COLUMN - De richtingloosheid van de politiek over de vluchtelingen verhult en verduidelijkt: het verhult omdat het andere thema’s verdringt, tegelijk verduidelijkt het ook iets: de politiek moet leiden, maar maakt van die pretentie weinig waar.
Dit lijkt een hard oordeel, want het vluchtelingenprobleem is niet klein. Maar voor de Fyra, de herziening en hervorming van de belastingen, de foto van Volkert van der G., het aanbod van betaalbare woningen, geldt hetzelfde: de politiek moet leiden, maar doet het niet.
Als die leiding ontbreekt, hoe erg is dat dan? Maakt de PVV van dit onvermogen gebruik? Ik probeer er iets over te zeggen, al is dat lastig. Hopelijk doet de lezer dat ook. We zijn op zoek naar een praktische waarheid in een verwarrende tijd, vol historische bedreigingen en humanitaire ellende.
Uitvoering
Van de wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht, wordt de uitvoerende taak van de overheid het meest onderschat.
In de politiek moet het over richting gaan, over fundamentele keuzen, die verbonden zijn met waarden. De uitvoering wordt op afstand gezet, zelfstandig gemaakt, zoals in de relatie tot NS en Prorail, die reizigers over het spoor verplaatsen, de woningcorporaties, die zorg dragen voor bouw en beheer van sociaal geprijsde woningen, enzovoort.
Dat zelfstandig uitvoeren is op zich handig, maar als de taak niet zo wordt vervuld als bedacht door de politiek zijn de rapen gaar. Het is bijna als met volwassenheid: we werken onze kinderen het nest uit, overtuigd dat ze doen wat we ze hebben geleerd, maar als ze iets anders doen, zijn we teleurgesteld of tonen ze gebrek aan respect.
De voorbeelden zitten bij het spoor en de sociale woningen: er waren inmiddels twee grote parlementaire onderzoeken naar de sociale woningbouw, terwijl het recente rapport over de Fyra nog besproken moet worden in het parlement. De conclusies over het Fyra-debacle moeten nog worden besproken, maar de schamele wetgeving van Blok kon niet eens synchroon lopen met de discussie over de ontsporingen in corporatieland. Een HSL is er wel, maar een hard rijdende trein ontbreekt vooralsnog.
Dienstbare ambtenaren
De politiek heeft het primaat, zo luidt de regel. Dat betekent dat de ambtenaren loyaal moeten zijn aan de politieke leiding. Dat betekent ook dat ambtenaren moeten anticiperen op de wensen van hun politieke leiding, dus niet weten wat de baas wil is geen excuus. Zij mogen hun inzichten en ervaring wel inbrengen, maar in een loyale en professionele dialoog en opstappen wanneer zij in gewetensnood komen.
De politiek ligt “boven”, de ambtelijke uitvoering is “onder”, want de politiek bepaalt de doelen en de ambtenaar gaat over de middelen. Doelen zijn hoog, middelen laag.
Het lijkt er op dat de informatie over de uitvoering niet meer wordt gebruikt in de doeleinden-discussie. Dat heeft te maken met die scheiding tussen beleid en uitvoering, maar ook met deze rolverdeling.
In discussie tussen politiek en bureaucratie ontstaat vaak groepsdenken, bij gebrek aan autonome en eigenwijze kritiek op beleid.
De politiek lijdt aan fragmentatie, dus het vinden van een meerderheid is ingewikkelder dan vroeger. Pas als een meerderheid is gevonden voor een beleidsprincipe, kan de uitwerking in maatregelen beginnen. Die uitwerking door de bureaucratie krijgt dan vaak onvoldoende tijd van de politiek.
Het gaat dus om een zuiver rollenspel en een doordachte terugkoppeling van uitvoeringskennis.
Politieke eenheid
Een nationale staat, een provincie of gemeente wil graag twee dingen, die een zekere spanning tot elkaar vertonen:
– Burgerlijke effectiviteit, dit wil zeggen dat verantwoordelijke en competente burgers controle uitoefenen over de besluitvorming;
– Systeemcapaciteit, dit wil zeggen dat de politieke eenheid volledig kan reageren op de voorkeuren van haar burgers.
Voor het eerste is directe participatie vereist, dus hoe kleiner de politieke eenheid, hoe beter. Voor het tweede is autonomie vereist, hoe autonomer hoe beter.
Dat zijn twee kanten van het probleem: omdat onze politieke eenheden te groot zijn voor directe democratie, hebben we de representatie uitgevonden. Ook autonomie van denken wordt in een ingewikkelde en samenhangende wereld een steeds lastiger vraagstuk.
Deze redenering gaat misschien ook op voor organisaties, die door schaalvergroting geacht worden efficiënter te kunnen functioneren. Hun systeemcapaciteit zou toe nemen, maar veel onderzoek wijst juist in tegengestelde richting. In elk geval maakt de schaalgrootte directe participatie ook hier behoorlijk lastig. Autonoom denken raakt bekneld in belangenstrijd en overmatige beloningen.
Kiezen en verdedigen
Een standpunt moet je kiezen en verdedigen, maar doen de politieke partijen dat? Ik heb voor de laatste verkiezingen een aantal programma’s doorgevlooid en niet erg veel spannende visies gevonden. Nu eist de vluchtelingencrisis de aandacht op en hindert het creatief denken over de toekomst zeer.
Kunnen we een lijn vinden, die zou helpen bij de vormgeving van onze samenleving?
Kleinschaliger organisatievormen zouden de burgerlijke effectiviteit door directe participatie kunnen verbeteren. Die kleinschaligheid zou ook tot een homogener samenstelling van de burgers/leden kunnen leiden en die homogeniteit zou een betere systeemcapaciteit kunnen opleveren.
Het zou ook een beperking van de laag veelverdienende managers kunnen opleveren. Het voorbeeld van Buurtzorg dringt zich op. Of van BSO/Origin: Eckart Wintzen vond een omvang van 50 mensen genoeg, daarna moest gesplitst worden, als een soort celdeling..
De rechtvaardiging van deze wijze van denken is evolutionair biologisch: coördinatie van handelen is eenvoudiger. In kleine groepen vallen je goede daden op en die worden onthouden, dus je kunt rekenen op een tegenprestatie. Frans de Waal vindt deze transactiemoraal zelfs bij zijn apen. In grotere organisaties bleef dit gedrag bestaan, ook toen het geen nuttig effect meer had. Het autonome denken verdween achter steeds grotere belangen.
Frustraties
Het is de vraag wat deze benadering oplevert. Het is vermoedelijk wel waar dat mensen ontevreden zijn over de systeemcapaciteit: onze welvaart moet beschermd worden en niet verjubeld aan asielzoekers, zo wijst onderzoek uit. Iedereen die genuanceerd is over vluchtelingen, schijnt uitdelen aan vluchtelingen zonder reserves te steunen. Lastig te begrijpen is dan dat het onpraktische recept “grenzen dicht” het wel goed doet. De uitvoerbaarheid van dit recept lijkt mij nihil.
Ook lastig te begrijpen is dat de PVV een partij is, die niet de participatie is toegedaan: lid kun je niet worden. Dat is als je de burger wilt dienen toch wel een vreemde dubbelheid. Vanwaar de angst?
Het was Buma van het CDA, die pleitte voor een militaire interventie in Syrië die effectief zou zijn. Dat was logisch, want de vluchtelingen ontstaan door de strijd in het Midden-Oosten, maar een praktische oplossing is het ook niet.
De PvdA, Angela Merkel, Juncker en anderen zijn onhelder: ze zijn mild voor de vluchtelingen, willen de lasten beter verdelen, maar nemen geen stelling in, waardoor de stroom zou kunnen worden gekeerd of beperkt. Zo groeit de macht van Erdogan.
“Ik ga PVV stemmen om een signaal af te geven”. Maar wat voor signaal dan? “Ze moeten luisteren naar onze zorgen”. Wat zijn die zorgen dan?
“Dat ons land, onze welvaart wordt prijs gegeven.”
De politiek moet daarop een praktisch, effectief en uitvoerbaar antwoord vinden. De besluitvorming in de EU zal weer verlopen, zoals met de euro: twee passen voorwaarts, een terug.
Daar is niet veel tijd voor.
Reacties (8)
neoliberale politiek is gericht op incasseren, halen en wisnten pakken bij het grootste aantal : de bevolking en om geldstromen anders te sturen richting ongelijke welvaartsverdeling omdat dit “motiverend” zou werken op de lagere inkomsten om harder te gaan werken en andere keuzes te maken(wat absoluut niet lonend wordt gezien de belastingen en bevoordelingen in het systeem)
Neoliberale politiek vereconomiseerd komt met een compleet andere moraal en mensvisie.Mens is middel voor economische doeleinden. Mens is geen doel,geluk ook niet…geld eerst, dan macht en dan aanzien..en omdat zo te houden en te ontwikkelen zijn alle middelen geheiligd.
Maak van dit soort denken een ideologisch project en je krijgt de EU..
Categorische winst en de rest mag lappen.
@Jos, dit probeerde ik nu net een beetje te doorbreken. Ik snap heel goed wat je zegt: het economische denken, het liberale mensbeeld, de rol van het geld.
Daarin ga ik ver mee, het lobbycircus in Brussel deugt niet, de democratie in de EU is erger dan gebrekkig.
Maar ik zoek naar een paar gedachten: kunnen we de effectiviteit van de burger op EU-niveau verbeteren? Kunnen we de systeem-capaciteit, de ervaren nuttigheid van de EU ook verhogen?
EN: wat is zo aantrekkelijk aan het sluiten van grenzen? Ik hoorde net een bron zeggen dat we dan minstens een eeuw in welvaart zouden inleveren.
Los van de vraag of het een uitvoerbare remedie zou zijn. Het woord “fatale remedie” lijkt me beter op zijn plaats.
Zo ongeveer alle landen ter wereld controleren wat er over de grens komt. Daar hebben ze goede redenen voor, vooral als de verschillen aan weerszijden van de grens groot zijn.
Bij het sluiten van de verdragen van Schengen was men van mening dat de verschillen tussen de lidstaten dermate klein waren geworden, dat grenscontroles inmiddels meer schadelijk dan nuttig waren. Maar dat ging niet op voor de buitengrenzen: die werden nog steeds belangrijk gevonden, en misschien wel belangrijker dan voorheen.
Het probleem is niet het bewaken van de grenzen tussen bijvoorbeeld Nederland en Duitsland, maar het bewaken van de buitengrenzen. Met de andere Schengenlanden was afgesproken dat die zouden worden bewaakt en dat moet dus ook gebeuren.
Is dat echt onuitvoerbaar?
We zijn het misschien al weer een beetje vergeten, maar al jaren is er het probleem van “bootvluchtelingen” over de Middellandse Zee, die niet een enkele cruise terug krijgen maar worden doorgesluisd alsof Libië óók een Schengenland is. Dezelfde toestanden zijn nu ontstaan in het Oosten, maar daar is de mentaliteit wat anders. Hongarije bewijst dat de overeengekomen grenscontrole met wat goede wil best te organiseren valt. Waar een wil is, is een hek.
Met die uitvoerbaarheid zit het dus wel goed. Met de goede wil ligt het anders.
Terwijl individuele landen zuchten onder een onafzienbare migrantenstroom, doet de EU alsof het een natuurverschijnsel is waartegen verzet niet alleen onmogelijk, maar zelfs ongewenst is. Zo wordt uitgerekend Hongarije gekapitteld en zelfs bedreigd vanwege, jawel, het effectief controleren van de grenzen. Hieruit ontstaat onvermijdelijk het beeld dat de EU niet alleen op te grote afstand van de burgers, maar zelfs op te grote afstand van de deelnemende landen staat.
Hier moet duidelijk een grens worden getrokken, en het is laf de PVV wat dat betreft de kastanjes uit het vuur te laten halen. Het behartigen van de Nederlandse belangen is iets voor álle partijen. Het nalaten daarvan zal door het Nederlandse volk worden “beloond”: de peilingen laten dat al zien.
@Kacebee: boeiend wel, en je hebt gelijk met die buitengrenzen.
Maar dat is nu net het punt, waarop niet wordt gefocust, want daarvoor is internationale samenwerking nodig.
In die wordt niet erg mogelijk geoordeeld door de behartigers van de nederlandse belangen; de remedie grenzen dicht moet vrij letterlijk worden genomen, zie interviews met Wilders.
In jouw visie is het zo dat waar een wil is, is een hek. Maar ik vrees ook dit: waar een wil is is ook een lek.
In het museum in de Friedrichstrasse in Berlijn, die over de Muur gaat, als grens der grenzen, zie je hoeveel inventiviteit mensen opbrengen als ze een grens voorbij willen komen.
Ik geloof wel dat we in een post-nationale wereld leven: zou je een nederlands internet willen hebben? Ons inkomen komt vooral uit een wereld die veel groter is dan ons kleine landje. Zeg je daar ook nog eens iets over?
@0: “Buma van het CDA pleitte voor een militaire interventie in Syrië die effectief zou zijn”
– Na al die mislukkingen in Afganistan, Irak, Libie, …. ??
Ook staan die interventie kosten in geen verhouding met de bijdrage voor opvang in de regio.
@0: ““grenzen dicht” .. de uitvoerbaarheid ervan lijkt mij nihil.”
– en kost veel mensenlevens!
Ook nu ligt de nadruk meer op geschikte arbeidskrachten dan op mensen. Hoewel alles met alles samenhangt is de Fyra een ander probleem.
@3
Je geeft een deugdelijk verhaal. Ik mis echter een essentieel punt. En dat is dat we onze (buiten)grenzen open stellen voor mensen in nood….
En ja..het wordt tijd dat we de EU eens gaan zien als 1 zone/land/entiteit of bedenk het zelf maar. Met buitengrenzen die deugdelijk bewaakt worden. En waarin ruimte is voor mensen in nood van buiten die grenzen.
Er is een groot verschil tussen op de PVV stemmen in de peilingen en in de verkiezingen, in de verkiezingen hebben ze de afgelopen keren alleen maar verloren. Wat er gebeurt, zoals nu met de asielzoekerscrisis, is dat de mensen in de peilingen een signaal af willen geven van doe eindelijk eens iets. De populisten van SP en PVV doen het in de peilingen altijd uitstekend tussen de verkiezingen tot het er echt om gaat.
Tegen de tijd dat er verkiezingen zijn heeft het tij (of de tsunami, hoe je het ook noemt) al lang het schip gekeerd en zijn de nodige maatregelen al lang genomen. Zie Zweden wat al om is, Nederland en Duitsland zullen over niet al te lange tijd noodgedwongen volgen. Vrijwel iedereen stemt dan weer gewoon op zijn oude partij.
@7: ik schamper ook graag op de dagkoersen van de peilingen. Maar het probleem blijft: welk signaal geeft de kiezer, of de geenqueteeerde nu eigenlijk af?
Dat we de vluchtelingen te duur vinden? Dat we niet willen delen?
Misschien is dat een beetje dom: de indruk is dat de mensen die binnenkomen behoorlijk goed zijn opgeleid en zeker op termijn een positieve bijdrage zullen hebben aan economie en cultuur.
Het bewaken van grenzen lijkt me niet erg handig: iemand die vier jaar in een Turks kamp heeft gezeten, zonder werk, zonder school voor kinderen, zit die in nood of niet? Is het verdragsprincipe dat je in het eerste land waar je veilig bent moet blijven, niet een vertaling van dat gevoel van belegering, van de risico’s voor onze welvaart?
Ik zou willen dat de politiek ons eens voorging in het zien van mogelijkheden en kansen. Waarom moeten competente en gezonden mensen wachten op de IND en hun status? Ze kunnen toch zelf iets? Zorgtaken, fietsen repareren, bouwen, ontwerpen, uitvinden? Als ze geen werkzoekenden verdringen is het al gauw goed, wat mij betreft.