VERSLAG - Na de grote Hockney-tentoonstelling in het Van Gogh Museum (2019) is er nu Hockney’s Eye in Haarlem. Voor Kunst op Zondag bezocht ik het Teylers Museum, een natuurwetenschappelijk en kunsthistorisch laboratorium. De Britse kunstenaar David Hockney is al heel lang gefascineerd door technische uitvindingen en het gebruik ervan door kunstenaars. In het Teylers Museum krijg je verschillende natuurwetenschappelijke objecten te zien in dialoog met bekende schilders en hun werk. Bekijk de wereld eens door Hockney’s Eye.
Hockney’s Eye sfeerbeelden © foto Wilma Lankhorst.
Het tweed jasje van Hockney
In de etalage van het museum zie ik een stoel staan waar het geruite tweed jasje aanhangt dat Hockney draagt op zijn meest recente zelfportret (2022) met kwast en sigaret. De Engelse kunstenaar David Hockney (1937) is een van de bekendste kunstenaars van dit moment. In de tentoonstelling Hockney’s Eye zijn werken van hem te zien in directe dialoog met tekeningen, schilderijen en natuurwetenschappelijke objecten. Maak kennis met Hockney’s theorieën over perspectief en het gebruik van optische hulpmiddelen. Ik ga ontdekken hoe Hockney hiermee experimenteert. In de expositie kijk je door zijn ogen naar het werk van oude meesters.
David Hockney geeft uitleg over perspectief (still) © foto Wilma Lankhorst.
De wereld op het platte vlak
David Hockney onderzoekt in zijn hele carrière al hoe oude meesters de ruimtelijke werkelijkheid vertalen naar het platte vlak. Lang is gedacht dat de oude meesters vóór de uitvinding van de fotografie alleen met hun oog naar de werkelijkheid keken. Hockney bestrijdt dit.Volgens hem werkten de schilders niet alleen op basis van directe waarneming (’eyeballing’ noemt de kunstenaar dit) of door toepassing van lijnperspectief. Volgens hem maakten zij al eeuwenlang gebruik van optische hulpmiddelen zoals lenzen en spiegels. De collectie van het Teylers Museum bevat talrijke historische natuurwetenschappelijk objecten, zoals de Leidsche Fles, spiegels, telescopen, camera’s en microscopen. In 2001 publiceerde Hockney zijn bevindingen in het boek ‘Secret Knowledge’ waarin hij zijn stelling verdedigd dat kunstenaars vanaf de vroege zestiende eeuw op grote schaal gebruik maakten van optische hulpmiddelen, maar daar categorisch over zwegen.
Ovale kamer in het Teylers Museum met bolle spiegel foto Wilma Lankhorst.
Kloppen Hockney’s stellingen?
In de tentoonstelling Hockney’s Eye staat de inhoud van dit boek centraal. Zijn werk en uitspraken zijn te zien naast het werk van onder andere Claude Lorrain en Pieter Saenredam. Je ziet het historische doek met daarbij de optische instrumenten die zij volgens Hockney gebruikt kunnen hebben. Bij de instrumenten hangen ook eenvoudige tekeningen waarop je kunt zien hoe dat specifieke instrument werkt. Op deze manier kijk je in de historische context van Teylers als natuurwetenschappelijk en kunsthistorisch laboratorium door de ogen van de kunstenaar naar de kunstgeschiedenis. Hockney blijft onderzoeken en spelen met perspectief. Je ziet hier hoe hij steeds nieuwe en dynamische manieren vindt om de visuele wereld weer te geven. Soms door het perspectief om te draaien dan weer door onconventionele hulpmiddelen te gebruiken zoals de camera lucida.
‘Mirrors are powerful because they make pictures’
David Hockney
In Hockney’s Eye, ontdek je verschillende vormen van perspectief© foto Wilma Lankhorst.
Hoe is de expositie opgezet?
De tentoonstelling vind je in een aparte zaal waarin acht (perspectief) thema’s worden behandeld: spiegels & lenzen (1); camera obscura (2); grafische telescoop (3); lijnperspectief (4); camera lucida (5); eyeballing (6); omgekeerd perspectief (7) en verschuivende perspectieven (8). Aan het einde vraagt het museumteam: “Wat zie jij?’ Want ondanks de stelligheid waarmee Hockney zijn bevindingen vertelt, zijn ze omstreden. Zijn uitspraken zijn gebaseerd op zijn persoonlijke waarneming en bevingen, documentair bewijs is schaars. In deze zaal ontdek je naast de schilderijen reconstructies van historische artistieke hulpmiddelen zoals het perspectiefraam, de bolle spiegel, de camera Lucida en de camera obscura. Op blauwe bordjes staan tekeningen waarop je ziet hoe het technisch hulpmiddel werkt.
Twee winterlandschappen, boven video David Hockney – onder Louis Apol © foto Wilma Lankhorst.
Op ontdekking door het museum
Na de expositieruimte, lopen we het museum in en ontdekken we in verschillende zalen artistieke (video)werken van Hockney. Zijn tekeningen, schilderijen, fotografische en digitale werken, worden geïntegreerd in de historische schilderijenzalen van het museum zoals in de wetenschappelijke zalen èn in het Pieter Teylers Huis. In dit huis zagen we in de kleine zaal, grenzend aan de binnenplaats de manier waarop een camera obscura werkt. In een kleine kamer draait de film ‘A day on the Grand Canal with the Emperor of China’ (1988) van Philip Haas en David Hockney. Ontdek in de ovale zaal de bolle spiegel, hierbij wordt verwezen naar het schilderij van deze zaal van Wybrand Hendriks (1744-1831. Het originele schilderij (1802-20) van Hendriks hangt in de tentoonstelling. Zet je ogen op scherp en ontdek al wandelend Hockney’s EYE.
Medewerkers British Portrait Gallery Londen gemaakt met camera lucida ©David Hockney © foto Wilma Lankhorst.
Hockney’s Eye – Kunst, technologie en verbeelding is nog tot en met 29 januari 2023 te ontdekken in het Teylers Museum in Haarlem. Deze tentoonstelling is gratis te bezoeken met de Museumkaart. Iedereen wordt verzocht vooraf wel online een ticket te boeken. Dat kan via deze link.
Beste lezers, dank voor alle mooie reacties dit jaar. Voor nu fijne feestdagen en alle goeds voor een liefdevol en vredig 2023. Wordt vervolgd in januari 2023 ;-)
Viewers looking at a ready-made with skull and mirrors (2018) fotografische tekening © David Hockney & Jonathan Wilkinson. Zie jij Ed Sheeran? © foto Wilma Lankhorst.
Ook te zien: Het Pieter Teylers Huis
Een bezoek aan Pieter Teylers Huis is inbegrepen bij het museumticket. Na een intensieve renovatie (2013-2021) is het Pieter Teylers Huis nu open voor iedereen. Dit huis is de nieuwste vleugel van het Teylers Museum. Het Pieter Teylers Huis is het voormalige woonhuis van de oprichter Pieter Teyler (1702-1778) en het is nauw verbonden met de ontstaansgeschiedenis van het oudste museum van ons land. Tijdens de renovatie van dit Rijksmonument zijn zoveel mogelijk elementen in de authentieke staat hersteld. Enkele ruimtes van het statige pand behoren tot de best bewaarde historische interieurs van Nederland uit de 18de eeuw.
Ontdek de rijke historie
Pieter Teyler liet zijn vermogen èn zijn huis na aan een stichting die als doel had om het leven van iedereen te verbeteren. Hieruit is onder andere Teylers Museum ontstaan. Het oudste museum van ons land is in 1784 geopend en bestond in die dagen alleen uit de bekende Ovale Zaal. Via een lange marmeren gang van Teylers voormalige woonhuis liepen de bezoekers de Ovale Zaal in. Hier verkenden ze de nieuwste wetenschappelijke uitvindingen en de kunst van dat moment. Beroemde gasten die het Teylers Museum hebben bezocht zijn onder andere Einstein, keizer Napoleon en tsaar Alexander.
Nu ook te zien in Haarlem
Nieuwkomers, Vlaamse kunstenaars in Haarlem, nog tot en met 8 januari 2023 in het Frans Hals Museum.
© foto’s, tekst en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van het Teylers Museum, Frans Hals Museum, genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.