COLUMN - van Aalt Willem Heringa & Edgar Hoedemaker
Stembureaus op maandag, dinsdag en woensdag open met daarnaast de mogelijkheid voor kiesgerechtigden van 70 jaar en ouder om per brief te stemmen. Het lijken perfecte oplossingen in tijden van corona om zowel te zorgen voor een goede opkomst bij de aanstaande Kamerverkiezingen, als om solidair te zijn met de kwetsbaren in de samenleving. De voorstellen van het kabinet gaan echter niet ver genoeg: het is krenterig om briefstemmen alleen voor 70-Plussers mogelijk te maken. Bovendien past deze keuze niet in het uitgangspunt om te allen tijde de uitoefening van het kiesrecht te faciliteren voor alle kiezers, ook in een periode van pandemie.
Voor het mogelijk maken van briefstemmen voor iedereen zijn verschillende argumenten. Ten eerste is de kwetsbare groep in de samenleving niet beperkt tot alleen 70-plussers. De regering stelt in de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel dat kiezers tussen de 18 en 70 met een kwetsbare gezondheid al extra ruimte krijgen om te stemmen door de voorgestelde opening van stemlokalen in de twee dagen voorafgaand aan de verkiezingen. Inderdaad, maar de crux is juist voor deze groep dat zo’n stembureau mogelijk niet naast de deur ligt of dat men toch te bevreesd is om de deur uit te gaan. Voor hen geldt het devies ‘blijf zoveel mogelijk thuis’ nog sterker dan voor andere groepen in de samenleving. Dat is niet tot alleen 70-Plussers beperkt, maar geldt ook voor chronisch zieken, mensen met een handicap, mensen die zorgen voor en wonen met kwetsbaren, en vele anderen.
Ten tweede is een leeftijdsgrens voor het briefstemmen discriminatoir. Ongelijke behandeling tijdens zo’n fundamentele zaak als verkiezingen moeten we als samenleving te allen tijde vermijden. Tweede Kamerverkiezingen moeten voor iedereen op gelijke voet toegankelijk zijn. Het uitsluiten van bepaalde groepen van een vorm van stemmen past daar niet in. Het is in het kader van gelijkheid toch niet uit te leggen dat briefstemmen niet geldt voor kiezers tussen de 18 en 70 die samenwonen met of zorgen voor iemand met een kwetsbare gezondheid? Of voor iemand die door obesitas of andere aandoeningen bezorgd is om naar buiten te gaan? Kortom, maak briefstemmen mogelijk voor alle kiezers die daarmee kunnen kiezen om drukke plekken te vermijden. Het vervroegd stemmen is in dat verband niet een afdoende alternatief. Wel als extra mogelijkheid, maar niet als vervanging.
Ook is er een electoraal argument. De Tweede Kamer dient een vertegenwoordiging te zijn van de gehele samenleving en dat bereik je door alle kiesgerechtigden de uitoefening van het kiesrecht gelijkelijk mogelijk te maken. Daarin past niet dat sommige bevolkingsgroepen, in dit geval ouderen, meer en eenvoudiger mogelijkheden hebben gehad om te stemmen. Dat is in strijd met de kiesrechtelijke eis van gelijkheid en kan bijdragen tot twijfel over de representativiteit van de Tweede Kamer, hetgeen te allen tijde voorkomen moet worden. De opkomst van ouderen bij de Kamerverkiezingen is, afgaand op voorgaande jaren, altijd al zeer hoog. Als zij een extra stemmogelijkheid krijgen, en andere mensen niet, kan die verhouding nog schever worden. Op die manier kunnen partijen die oudere stemmers trekken een onevenredig voordeel bij het huidige wetsvoorstel hebben dan partijen die een groter percentage jongere kiezers trekken.
Een bijkomende oplossing van het uitbreiden van briefstemmen is het terugdringen van de praktijk van volmachten. Bij elke verkiezing zijn er wel berichten over ronselpraktijken of misbruik van volmachten. Die volmachten worden al uitgebreid tot maximaal 3 per volmachtnemer overigens. De regering noemt dit in de memorie van toelichting van het wetsvoorstel één van de oplossingen voor kwetsbare groepen tussen de 18 en 70 jaar. Dat achten wij onjuist. Bij briefstemmen kan men immers zélf een stem uitbrengen, wat altijd beter is dan het geven van een volmacht. Dan helpen we en passant mensen voor wie stemmen in een stembureau of het geven van volmachten lastig is, zoals vrachtwagenchauffeurs of alleenstaanden.
Eén van de mogelijke problemen van het toekennen van een briefstemmogelijkheid aan eenieder is de uitvoering. Minister Ollongren gaf in de Telegraaf al aan dat het briefstemmen ‘een hele klus’ is. Met de rommelige verkiezingen in de Verenigde Staten in het achterhoofd, is dat een onderwerp dat inderdaad aandacht behoeft. Krijgen we grote chaos of trage tellingen zoals in de VS? Niet als je het goed regelt natuurlijk en zorgt voor heldere regels over postbezorging. Dan gaat het bijvoorbeeld over regels die zeggen welke datum geldt: de datum van het poststempel of de datum van ontvangst? Bovendien gaat het over de waarborgen waarmee het proces is omkleed. Wat dat betreft is het zorgen voor zoveel mogelijk kiezers die hun stem uitbrengen te prefereren boven de mogelijkheid dat we iets langer op de uitslag moeten wachten. Bedenk daarbij natuurlijk ook dat het in de VS wel om iets andere aantallen gaat dan bij ons.
Maak briefstemmen dus mogelijk voor alle kiesgerechtigden en stel geen leeftijdsgrens in. De regering geeft aan dat met de optie van briefstemmen voor 70-plussers tegemoet gekomen wordt aan een aangenomen motie in de Tweede Kamer die luidt dat de regering mogelijkheden moet scheppen voor kwetsbare kiezers om per brief te stemmen. Het is niet alleen krenterig van de regering dat dit nu alleen aan 70-Plussers voorbehouden is: gelijkheid is juist bij verkiezingen een fundamentele waarborg, en zo ook de plicht om zoveel mogelijk (juridische en feitelijke) hindernissen voor het uitbrengen van een stem weg te nemen. De eerdere openstelling van stemlokalen en de uitbreiding van volmachten zijn een stap in de goede richting, maar de selectiviteit in briefstemmen is juridisch en maatschappelijk onjuist. De OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) berichtte niet voor niets over de verkiezingen in de VS dat het briefstemmen mede heeft bijgedragen tot een veel hogere opkomst.
Kortgezegd: naast de faciliteiten van vervroegd stemmen en de maatregelen aangaande de inrichting van stembureaus, moet briefstemmen voor iedereen opengesteld worden. Dan is het niet nodig om het aantal volmachten uit te breiden en faciliteren we ook meer groepen kiezers tot uitoefening van het kiesrecht. Daar zijn de verkiezingen belangrijk genoeg voor.
Verscheen eerder bij het Montesquieu Instituut.
Prof. dr. Aalt Willem Heringa is hoogleraar vergelijkend staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Maastricht. Edgar Hoedemaker is als projectmanager & eindredacteur verbonden aan het Parlementair Documentatiecentrum. Beide instellingen zijn partners van het Montesquieu Instituut.
Foto boven dit artikel: cc Flickr, bewerkte foto van pvl83 photostream Mailbox.
Reacties (11)
“Bij elke verkiezing zijn er wel berichten over ronselpraktijken of misbruik van volmachten.” Dat maak je met stemmen per brief natuurlijk nog veel makkelijker. Bij een stem per volmacht moet de gemachtigde zich nog identificeren en volgt er een directe controle, bij stemmen per brief kan iedereen die de de post maar te pakken krijgt die stem misbruiken.
Kwetsbare mensen hebben vaak buitenstaanders over de vloer als hulp, niet allemaal zijn die 100% betrouwbaar en kwetsbaren zijn relatief makkelijk en brief af te troggelen. Daarnaast zijn er ook huishoudens met hele dominante gezinsleden of waar de emancipatie nog niet helemaal is doorgedrongen. Regelmatig moet op stembureaus voorkomen worden dat een man even zijn vrouw gaat “helpen” in het stemhokje, al die controles mis je met stemmen per brief.
Daarnaast is stemmen per brief ook bij de logistiek fraude gevoelig, wie garandeert dat de SP postbode in Wassenaar (vul je eigen combinatie in) niet een paar brieven kwijtraakt? Een hele stembus kwijtmaken is een heel stuk moeilijker.
Nederland heeft een veel fijnmaziger kiessysteem dan de VS, en bovendien extra veel mogelijkheden om in verzorgingstehuizen e.d. te stemmen. Desnoods maak je special tijden en (mobiele) bureaus voor de extra kwetsbare groepen. Voor de speciale uitzonderingen die echt hun huis niet kunnen verlaten kan je briefstemmen toestaan maar liever niet, het huidige controle systeem is niet voor niets zo.
Daarnaast moet men nu eindelijk eens overgaan op digitaal stemmen, als je al die tellers in de VS ziet met handschoenen en maskers besef je meteen dat je hier een onnodig besmettingsrisico creëert. Een computer telt nooit fout en heeft in en fractie van een seconde na de uitslag een resultaat. De eventuele briefstemmers kunnen dan stemmen met hun DIGID of iets dergelijks, dat is ook 10x betrouwbaarder dan en fysiek papiertje over de post. Met de huidige stand van de techniek kan je de stemmachine ook nog makkelijk contactloos maken indien dat virustechnisch gewenst is.
@0: “Bedenk daarbij natuurlijk ook dat het in de VS wel om iets andere aantallen gaat dan bij ons.”
Niet alleen andere aantallen (voor de meeste staten trouwens om aanmerkelijk minder dan voor Nederland), maar veel belangrijker: het gaat om een totaal andere organisatie. In de VS organiseert elke staat de verkiezingen*. Daar zitten staatjes bij met amper een half miljoen inwoners, met overheidsbudgetten om van te huilen en dus ook een overheidsapparaat dat naar Nederlandse maatstaven amateuristisch en knullig is. Er bestaat geen bevolkingsregister en dus zijn de kiesregisters ook voortdurend achterhaald. Voeg daar aan toe dat voor verkiezingen (soms met opzet uit politieke motieven) veel te weinig geld wordt uitgetrokken en dat de posterijen in de VS ook al ondergefinancierd en politiek gemanaged worden. Het eindresultaat is dat de opgave in de VS onvergelijkbaar moeilijker is dan in Nederland, waar iedereen toch al per post een stempas krijgt. Dat zal overigens de Nederlanders (en Russische trolfabrieken) die daar op uit zijn niet verhinderen om volgend jaar ook hier poststemmen en de legitimiteit van de verkiezingen in het algemeen in kwaad daglicht te zetten.
*en ze doen dat allemaal op een andere manier, met verschillende regels (die vervolgens ook weer door de counties/kiesdistricten elk naar eigen inzicht uitgevoerd worden), vandaar dat ook “gewoon” stemmen in kieslokalen er naar Nederlandse maatstaven een zooitje is.
Saillant detail is dat we hier in het dorp meer stembureaus dan brievenbussen hebben. Bij briefstemmen in NL lijkt mij de zwakke schakel de achteruit geholde kwaliteit van de geprivatiseerde posterijen.
Er zal dan tien jaar later bij een onderhoudsbeurt vast wel weer eens een oud stembiljet uit een postsorteermachine gevist worden.
Vertel dat de actualiteitenprogramma’s maar. Die lopen doorgaans dusdanig op de uitslag vooruit, dat het ronduit sturend wordt.
@1: [ bij stemmen per brief kan iedereen die de de post maar te pakken krijgt die stem misbruiken. ]
Dan stuur je het biljet in twee delen in neutrale enveloppen met een paar dagen er tussen. Wordt het al 10 keer moeilijker om een compleet stembiljet uit de post te stelen.
[ Bij een stem per volmacht ]
Dan moet je je wens aan de gemachtigde doorgeven en is je stemgeheim daarmee geschonden. Iemand die thuis de lakens uitdeelt kan ook de volmachten opeisen, dus daar verandert niets.
En als je een volmacht afgeeft heb je geen zekerheid dat de gemachtigde jouw keuze op het stembiljet daadwerkelijk aanvinkt, of dat die gewon zijn eigen voorkeur aankruist.
[ nu eindelijk eens overgaan op digitaal stemmen ]
Het is al tig keer aangetoond dat computers in het proces uiterst kwetsbaar zijn. Dat gezeur over digitaal stemmen moet eens afgelopen zijn.
[ stemmen met hun DIGID ]
Het stemgeheim zegt jou echt niets, hè?
@4: Er is een manier om de telling van de computer te controleren:
handmatig natellen.
(dat kan als de computer bij het stemmen een formuliertje afdrukt, waarop de uitgebrachte stem staat, de stemmer dit controleert, en de stemmer het formulier in een stembus gooit).
@4 “Dan stuur je het biljet in twee delen in neutrale enveloppen met een paar dagen er tussen.”
Hoe ga ik mijn ingevulde stembiljet in 2 delen opsturen en hoe gaan ze die bij het stembureau weer aan elkaar koppelen? En wat als er maar 1 deel aankomt? En hoe ga je kwetsbare groepen uitleggen dat ze met tussen pozen een stembiljet in 2 delen moeten opsturen?
“Het is al tig keer aangetoond dat computers in het proces uiterst kwetsbaar zijn.”
Banken, overheden en defensie werken bijna alleen nog maar via computers, uiterst kwetsbaar valt in de praktijk kennelijk wel mee. Wiskundig en technisch is het mogelijk om het helemaal waterdicht te krijgen, een stuk makkelijker dan miljoenen losse briefjes.
“Iemand die thuis de lakens uitdeelt kan ook de volmachten opeisen, dus daar verandert niets.” Dat is waar, maar diegene moet zich alsnog identificeren met kopieën van de identificatie gevolmachtigden en is er een maximum van 2. Per post kan je net zoveel stemmen ronselen als dat je kan krijgen en is er geen garantie wie het uiteindelijk verstuurd heeft.
“Het stemgeheim zegt jou echt niets, hè?” Bij het stembureau moet je je ook identificeren dat zegt niets over het stemgeheim. DIGID is maar en voorbeeld, maar er zijn talloze anonieme identificatie manieren mogelijk. Over stemgeheim gesproken hoe denk je een een verzonden stembiljet te authentificeren zonder die te waarmerken met een uniek kenmerk? Hoe garandeer je dat b.v. een Putin er niet een paar op de post gooit? Dat soort fraude kan je alleen voorkomen als de kiezers ook fysiek naar een stembureau gaan waar observanten van meerdere partijen aanwezig zijn.
@6: “Hoe garandeer je dat b.v. een Putin er niet een paar op de post gooit? ”
Die heeft parkinson en die brievenbusopeningen zijn (zeker in de maanden rondom de jaarwisseling) bijzonder smal…
@6: [ Hoe ga ik mijn ingevulde stembiljet in 2 delen opsturen ]
Je gaat ze ONTVANGEN in 2 delen zodat de postbezorger ze niet makkelijk kan achterhouden.
Bij het VERSTUREN gooi je die in een brievenbus en die wordt geleegd door iemand die niet de tijd heeft om tussen al die post op zoek naar stembiljetten te gaan. Op het distributiekantoor gaat alles in een grote sorteermachine waar de “postbode” niks mee te maken heeft.
[ Wiskundig en technisch is het mogelijk om het helemaal waterdicht te krijgen ]
Ja, omdat je bij de bank e.d. met naam en toenaam en DIGID en BSN en bankrekening geïdentificeerd kunt worden. Dat mag nu juist NIET bij het stemmen, weet je nog, stemgeheim?
Zolang instanties als “wijvertrowenstemcomputersniet.nl” en “bitsoffreedom.nl” hun zegen niet geven, is het gewoon niet veilig.
[ Per post kan je net zoveel stemmen ronselen als dat je kan krijgen ]
Vóórdat het maximum van 3 werd ingesteld was het ook zelden een probleem, dus waarom zou dat nu opeens wel groots gaan worden?
[ Bij het stembureau moet je je ook identificeren ]
Kletskoek. Zij kunnen niet zien wat je stemt. Dat kun je zelf zien. Als je op een electronisch apparaat DIGID moet invoeren kun je niet zien of je anoniem blijft.
[ denk je een een verzonden stembiljet te authentificeren ]
Je zou iedereen een anoniem biljet kunnen meesturen dat net zo moeilijk na te maken is als een geldbiljet en dat met de stem moet worden teruggezonden. Dan zal menig fraudeur wel afzien van valse biljetten vanwege de kosten van het namaken.
Ik begrijp overigens dat in de US je twee enveloppen met elkaar stuurt. Een is het identificatiebiljet dat je mag stemmen, de andere envelop bevat de anonieme stem die op de grote hoop wordt gelegd voor het tellen. Onder toezicht van derden en publiek.
@5: [ handmatig natellen ]
En dat gaan we dan als zuinige Hollanders alleen steeksproefgewijs doen zodat de kans dat de fraudeur die met de lokale computer heeft geknoeid er doorheen glipt groot is. Dus om dat te voorkomen moeten we overal alles handmatig natellen. Dan kun je net zo goed de computer weg laten, scheelt bakken met geld.
Ik snap die obsessie niet dat we ’s avonds om 10 uur de uitslag per se willen weten om dan om half elf te kunnen gaan slapen. Wat is het probleem om de volgende dag pas de uitslag te weten?
Echt, wat ze bij “wijvertrowenstemcomputersniet.nl” en “bitsoffreedom.nl” allemaal weten te verzinnen om te frauderen met computers, daar sta je versteld van.
@9: Waar moeten al dat hitsige tv-journaille dan op klaarkomen? https://t.co/zFadCGtuOO ?
(Vanwege hetzelfde kinderlijke ongeduld is de overgang naar het nieuwe millennium gevierd bij 1999-2000 in plaats van 2000-2001 #niettottienkunnentellen)
Ik wordt op mijn wenken bediend; dit gaat over de optelsoftware:
https://nos.nl/artikel/2355904-extra-controle-nodig-bij-stemmen-tellen-tweede-kamerverkiezingen.html