Leve de publieke omroep!

Afgelopen donderdag heeft de Italiaanse autoriteit die de onafhankelijkheid van de pers waarborgt een officiële waarschuwing uitgedeeld. Drie toonaangevende nieuwsrubrieken – waaronder het journaal van RaiUno – hebben een veeg uit de pan gekregen wegens ‘een sterke vooringenomenheid jegens de zittende regering’ van Berlusconi. Nou is dat op zich weinig nieuws – Italië blijft per slot van rekening een halve bananenrepubliek: dat Berlusconi zijn eigen kanalen schaamteloos inzet om zichzelf aan de macht te houden weten we al jaren, en dat Italiaanse politici bij de RAI een dikke vinger in de pap kunnen hebben is ook al meermalen aangetoond. Het toont vooral aan dat er in Italië een groot, en structureel probleem is met de kwaliteit van de informatievoorziening. Over de kwantiteit hoeven we het overigens niet te hebben. De gemiddelde nieuwsuitzending gaat na vijf minuten pseudopolitiek gedimdam over op Hart-van-Nederland-achtige huis-tuin-en-keuken-ellende. Vooral de maandagavonduitzendingen – als iedereen die zich het voorbije weekend heeft doodgereden de revue passeert – zijn een genot voor de morbide medemens. Het credo is: geef de kijker zo min mogelijk relevante informatie, en breng de informatie waar je echt niet omheen kan zo ongenuanceerd mogelijk. Het gebrek aan goede informatie corrumpeert en verlamt het Italiaanse politieke debat de laatste jaren meer dan ooit, en als je als Nederlander een tijdje daadwerkelijk afhankelijk bent geweest van dergelijke pulp, ga je de kwaliteit, integerheid, diepgang én (relatieve) objectiviteit van onze media pas echt waarderen. Daar moeten we zuinig op zijn.

Het begint nu langzaam erop te lijken dat ‘we’ in Nederland vinden dat we die publieke omroep wel even af kunnen schaffen. Het is immers een oud instituut, uit een verleden tijd, en tegenwoordig kunnen we dat heel goed aan andere partijen overlaten – de markt, filantropen, de gek die er wat voor geeft. Dit is althans de teneur van recente betogen van Huub Bellemakers en Simon Otjes. Nou kan je een heel eind meegaan met het idee dat het huidige bestel ‘oud’ is en ‘niet meer van deze tijd’, en er zijn goed argumenten te verzinnen om een aantal zaken te veranderen, maar beide betogen maken uiteindelijk een klassieke utopistenfout – dat de oplossing voor problemen zou zijn om het bestaande volledig uit te wissen en er iets geheel nieuws voor in de plaats te zetten. Een van de weinige constanten in de geschiedenis tot op heden is dat dat wat je terugkrijgt dan altijd minder is als dat wat je had. Bovendien, er zijn, Italië indachtig, gegronde redenen om buitengewoon zuinig te zijn op onze publieke omroep.

In het huidige debat wordt onze Publieke Omroep vaak neergezet als een soort ‘staatsomroep’. Niets is een grovere vertekening van de werkelijkheid. De RAI, ja, dat is een staatsomroep, die vanuit de overheid over het gepeupelte wordt uitgestort en, zeker de laatste jaren, de clowneske kleuren aanneemt van de zittende macht. Het Nederlandse omroepsysteem is uniek: het is (vrijwel?) het enige bottom-up systeem ter wereld. Iedere sociale groep van enige omvang en cohesie kan zichzelf mobiliseren, een omroep starten, en haar visie op de werkelijkheid de wereld in toeteren. Dat is een zegen voor de pluriforme samenleving die Nederland altijd geweest is en nog wel even zal zijn. In Italië staat Giovanni met de pet volledig buitenspel, en dat geldt overigens ook voor John in Engeland en Jean in Frankrijk.

Het huidige bestel is niet alleen democratisch, het houdt ook, paradoxaal genoeg, de overheid buiten de deur: juist vanwege de pluriformiteit van ons bestel is het voor de staat erg moeilijk grote invloed uit te oefenen op de publieke media. Bovendien beschermt een pluriform en stabiel publiek bestel niet alleen het aanbod van kunst en cultuur, maar ook de sociale aanwezigheid van problemen, onderwerpen, meningen, en standpunten die in een volledig door commercie gedomineerde markt ondergesneeuwd raken: het idee dat een door de markt gedragen medialandschap beter of zelfs even goed in staat zou zijn de pluriformiteit van de Nederlandse samenleving weer te geven is onzin totdat het wetenschappelijk bewezen is, en er is vooralsnog geen enkele aanwijzing die daarop duidt.

Waar is het christelijke geluid bij de commerciëlen? En waar het progressieve? RTL en SBS zijn niet begonnen televisie te maken uit filantropie, maar om geld te verdienen, en dat verdienmodel geeft – onvermijdelijk – een bepaalde kleur aan de manier waarop de samenleving benaderd wordt. Dat is niet verwerpelijk, maar het is wel een reden waarom je een publieke omroep nodig hebt die misschien ook best een kleurtje heeft – maar in ieder geval niet dezelfde kleur. Het is een systeem van checks and balances – en dat is niet onbelangrijk.

Wat moeten we dan wel doen met de publieke netten? Drie zaken. Ten eerste kan de doelstelling wel een nieuw likje verf gebruiken – iets met de waarborging van pluriformiteit in het publieke debat erin kan geen kwaad. Ten tweede zou men de toegang tot het bestel gemakkelijker kunnen maken – een gedeeltelijke flexibilisering en een kortere looptijd van het toelatingencircus geeft het bestel een vitaliteit die beter aansluit bij de huidige tijd. Geef nieuwkomers een jaar zich te bewijzen, meer niet, maar beoordeel ze alleen op ledenaantal en verder niet op inhoud voor zover het allemaal van de wet mag, en zorg dat er vaker gelegenheden zijn voor nieuwkomers om in te treden dan ééns in de vijf jaar. Ten derde – en eigenlijk het belangrijkste – knip in het type programma’s dat aangeboden wordt. Amusementsprogramma’s: eruit. Sport: op een heel laag pitje. Een kernachtige doelstelling formuleren, en daar bij blijven. Dan kan je misschien wel meer bieden voor minder geld – en bovendien met een net minder toe. Maar zomaar even afschaffen, dat zou wel het domste zijn wat we konden doen. Dan helpen we de pluriformiteit om zeep, en geven we ons publieke debat vrijwel volledig in handen van de markt en haar commerciële grillen en prioriteiten – en ook in een tijd waarin de traditionele media steeds meer concurrentie ondervinden van het internet is dat een risico dat je niet moet willen nemen.