De peuter staat te springen voor de spiegelwand. Hij wil de kat strelen en de papegaai vastpakken. Dan ziet hij de muis rennen, hij schrikt en zoekt zijn papa. Die attendeert hem op de projector. Maar daar wil het kind niets van weten. Hij heeft alleen oog voor de illusies op de wanden in het Teylers Museum. Voor Kunst op Zondag dompel ik me onder in ‘De grote illusie’.
Kunnen we onze ogen nog wel geloven?
Anno 2024 komen we bijna dagelijks in aanraking met kunstmatige of artificiële intelligentie (AI). Met een paar kernwoorden kunnen we onze computer een artikel laten schrijven of een beeld laten ontwerpen. Op social media komen berichten en beelden naar ons toe waarbij je soms heel goed moet kijken of wat je leest of ziet waar of niet waar is. Maar deze vragen zijn niet nieuw…!
Tijdens de tentoonstelling De Grote Illusie – 200 jaar Virtual Realities (Teylers Museum Haarlem) reis je terug naar de negentiende eeuw. In die tijd groeide optische illusies uit tot massaspektakel. In het oudste museum van ons land, kun je nu terug naar de wortels van virtual reality (VR), augmented reality (AR) en deepfake. De tentoonstellingszaal is voor deze gelegenheid omgebouwd tot een spiegelpaleis. Mijn ogen moeten even wennen aan de ruimte. Vier spiegelwanden met daarin een box met spiegelwanden. Al deze spiegels versterken de illusie, kan ik mijn ogen hier nog wel geloven?
Tekening van het Kaiserpanorama met 25 kijkstations. Ontwerp van August Fuhrmann © Collectie Teylers Museum.
Het Kaiserpanorama
Na de spiegelzaal gaat de grote illusie verder in de tweede schilderzaal van het Teylers. Hier kun jezelf onderdeel worden van enkele illusies. In deze interactieve familietentoonstelling kun je de negentiende-eeuwse én de hedendaagse virtual realities gelijktijdig beleven. In deze zaal kun je niet om het topstuk van deze expositie heen, het Kaiserpanorama. Deze grote ronde kijkdoos, een stereoscopisch amusementsmedium is een van de topstukken uit de eigen Teylers-collectie. Het Kaiserpanorama is een voorloper van de film. De stoelen die voor de 25 ‘kijkopeningen’ staan nodig je uit om een kijkje te nemen. Ik was blijkbaar iets te klein om goed door de bril te kunnen kijken en dat in combinatie met mijn bril, kreeg ik de beelden helaas niet altijd scherp.
Een zwevend hoofd dat praat, jij kunt het ook in de grote illusie © collage Wilma Lankhorst.
Een zwevend hoofd op een tafel
Achter in deze ruimte staat een lange rij wachtende mensen voor een klein hokje. Op de lichtbak op het dak lees ik ‘zwevend hoofd’. We sluiten aan en als we aan de beurt zijn mag een van ons zijn hoofd op tafel leggen, zonder dat we de rest van zijn lichaam zien. Mijn partner lijkt hier gereduceerd tot het hoofd van Holofernes. Gelukkig stroomt er nu geen bloed, maar het effect is best luguber. Achter ons zitten mensen, niets vermoedend met een VR-bril op met hun hoofd in een andere wereld. Er staat een tafel waarop je je kennis kunt testen omtrent kunstmatige intelligentie. We kijken naar een toespraak van oud-premier Jean Luc Dehaene van België en moeten de vraag beantwoorden of dit een echte toespraak is of een deepfake-presentatie. Daarna volgen nog enkele andere beelden en ik moet steeds heel goed kijken en vraag me steeds af of ik mijn ogen wel kan geloven?
Sfeerbeeld van de spiegelzaal in de grote illusie © foto Bastiaan Van Musscher – Teylers Museum.
De Grote Illusie is nog tot en met 1 september 2024 te zien en te ondergaan in het Teylers Museum in Haarlem. Kijk hier voor alle details.
Het Teylers Museum en deze tentoonstelling zijn gratis te bezoeken met de Museumkaart.
Sfeerbeeld van de iconische zaal in het Teylers Museum © foto Wilma Lankhorst.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de foto’s met dank aan en met toestemming van het Teylers Museum, Bastiaan Van Musscher en alle bruikleengevers.