Kunst mag jou raken, maar jij mag kunst niet (aan)raken. Dat is begrijpelijk, maar jammer.
Begrijpelijk omdat anders veel kunst zou bezwijken onder de zweetdruppeltjes en bacteriën die kunstliefhebbers aan hun klamme jatten hebben hangen. Jammer, want sluit ook maar één zintuig uit en de “totale beleving” is onmogelijk geworden.
Maar alle weerloze waarde “wordt van aanraakbaarheid rijk”, sprak de dichter. En daarom is het goed dat beeldhouwster Roelie Woudwijk een tentoonstelling ‘Voelbare Kunst’ organiseerde (gisteren geopend, tot 13 oktober te zien).
Misschien niet zo gek dat juist een beeldhouwer op zo’n idee komt. Velen zullen het herkennen: bij sculpturen is er, eerder dan bij schilderijen en tekeningen, een neiging ze te willen aanraken. Toch is dat ook bij sculptuur niet altijd toegestaan.
Bij de Britse Henry Moore Studios & Gardens mag je alleen de beelden die buiten staan aanraken. De organisatie waarschuwt wel: “On very bright, sunny days the bronzes can be quite hot, so be careful!”
Henri Moore – Double Oval. 1966.
In 1960 zei Henry Moore in een interview (te lezen in Henry Moore– Writings and Conversations):
Tactiele ervaring is zeer belangrijk als esthetische dimensie in de beeldhouwkunst. Onze kennis van uiterlijk en vormen blijft, in het algemeen, een mengsel van visuele en tactiele ervaringen… sculptuur met tactiele overdrijvingen kan zo veel spannender.
Henri Moore – Figure in a Shelter. 1983.
Misschien lag in Moore’s onderbewuste nog het Manifest over tactilisme opgeslagen. van futurist Filippo Marinetti. Hij zag de ‘kunst van de aanraking’ als middel om de communicatie tussen mensen te verbeteren. Hij zag een toekomst voor de tastzin en wellicht ook nog onontdekte zintuigen.
Maar hoe ontwikkel je dat zintuig als ogen en oren domineren? Ga te rade bij mensen wiens tastzin verder is ontwikkeld omdat ze slecht of helemaal niet zien.
Constantin Brâncuși – Sculpture for the blind (The beginning of the World), 1920.
Kunstenares Lenka Clayton bedacht een experiment. Laat slechtzienden dat “ei” van Brâncuși voelen en vervolgens namaken. Kijken wat er van komt. Dat voelen mocht niet van het museum, dus stelde Clayton een beschrijving op, liet dat in braille zetten waarna een aantal slechtzienden er mee aan de slag gingen. Wonderwel kwamen veel kunstwerken redelijk in de buurt van het originele Brâncuși-werk.
Waarmee we bij een “doelgroep” komen die in een regulier museum weinig te zoeken heeft. Er zijn musea die speciale bijeenkomsten voor slechtzienden organiseren, waarbij wel wat kunstwerken betast mogen worden (in het Van Abbemuseum bijvoorbeeld met “voelreplica’s”), maar de rest van de collectie gaat aan de neus der blinden voorbij.
Misschien kan kunstenares Jofke van Loon ingeschakeld worden. Ze ontwikkelde de Taktila methode en maakte o.a. voelbare replica’s voor het Van Abbemuseum. Geef haar de opdracht van elke collectie een tactiele versie te maken.
En ja, dan is er altijd nog kunst die expliciet vraagt aangeraakt te worden. Yves Klein maakte een “voeldoos” die nu in het Hirshhorn Museum onaanraakbaar staat te zijn.
Yves Klein – Tactile Sculpture, 1957.
Op de Independent Art Fair in 2014 mochten bezoekers wel hun handen in het ongewisse steken. In dit artikel als achtste genoemd.
Met een soortgelijke doos ging performancekunstenares Valie Export de straat op. En jawel hoor, waar mannen in de bioscoop van droomden bij het zien van wat in hun ogen vrouwelijk schoon heette te zijn, konden ze nu voelen in hoeverre dat met de tastbare werkelijkheid overeen kwam.
Valie Export – Tapp und Tast Kino, 1968.
Tot slot: dat niet altijd alle kunst aanraakbaar mag zijn is zeer zeker een tekortkoming. Maar moeten we het willen? Al het weerloze waarde mag dan van aanraakbaarheid rijk worden, als we maar begrijpen hoe vergankelijk rijkdom is. In 2014 droomde auteur Niña Weijers droomde in De Groene van een museum waar alles mocht worden aangeraakt. Ze weet ook hoe het met aanraakbare kunst zal gaan:
Langzaam maar zeker zouden alle kunstwerken afslijten, totdat ze uiteindelijk, ergens tegen het einde der tijden, helemaal verdwenen zouden zijn, opgelost in miljoenen schilfertjes, zwervend in de atmosfeer, van niemand en van iedereen.
Reacties (4)
Weijers weet ook hoe het met aanraakbare kunst zal gaan:
De [gemiste] grap is natuurlijk, dat de onaanraakbare kunst hetzelfde lot beschoren is: …ergens tegen het einde der tijden, helemaal verdwenen … opgelost in miljoenen schilfertjes, zwervend in de atmosfeer, van niemand en van iedereen.
Mooi hè ;)
Overigens heeft Roelie Woudwijk een mooie site en een mooie pagina daarop: ‘Kijkje achter de schermen’. Beeldhouwer is een zwaar vak en lijkt vaak meer op aannemerij of een smidse dan op een kunstatelier. Behalve in de fijne afwerking. Bijna jammer dat ze haar kunstwerken vermengd met grafmonumenten. Aan de andere kant, misschien ook wel goed en is die grens gewoon vaag.
Leuk idee overigens dat aanraken… ik heb ook altijd de drang om met de vingertoppen die olieverf te gaan voelen. Meer dan een zeefdruk of aquarel. Gek hè.
En bij de bronzen beelden die in parken en op pleinen staan, kun je zo gelijk zien welk gedeelte er het vaakst aangeraakt wordt. Daarom glimmen en glanzen die borsten zo terwijl de rest van het beeld dof blijft.
“maar de rest van de collectie gaat aan de neus der blinden voorbij” hehehehehe
@2: seksueel misbruik der beelden. Doet me denken aan Wolkers’ Kort Amerikaans (als ik me goed herinner) waar hij vree met een door hem gemaakte gipsen torso. Helemaal bij de tijd zou ik bijna zeggen ;)