De Trias Politica ‘van’ Montesquieu is geen rustig bezit. Er bestaat bedreiging vanuit twee scholen: een school voor minder en een school voor meer. Hendrik Gommer is aanvoerder van de denkers die drie nog maar het begin vinden. De ambtenaren, de media, de adviesbureaus, de bedrijven, de burgers: allemaal ook een macht. Er is veel meer feitelijke ‘macht’ dan waar de Trias ruimte voor biedt. Liever een machtencirkel met alles en iedereen erin. Kost een beetje helderheid, maar dan heb je ook plaats genoeg.
Aan de andere kant staan de denkers die een andere vraag stellen: is er feitelijk wel sprake van een machtsevenwicht in de huidige drie machten? Aanvoerder van deze denkers is Alex Brenninkmeijer, die als wetenschapper in 1998 constateerde dat de politieke vervlechting tussen regering en parlement eigenlijk een duas politica oplevert. Die gedachte is nu wegens succes verminderd: op het NJBlog constateert Brenninkmeijer nu een unitas politica. De counterveiling powers zoals rechterlijke macht, Raad van State, Rekenkamer enz. leggen steeds minder politiek gewicht in de schaal en worden steeds makkelijker gepasseerd. Dat zuigt het idee achter de machtenscheiding weg en luidt dus de komst van de Sterke Man in.
Ter adstructie van zijn stelling komt Brenninkmeijer met een lang citaat van Minister Donner dat hierin uitmondt: ‘de behartiging van nationale belangen is dan meer gediend met eenheid van besluitvorming en niet van scheiding, slagvaardigheid en ook in zekere mate een beperkte openheid; anders laat men zich immers op voorhand in de kaarten kijken.’ Donner heeft het daarbij niet over de formalisering van de Donner-dynastie, maar over de gevolgen van de internationalisering voor nationale constitutionele arrangementen. Voor Brenninkmeijer in ieder geval voldoende om de alarmklok te luiden.
Maar Brenninkmeijer is inmiddels ook de Nationale Ombudsman. Dat plaatst tenminste één opmerking in een ander daglicht, namelijk dat ‘een minister en een enkel partijlid uit het centrum van de macht verwaardigen zich om een “terug in je hok gesprek” met mij aan te gaan.’ De Ombudsman zelf wordt dus door de mangel gehaald. Op zichzelf is dat natuurlijk niet opmerkelijk. Je kunt je niet met van alles bemoeien en dan verwachten dat de loper voor je uitgerold wordt.
Wel opmerkelijk is dat ‘partijlid uit het centrum van de macht’. De verstorende werking van politieke verbanden kan de Trias serieus bedreigen. Wie zou zich voor zoiets lenen? Een politiek assistent? Een mastodont? Daarover willen we graag helderheid. Hier hebben we niet zo veel aan zo. Uit het hok ermee, Ombudsman!
Reacties (11)
De naam is al genoemd. Donner natuurlijk.
Donner zal de minister in kwestie wel zijn. Naar het partijlid ben ik ook wel benieuwd.
Overigens bevat het stukje aanwijzingen dat de auteur de theorie van trias politica niet helemaal scherp heeft. De rechterlijke macht is volgens Montesquieu geen
counterveilingcountervailing power, wat een soort informele tegenmacht is, maar gewoon één van de drie staatsmachten.Het is waar dat de scheiding der machten in Nederland een wassen neus is, dat roep ik ook al jaren in diverse kringen. Het probleem zit toch vooral in de verstrengeling van wetgevende en uitvoerende macht. Daarbij valt op dat de wetgevende macht, de volksvertegenwoordiging, vrijwillig macht afstaat en nog denkt dat het zo hoort ook: “de regering regeert, de kamer controleert”.
Ondanks aanvallen vanuit de politiek op de rechterlijke macht (o.a. uitschelden voor “D66-rechters”) is mijn indruk dat die rechterlijke macht nog wel degelijk onafhankelijk is. Maar a. die positie moet wel verdedigd worden en b. de rechterlijke macht moet investeren in een eigen relatie met de bevolking. Gekozen rechters hoeven voor mij niet, lekenrechtspraak in de één of andere vorm wel.
Met excuses voor de spelfout; maar is het niet ook mogelijk dat ik een ander begrip van countervailing power hanteer?
Maar nu we elkaar toch aan het helpen zijn: ‘de wetgevende macht’ bestaat in Nederland niet (alleen) uit de volksvertegenwoording, en kunnen dus geen synoniemen zijn. En verder: juist het standpunt ‘regering regeert, parlement controleert’ berust op de machtenscheiding. Zeker waar we van ‘regeren’ ‘uitvoerende macht’ maken, zou het hoogst ongebruikelijk zijn om de volksvertegenwoordiging met de uitvoerende macht te belasten.
‘de wetgevende macht’ bestaat in Nederland niet (alleen) uit de volksvertegenwoording
Doel je nu op KB’s? Want strikt genomen is de volksvertegenwoordiging in Nederland wel de enige wetgevende macht (een KB is immers geen wet). Overigens is er wel erg veel interpretatie nodig om “de regering regeert, de kamer controleert” te interpreteren als machtenscheiding. Dan zul je regeren niet alleen als uitvoering, maar controleren ook als wetgeving moeten zien.
Wat je ziet is dat de huidige 2e Kamer (de 1e is wat dat betreft aanmerkelijk zuiverder) dit gezegde totaal anders uitlegt en veel vaker bezig is met zich te bemoeien met de uitvoering dan zich serieus te wijden aan wetgeving (die veelal juist aan de regering wordt overgelaten, waarna de 2e Kamer braaf met de ministers instemt).
Juist, en de Tweede Kamer verzaakt daarmee haar plicht in mijn ogen. Misschien niet alle parlementariërs, maar zij die zich niet verzetten maken zich medeplichtig.
Hoe vaak hoor je geen moties waarin een minister wordt opgeroepen met een wetsvoorstel te komen? Dan laat je dus je eigen werk (als wetgever) door een ander doen, kan je vervolgens voor de bühne weer zinloze kamervragen stellen over wat er in de krant heeft gestaan.
Volgens de Grondwet (artikel 81) geschiedt de vaststelling van formele wetten door regering en Staten-Generaal gezamenlijk. De ‘wetgevende macht’ in organisatorische zin bestaat in Nederland dus uit de regering (koning en ministers) en het parlement (EK +TK). De wetgevende macht in functionele zin (dus de vaststelling van algemeen verbindende voorschriften) kan ook bij Koninklijk Besluit dus door de Regering alleen worden uitgeoefend. Wel eist het legaliteitsbeginsel dat daarbij steeds een grondslag in wet of grondwet bij valt aan te wijzen.
Voor zover de uitvoerende macht samenvalt met de activiteit ‘regering’ geldt in Nederland het uitgangspunt dat ‘de regering regeert’ (zo moet, volgens de toelichting, artikel 42 van de Grondwet gelezen worden). Zolang de Tweede Kamer zich daarbij inderdaad beperkt tot het controleren van de uitoefening van de regeringsfunctie, zie ik geen machtenscheidingsproblemen. De rechter controleert ook van alles, is hij dan ook telkens uit zijn hok?
Wel kan je zeggen dat het orgaan regering zowel de helft van de wetgevende macht is als ook de enige aan wie de uitvoerende macht is toegekend. Op dat punt is de machtenscheiding dus niet radicaal doorgevoerd.
GB: Maar nu we elkaar toch aan het helpen zijn: ‘de wetgevende macht’ bestaat in Nederland niet (alleen) uit de volksvertegenwoording, …
Precies, en dat komt dus door een gebrek aan machtenscheiding. Volksvertegenwoordiging en regering zijn in Nederland elkaars “medewetgever”. Bedenk je dan ook dat beide uit dezelfde verzameling van personen worden samengesteld, en het beeld van verstrengeling is duidelijk.
“De regering regeert, de kamer controleert” is een gezegde dat je zelfs uit de monden van parlementariërs kan horen, het is dan ook traditie maar het is géén trias politica. Het gezegde laat lijken alsof de regering soeverein besluiten neemt en de volksvertegenwoordiging alleen maar hoeft toe te zien of dat wel een beetje gladjes loopt.
In een consequent doorgevoerde trias politica neemt de uitvoerende macht (de regering) helemaal geen besluiten. Bot gesteld heeft een minister niets te vertellen, komt niet met wetsvoorstellen en doet alleen zo goed mogelijk wat hem/haar wordt door de wetgevende macht (de volksvertegenwoordiging) wordt opgedragen – of treedt af, of weigert en maakt zichzelf daarmee het onderwerp van een vertrouwenscrisis.
Wat overigens een prima manier kan zijn om domme wetgeving alsnog onschadelijk te maken. De uitvoerende macht heeft onder strikte machtenscheiding misschien niet de mogelijkheid om wetten te maken, wel om ze te breken. En uiteraard komt ook de rechterlijke macht om de hoek kijken waar wetten gebroken worden.
Kan ook minister Opstelten zijn. Hij probeerde als burgemeester van Rotterdam de ombudsman aldaar zwart te maken en de mond te snoeren.
Het is goed om te horen dat er weer nieuwe theorieën over de macht ontstaan.
Ah, ik behoor tot een groep vanwege mijn eerdere stuk! Hoe leuk, ik pas in een hokje.
https://sargasso.nl/archief/2005/06/08/penta-politica/
“Liever een machtencirkel met alles en iedereen erin.”
Geweldig, maar wel zo dat alle participanten evenveel macht hebben.
Elf + dertig lijkt me een goed begin. En pas stemmen na ruggespraak.
stond in nrc next van gister (23 -01-2012)
EEn uitgebreid artikel over in. Eigenlijk,meer over dictators;en welke definities daarvoor golden.
Waarbij werd opgemerkt; dat 1 van de kenmerken konden zijn;
– de wetgevende macht
– de uitvoerende macht
– de rechtelijke macht
Allen in handen van…het dictoriale regime (tel daarbij op de media macht,en macht over selectieve informatie)
Grappig detail; Is dat sommige politici, zich gedragen,alsof ze idd; De enige baas zijn over allen; En dusdanig handellen. En wij dat toelaten.
Wilders doet daar voortdurend een greep na; plus het ondermijnen en naar zijn hand zetten; Als ook, het willen bepalen;en ieder ontslaan uit al die 4 (!!,met media erbij) Niet in zijn straatje/voor zijn karretje past.
Donner echter gaat nog forse stappen verder; Als de ware dictator in schaapskleding; Alsof het de normaalste zaak ter wereld is; Hij niet alleen streeft naar allen 4 in zijn hand; Maar die ook gegrepen heeft.
En wij laten dat toe ( tot en met de wob,en de vrije markt macht,van o.a woning bouwcooperaties HEN bezittingen!) En ook voor de uitvoer van zijn beleid; noodwetjes doordramt;of bestaande wetten en vonnissen doodleuk negeert; mister god staat daarboven.
Deze donner hoort in een hollandse cel; en nergens anders;
dat hoort hij officieel al; vanaf schiphol detentie BOUW project.
En IRT. het enige waarom hij daar niet zit; is /was zijn minestriele onschendbaarheid.
Hoop echt hij vroeg of laat; desnoods in het verpleegtehuis;stevig aangepakt wordt!
Alleen daarom al zou ik bijna gaan solliciteren; in het verpleegtehuis voor dementen;tegen de tijd, deze fascist daar eindelijk zit.
Reken maar dat ik hem dan behandel;
Zoals wij normaal achtte voor onze bejaarden,assielzoekers en gehandicapten. Tenslotte, is dat wat hij wil; en gaat krijgen ook.
Desnoods…..aan de poorten van “god” Petrus,deze looser,in dat tehuis geeft wat hij verdiend; opdat ieder krijgt wat hem toekomt.
En voor het goed, onderscheiden van de machten;Deze ambtelijke onschendbaarheid allang afgeschaft had moeten worden. Daar het een pain in the ash is; tegen allen(potentiele) dictatoriale/semi dictoriale systemen.
En misdadige ontoelaatbare praktijken in stand houd,stimuleert,en geen verantwoording aanleert; De grootste clausule fout we momenteel;ingebouwd hebben.
Misdadigers in de top eindeloos door kunnen gaan; Een MILD flamboyant voorbeeld in deze,is berseculonie (nog geen dictator)
En al degene die het dictatorschap,en regime nastreven; ” verraden ” zichzelf, in deze duistere ambitie. Door structureel,schaamteloos, een greep,naar deze machten te doen.
En verder hebben we in nl helemaal geen scheiding daarvan;en nooit gehad. De diversen belangenverstrengelingen zijn bijna 1 op 1 overlapbaar; Dat geldt zeker voor politici.
We hebben ook geen scheiding van kerk en staat;En zeker NOOIT gehad.
(nu voor het eerst…komt daar wat ruimte in)
Zat me vannacht serieus af te vragen; of er mogelijk,een tijd op komst is; De politiek in zijn geheel verdwijnt?
Al is dat vrij onvoorstelbaar; IIG eerder dan internet verdwijnt.
IIg in nrc next van gister; Staat best een reflecterend art. hierover..
OOkal was ik het met sommige beschouwingen wat minder eens..;
het zet wel aan tot denken….