rekenkamer heeft met dit rapport een deel van het huiswerk gedaan dat een volwassen sector zelf hoort te doen. Het aanbieden van allerlei cursussen op financieel gebied aan scholen is goed, maar ik vrees niet voldoende. Waar VSNU, de Vereniging van Hogescholen, de MBO-Raad en de VO-Raad zelf pro-actief additionele en gedetailleerde financiële informatie verzamelen bij hun achterban, mag de PO-Raad zich hier iets bescheidener opstellen.
Wie gaat het onderwijs betalen?
Daarnaast is het zaak dat we als maatschappij een spiegel voorgehouden krijgen: leuk dat u allemaal extra taken verwacht van het onderwijs, maar wie gaat dat betalen? Ook daar zouden OCW, PO-Raad en de bonden gezamenlijk best eens op de rem mogen trappen. Niemand vindt het leuk om die boodschap te brengen, dus doe het dan samen.
Tot slot viel me nog iets op in het rapport. De bekostigingssystematiek is zo complex, dat grotere besturen controllers in dienst hebben, die bij de verdeling van middelen over de scholen allerlei eigen bekostigingsstructuren hanteren. Ze zijn “mini-ministeries” geworden. Soms hanteren ze nog regels van voor de lumpsum. Dat is hen niet helemaal aan te rekenen: wie probeert de gedetailleerde bekostigingsbesluiten van DUO te doorgronden, moet van goede huize komen. Als je de besluiten al kunt vinden op de website, want ze zitten goed verstopt.
Ik zou dan ook willen pleiten voor een apart project waarin deze bekostigingsbesluiten van DUO eens goed onder handen genomen worden. En misschien moet je dan gelijk een eenvoudige weergave doorplaatsen naar websites van scholen. Als iedere ouder en leerkracht op de website van een school een simpele grafiek kan zien met het geld dat de school krijgt en de (maandelijkse) uitputting daarvan, dan neemt het kostenbewustzijn in ieder geval toe.
Want 18% meer uitgeven dan er binnenkomt, houdt niemand vol. Gelukkig gaat er nu toch 500 miljoen extra naar het onderwijs. Dus misschien moeten we de vraag “Kan het onderwijs omgaan met geld?” maar volmondig met “ja” beantwoorden. Meer geld naar onderwijs is altijd goed.
Reacties (13)
Minder geld naar onderwijs, altijd goed, tenminste, als dat de eisen opschroeft.
Ik zou een vernieuwend concept willen introduceren: stabiliteit. Het is erg onhip, dat weet ik, maar wie weet wat je kunt bereiken als de eisen niet elk jaar veranderen, als je docenten gewoon een contract kunt aanbieden omdat je weet dat je volgend jaar ongeveer net zoveel uren hebt als dit jaar, etc.
´Meer geld naar onderwijs is altijd goed.´
Dit klink axiomatisch, maar is vals. Van extra investering kan verminderende opbrengst het gevolg zijn. Een economische theorie annex praktijk. Bewijs: te veel publiek geld is naar Onderwijs gegaan, met als resultaat grote toename van Hoger Opgeleiden …. met nepdiploma´s.
Wanneer leert men nou eens dat met minder geld juist meer kan bereikt. Beter onderwijs bijvoorbeeld. En waarom wordt de droom van Beter Onderwijs steeds in termen van meer geld begrepen, en niet of nooit inhoudelijk? Wát moet er worden geleerd en hoeveel? En hoe komen we aan goede leraars? Door er nog meer geld tegen aan te kwakken? Geld heeft het Nederlands onderwijs bedorven, al was het misschien nooit veel bijzonders. Dat is ons wel wijs gemaakt, maar de laatste jaren ben ik gaan inzien dat we op dit punt bedrogen zijn.
Onderwijs is niet duur. Een leugen! Een lei, een griffel, een goede onderwijzer, een winddichte schuur met wat banken, een bord met krijt en je kunt Goed en Beter Onderwijs krijgen.
Ik ben een zeer groot tegenstander van schaalvergroting. Het resulteert in zinloze complexiteit, lage kwaliteit, verstrengeling van belangen en ongelofelijk veel geldverspilling. Basisonderwijs is niet ingewikkeld en niet duur. Het zou goed zijn als meer ouders zelf hun kinderen onderwijzen of kleinschalig onderwijs opzetten. In vrijere landen (waaronder Belgie) is dat geen enkel probleem. In Nederland is het verboden en moeten ouders allerlei juridische trucs uithalen en zich op gekunstelde religieuze uitzonderingssituaties beroepen om hun kinderen zelf te onderwijzen of zelf kleine onderwijsstructuren op te zetten.
@3: “Bewijs: te veel publiek geld is naar Onderwijs gegaan, met als resultaat grote toename van Hoger Opgeleiden …. met nepdiploma´s.”
Dat is er alleen bewijs voor dat de wijze van bekostiging (diplomafinanciering) niet erg verstandig was. Aangezien dat ook een verkapte bezuiniging was (onderwijsinstellingen kregen minder vast geld en moesten de rest van hun budget maar terugverdienen met “stukloon” door meer studenten van een diploma te voorzien), voer je eerder bewijs voor het tegenovergestelde: De geldkraan dichtknijpen en met “prestatieloon” werken leidt tot verminderde opbrengst (in kwalitatieve zin, in kwantitatieve zin is het doel van meer gediplomeerden/een hoger rendement natuurlijk wel gehaald).
@5, en het stomste wat ze daarvoor nog wel hebben gedaan is allerlei managers uit de baantjesgraaibak trekken die niets met onderwijs hebben, maar wel heel leuk cijfers konden schuiven. Want als het geld gewoon naar het onderwijs was blijven gaan, in plaats van naar vastgoed, allerhande patserige egoprojecten en vernieuwingen en een kantoor op de Zuid-As, was het allemaal nog niet zo dramatisch geweest.
Er zijn grenzen aan de groei van het onderwijs.
Tweejarigen al naar school?
Vierjarigen al Engels leren?
En een leerplicht tot je 25e?
Peakoil=peakonderwijs
Al vele jaren gaat er teveel geld op aan de verkeerde bestedingen, gebouwen, ongelofelijk managerstuig en niet naar datgene waar het om gaat: leerlingen, docenten en middelen.
In dat perspectief wijkt het onderwijs niet af van de JSF, Fyra, Betuwelijn en nog een paar honderd van die dingen.
Het gebrek aan kennis en vaardigheden is vandaag de dag de gesel van het bestaan geworden, kijkt u maar om u heen.
Ik vind het alleen maar heel, heel, heel treurig voor de kinderen die niets meer leren en worden klaargestoomd voor het nieuwe walgelijke leven wat hen te wachten staat.
@8: “voor het nieuwe walgelijke leven wat hen te wachten staat.”
Ach kom nou, als de alfa’s, beta’s en gamma’s nou maar gewoon ingezet worden voor de taken waar ze op berekend zijn, dan zul je eens zien wat een heerlijke nieuwe wereld het wordt.
@9 Ik hoop dat je het cynisch bedoelt. Ben het helemaal met FiFa eens. Kinderen worden gevormd en opgeleid tot moderne werknemer-slaven zonder veel creativiteit, zonder een kritische houding en zonder een mentaliteit waardoor ze zichzelf echt uitdagen. Oplossers van hapklare probleempjes van koekjesformaat. Heel voorspelbaar allemaal. Goed genoeg om binnen een systeem te functioneren maar ik vraag me af wat er gebeurt zonder dat systeem. En wat we allemaal zullen mislopen door dit oppervlakkige onderwijs. Op het functioneren in de echte wereld worden kinderen onvoldoende voorbereid.
@8 @10 wat een zuurpruimerij. Het lijken de comments op nrc.nl wel.
@10: Voor een korte beschrijving van de heerlijke nieuwe wereld zie: http://tinyurl.com/pkxs9yh
@Andy Dat bedoel ik, ik ken het verhaal een beetje maar heb het boek nooit gelezen. Dat zou ik toch eens moeten doen, bedankt voor de tip.
@Noortje Ik kan er ook niets aan doen maar als iets niet goed is moet je niet je vingers in je oren steken en lalala gaan zingen. Overigens probeer ik op mijn manier een steentje bij te dragen door af en toe onderwijs aan scholieren te geven.