COLUMN - Afgelopen week stuitte ik tijdens het zappen op een film die ik nog niet gezien had: Inglourious Basterds van Quentin Tarantino. Ik besloot hem te kijken, maar heb hem na een uur weer uit gezet, iets wat ik haast nooit doe. Voor wie het niet weet: de film gaat over een Amerikaanse eenheid die tijdens de Tweede Wereldoorlog in vijandelijk gebied opereert met maar één doel: Nazi’s liquideren. Dat gaat, het is immers Tarantino, met zeer grof geweld.
Ik vond de film saai. Tarantino gebruikt – in het eerste uur althans – eigenlijk maar één truc om de spanning erin te houden: door twee mensen of twee groepen tegenover elkaar te zetten in een situatie waarin de ene kant iets zeer belangwekkends te verliezen heeft en de andere kant maar blíjft praten en tijd rekken. Toegegeven, je zit op het puntje van je stoel, maar het komt wel héél erg uit de theorieboeken ‘hoe schrijf ik een Hollywood-scenario’. Na drie keer had ik het wel gehad met de eindeloze monologen voor de slachtpartij, een fenomeen dat ik ook al kende uit Pulp Fiction, maar dat me destijds niet zo stoorde.
Wat dat ene uur Tarantino me echter wel leerde: waarom wij martelen. Pas op: nu komen de spoilers. De leider van de eenheid – gespeeld door Brad Pitt – is een no-nonsenseofficier die recht op zijn doel afgaat. Als hij van een gevangen genomen Duitse officier informatie nodig heeft over de positie van een Duitse patrouille geeft hij hem eerst drie keer de kans het hem te vertellen en laat hem vervolgens met een honkbalknuppel doodslaan. De volgende Duitser die aan de beurt is, heeft dan geen enkele scrupules meer om zijn kameraden te verraden.
Als een belangrijke operatie al direct bij de eerste voorbereidingen misgaat en alleen hun Duitse contactpersoon de slachtpartij heeft overleefd, ontstaat vanzelfsprekend twijfel over de betrouwbaarheid van deze Duitse agent. Terwijl de agent bij een clandestiene chirurg op de operatietafel ligt om een kogel uit haar been te laten verwijderen, steekt Brad Pitt doodleuk een vinger in het kogelgat en duwt de kogel dieper in haar been tijdens zijn ondervraging, om er zeker van te zijn dat ze geen dubbel spel speelt. Niet dat het helpt trouwens: de twijfel blijft.
Tegenpool van Brad Pitt is SS-officier Hans Landa, een übercreep die ook maar één taak heeft: joden opsporen. In de bloedstollend spannende eerste sequentie van de film weet hij een Franse boer, die vanaf de eerste seconde van de film wordt geportreteerd als een echte held, zo ver te krijgen om – huilend als een klein kind – toe te geven dat er onder de vloer van zijn boerderij joden verborgen zitten. Landa slaagt daarin zonder ook maar één vinger naar hem uit te steken.
De held uit de film martelt, de übercreep niet. Dat heeft ongetwijfeld ook te maken met de wetten die bepalen hoe je een goed verhaal vertelt en met waar de voorkeuren liggen van het beoogde publiek (wij vinden het uitroeien van Nazi’s door de bank genomen een sympathieker streven dan het uitroeien van joden). Toch kreeg ik de indruk dat de held dat niet alleen is omdat hij een doel nastreeft waarvan het publiek het nut wel in kan zien, maar ook dankzij zijn no-nonsense aanpak bij het het vergaren van inlichtingen. Omgekeerd streeft Hans Landa een doel na dat ons doet huiveren, maar dat is niet de enige reden dat we hem een übercreep vinden, het is ook, of zelfs juist, zijn tijdrovende maar effectieve verhoormethode. Succes gegarandeerd.
Inglourious Basterds is niet de enige uiting van populaire cultuur waarin dit schema speelt. Je zou je kunnen afvragen of lieden als Tarantino met hun films de terugkeer van het martelen hebben bevorderd. Hoewel dat heel goed zou kunnen, lijkt het me te simpel en ééndimensioneel als verklaring. Ik vermoed dat de verklaring eerder te vinden is in de vraag of martelen en populaire cultuur wellicht zijn voortgebracht door dezelfde oorzaak.
Een voorkeur voor een snelle, recht-door-zee oplossing als de gerichte toepassing van geweld bij het oplossen van duivelse dilemma’s zal meespelen, maar het lijkt me vooral die afkeer van Hans Landa’s geweldloze verhoormethode: die probeert de verdachte er in te luizen, op een hoogst oneerlijke en onbetrouwbare manier. Van niets wat hij zegt, weet je of hij het meent en of hij er wellicht iets anders mee bedoelt. Dat kun je van geweld niet zeggen: dat is eerlijk, open en volkomen betrouwbaar.
Reacties (20)
Het helpt natuurlijk wel als het succespercentage van (dreigen met) martelen in vrijwel alle fictie die je voor ogen krijgt extreem hoog is, met name in die “we zitten in tijdnood” situaties, waarin het nogal vaak gepresenteerd wordt. Nooit een keer dat het slachtoffer zegt, de bom ligt op locatie A, terwijl ie op locatie B ligt en zal ontploffen voor de protagonisten van locatie A terug zijn om hem verder te martelen.
Het is verdorie een film he. Niet eens een film die pretendeert waar gebeurd te zijn, maar eentje waarin de ironie en overacting er duimendik op liggen.
En die Landa hoeft natuurlijk niet te martelen, die heeft genoeg aan de _dreiging_ van marteling. Iedereen weet hoe Nazis’s met tegenstanders omgingen, dus daar hoeft die boer niet over te twijfelen.
@2: De film staat niet op zich. Als je naar een aflevering Hawaï 5-0, 24, of vul je voorkeur geweldserie of -film maar in kijkt, is het steeds van hetzelfde laken een pak.
Het is raar hoe interpretaties kunnen verschillen. Ik had een volkomen ander idee bij die film. Volgens mij is het helemaal niet zo’n helden en schurken verhaal, eigenlijk. Ik kreeg meer het idee, dat een soort satirische versie was van bekende oorlogsmissiefilms zoals Guns of Navarone en Where Eagles Dare.
Tarantino heeft nogal de neiging om een beetje te spelen met stereotypes, en zo interpreteer ik die martelscenes ook. Zoals Bismarck in #1 opmerkt, er is al veel langer een neiging om martelen als positief te gebruiken in media. De serie 24 is daar zo’n beroemd voorbeeld. Toen ik de film zag, had ik het idee dat Tarantino dat juist aan het bespotten was.
Heeft Tarantino hier zelf dingen over gezegd ?
@2:
Ook “maar een film” beïnvloedt mensen.
Mensen zijn niet in staat hun gevoelens alleen te baseren op feitelijke informatie.
En mensen zijn slecht (of niet) in staat om hun oordeel niet te laten afhangen van hun gevoelens.
Het is een redelijk hysterisch niemendalletje van een film. Daar moet je doorheen kunnen kijken en vooral geen diepgravende analyses op loslaten.
@6: Hm. Ben ik niet helemaal met je eens. Tarantino speelt met stereotypes; de grote held is meteen een martelaar. Ik herinner me nog een quote uit die dialoog van Landa in het begin, die volgens mij goed weergeeft wat Tarantino eigenlijk doet in deze film.
“I love rumours. Facts can be so misleading, while rumours, true or false, are often revealing.”
Hij draait als het ware de betekenis van feit en gerucht om. Dat doet hij ook met de bekende stereotypes uit oorlogsfilms. Of in ieder geval, met het stereotype van de held. Landa is echt wel een super creep.
EDIT:
Dat spelen met stereotypes doet hij ook in Pulp Fiction, bijvoorbeeld. Je hebt twee hitmen van een mafia-achtige bende, maar Tarantino brengt ze in beeld zoals we gewend zijn dat de helden/detectives in films in beeld gebracht worden.
@2: Ja, een beetje.
Maar het is wel typisch Tarantino. In zijn andere films – zie bv Django unchained en de Kill Bill films – is het geweld altijd een gevolg van een foute, verwrongen omgeving. Anders gezegd: Tarantino laat ons het gewelddadige gevolg van ons handelen, van onze samenleving, van onze sociale constructie zien. De vervorming zit ook in de titel “Inglourious Basterds” die gebaseerd is op “The Inglorious Bastards”. De engelstalige wiki – echt beter dan de NL – zegt:
Die referentie naar Basquiat moet toch wel iets zeggen.
Misschien dat Tarantino in 2009 met een terugblik heeft willen laten zien waar de Irakoorlog vandaan kwam (let op dat hij in 2002 het roer omgooide in de ontwikkeling van deze film en eerst Kill Bill ging maken). Hoe marteling en verzet ontstaan. Ja, verzet, maar dat komt in de recensie niet voor.
En @Richard, een film niet uitkijken maar halverwege uitzetten is erg fout. Boeken en films gelijk, de plot en/of boodschap zit toch in het geheel, vaak pas duidelijk tegen het eind. Je moet een regisseur/auteur ook de mogelijkheid geven op te bouwen, te refereren enz… En je titel dekt de lading ook al niet.
Maar ik begrijp dat jij liever lieve films ziet. Maar dan ook geen natuurfilms ™ waarschijnlijk. The Sound of Music wellicht? Waar iedereen lief zingend en toch spannend aan de nazi’s ontsnapt?
Recensies van half bekeken films zouden hier niet moeten verschijnen. Dat zijn vooroordelen, vooringenomenheid.
En ja, als je niet tegen filmgeweld kunt kun je beter helemaal geen Tarantino-films bekijken.
@8 “Boeken en films gelijk, de plot en/of boodschap zit toch in het geheel, vaak pas duidelijk tegen het eind. Je moet een regisseur/auteur ook de mogelijkheid geven op te bouwen, te refereren enz…”
Tja. Ik vind dat de regisseur / auteur ook een verantwoordelijkheid heeft om een product af te leveren van een dermate hoge kwaliteit, dat de kijker / lezer geboeid genoeg blijft. Ik doe het zeer, zeer, zelden, maar soms kun je gewoon niet anders concluderen dat iets afgrijselijk slecht en je tijd niet waard is.
Uit zo’n nachtelijk en rijkelijk in goedkope rode wijn gemarineerd studentenkamergesprek is bij mij de stelling blijven hangen dat wie ‘Salo’ van Pasolini helemaal uitzit, eigenlijk eens bij zichzelf te rade moet gaan of desnoods een psych zou moeten bezoeken.
@10: Salò is de perfecte datefilm. Als een dame na het zien van die (overigens geweldige) film nog met je verder wil daten, weet je dat ze de juiste persoon is. Helaas ging het bij de laatste date goed met Salò, om daarna alsnog te mislukken met August Underground. Over geweld in films gesproken.
@9: Ja, die verantwoordelijkheid heeft de regisseur/auteur wellicht.
Ik heb de film al wat langer geleden gezien maar herinner me toch niet dat die zo beroerd was als Richard hier neer probeert te zetten. En los daarvan mag je Tarantino dan toch wel het voordeel van de twijfel geven.
Wie veel films ziet/boeken leest kent het verschil tussen een B-film of drie-stuiver roman en iets van meer kwaliteit toch wel. En de besproken film is echt geen B-film met een slapverhaaltje.
En die iets meer kwaliteit zul je dan toch dat voordeel van de twijfel moeten geven. Doe je dat niet dan zitten we straks alleen nog maar naar een BRILJANTE FILM!!! te kijken en een BRILJANT BOEK!!! te lezen.
@1: In The Dark Knight is martelen niet succesvol.
The Joker geeft ze net genoeg tijd om de verkeerde persoon te redden.
De laatste act zie je Nazis incl hitler stuk gaan op een film waarin 1 soldaat honderden tegenstanders afknalt.
Hierin schuilt (best wel duidelijk) enige ironie/kritiek op de kijker die zich tot nu toe goed vermaakt heeft op al t “killing nazi’s”.
@14: Ja, wat dat betreft is het wel jammer dat Kroes de film niet helemaal heeft uitgekeken. Dat einde is echt bizar, en maakt volgens mij ook duidelijk dat het om een soort satire gaat.
Toch, het is wel goed om om aandacht te besteden aan het thema marteling/geweld in films en series. Een veel beter voorbeeld is dan Zero Dark Thirty, over de executie van Bin Laden. Marteling wordt daar in beeld gebracht als cruciaal voor het opsporen van de man, terwijl dat in werkelijkheid nauwelijks een rol heeft gespeeld.
@15: De uiteindelijke lead in Zero Dark Thirty naar OBL is toch gewoon het keihard afluisteren van een telefoon?
Richard Kroes heeft van Inglourious Basterds inderdaad niet zoveel begrepen. Als je de film al benadert met de vraag: waarom martelen mensen, dan ligt het antwoord dat de film geeft erg voor de hand:
‘Omdat het lekker voelt om te martelen, suffie!’
Er zit een sadistisch genoegen in martelen, en Tarantino buit dat genoegen volledig uit door
(a) het geweld cartoonesk te maken en daardoor van haar angel te ontdoen; de film oogt als een strip, als een cartoon; dus ondanks al het bloed ervaren we wat we zien niet als echt;
(b) door nazi’s te laten martelen. We zijn immers door Hollywood geconditioneerd om nazi’s te zien als onmensen, dus voelt het als gerechtigheid als ze ‘een koekje van eigen deeg’ krijgen.
We geven onszelf dus moreel toestemming om te genieten van het martelen van (fictieve) anderen, omdat het nazi’s zijn en omdat het allemaarl maar cartooneske fantasie is. Let op, dit is dus wat anders dan griezelen om folterporno of bloederige griezelscène’s, hetgeen een voyeuristisch aspect heeft, of het oproepen van verborgen angsten.
Verder denk ik niet dat Tarantino daar nou zo diep over heeft nagedacht. De man houdt gewoon van exploitation films, en daar brengt hij steeds hommages aan. In zekere zin heeft ‘ie hetzelfde kunstje geflikt in Django Unchained, alleen waren de boeven daar de blanke slavenhouders, en was de wraakfantasie waar we toe uitgenodigd worden ons aan te verlustigen niet die van de nazaten van de Joden, maar die van de nazaten van de zwarte slaven.
De openings scene is toch meer een ode/pastiche aan westerns dan aan men-on-a-mission films als “Where eagles dare”?
Anyway, op een gegeven moment (bij mij was dat bij Django) heb ik het ook wel een beetje gehad met het bloed en geweld …
En de marteling in reservoir dogs werkt toch niet?
@18 Net zo goed als de marteling in Pulp Fiction (in de kelder van de pandjeswinkel; bring out the gimp!, die scène) louter sadistisch genoegen uitdrukt – hetzij vanuit een ziekelijke fetisj, hetzij vanuit een pervers gevoel van gerechtigheid.
Tja, net goed!, denk je als doorsnee kijker: hadden ze maar geen gangsterbaas anaal moeten verkrachten. En vervolgens verkneukel je je bij de voorstelling van wat komen gaat: de regisseur hoeft het niet eens meer te laten zien. De fantasie doet zijn werk wel.
@19. Door de tieners/studenten in de nineties (guilty as charged) vaak gekwoot … dat “gonna get medieval on your ass!”
toen ving rhames nog cool was …
we worden oud …