Kunst op Zondag fietst de IJsselbiënnale

VERSLAG - Deze zomer vindt de vierde editie van de IJsselbiënnale plaats. Dit is een kunstroute door de IJsselvallei in Overijssel en Gelderland. De rivier is de blauwe lijn in dit verhaal. Op een route van 120 kilometer zijn 27 buiteninstallaties te ontdekken van nationale en internationale kunstenaars. Ruim 100 vrijwilligers staan klaar om de vele bezoekers welkom te heten. Wij gingen op de pedalen voor Kunst op Zondag. Het werd een mini-vakantie in onze eigen provincie.

Klaar voor vertrek

De ene fietstas is bepakt met onze fiets- en slaapkleding, de andere met goede herinneringen van onze eerste IJsselbiënnale in 2021. Dat was een hele bijzondere editie met veel zon én hoogwater in de zomer. Dat leverde prachtige foto’s op en nog mooiere fietsherinneringen. In verband met het hoge water moesten drie kunstwerken in de uiterwaarden worden verplaatst. Daarvan is nu geen sprake. De weermannen en -vrouwen hebben ander weer voor ons in petto. Een regenpak en extra sokken in plaats van een zomerjurkje met espadrilles. Ook nu is het klimaat HET thema waarmee de kunstenaars aan de slag zijn gegaan.

Zo werkt het klimaat

Het centrale thema van IJsselbiënnale 2023 (IJ23) is het klimaat. Kunstenaars zoomen in op de aarde, de bodem en de grond onder de titel ‘Grondtonen’. Ze vragen zich af of wij de aarde dwingen te leveren wat wij willen, of zijn we in staat te luisteren naar wat de bodem ons vertelt? De planeet waarop wij leven is een ingenieus natuurlijk en dynamisch systeem dat de basis vormt voor alle leven. En het is een rijk archief. De natuurhistorie is 3,5 miljard jaar oud, de cultuurhistorie zo’n 250.000 jaar. De aarde heeft en brengt ons nog steeds veel zoals grondstoffen voor voedsel, bouwwerken, techniek en energie. Al deze facetten komen op de een of andere manier terug in de buiteninstallaties en de het rijkelijk gevulde activiteitenprogramma, de Nevengeul. Alle informatie is gebundeld in de rode reisgids, die je zowel online als bij verschillende locaties kunt kopen (€ 27.50).  Als je de reisgids aanschaft, kun je de extra informatie via de QR-codes gratis downloaden.

After Nature

Door onze woonplaats, stroomt de Oude IJssel, we fietsen een kleine 20 kilometer tot Hanzestad Doesburg en pakken daar het fietsknooppuntenplan op. Via knooppunten 14 naar en 15 komen we in de uiterwaarden van De Steeg en Ellecom. Hier wordt al jaren hard gewerkt aan het plan ruimte voor de rivier, dat zien we hier ook. Bij Vakantieboerderij de Steeg laat Leonard van Munster (1972) ons kennis maken met zijn installatie After Nature. “Dat we meer moeten doen om de natuur te sparen, zullen weinig mensen het mee oneens zijn. Maar of we bereid zijn ons ‘luxe’ leven daarvoor op te geven?, is een vraag die Van Munster bezig houdt. Zijn project beweegt zich in het spanningsveld tussen woord en daad. Van Munster confronteert ons met de tegenstrijdigheden in ons denken en handelen. In After Nature speelt Van Munster met het kunstmatige van onze natuur. Hij snijdt de bodem in plakken, haalt er lagen uit, kantelt die en verbindt ze opnieuw door middel van doorzichtige buizen. Door deze buizen stroomt water, maar niet via de logica die jij verwacht.

Regeninstallaties en lindebloesem

Ondanks dat het de laatste weken behoorlijk heeft geregend, staat de regeninstallatie aan op het weiland. We kijken naar de windrichting en beoordelen zo wanneer de kans op een droge doorkomst het grootst is. Via fietsknooppunten 60 en 90 komen we Ellecom binnen op de Eikenstraat. Verspreid langs de route staan lindebomen die heerlijk geuren door de lindebloesem. In Ellecom slaan we rechts af naar de oude Turnhal. Deze hal is in de Tweede Wereldoorlog is gebouwd voor Duitse-officieren. De geschiedenis van het pand kun je binnen uitgebreid lezen. In de restanten van de hal vind je zowel een buiteninstallatie X1 van de Japanse kunstenaar Hanae Utamura (Ibaraki, 1999) als één van de vele exposities uit het Nevengeulprogramma. Utamura neemt je in een serie video’s mee in haar Secret Performances (2009-2013). Hier voor heeft ze verschillende reizen gemaakt door verschillende , geïsoleerde landschappen zoals een woestijn en een sneeuwvlakte. Ik zie haar met een sneeuwschep door een wit bestoven Fins-landschap ploeteren. Ik heb vandaag niet de rust om de hele video af te kijken, want de expositie die in het tweede deel te zien is, brandt als het ware in mijn rug.

Grondtonen

In de IJsselvallei wonen en werken veel beeldend kunstenaars. Deze zomer zijn er twee groepstentoonstellingen te zien waarin samen zo’n 50 verschillende kunstenaars hun grondtonen met ons delen. Een in Zwolle, in de Harculo-hal en een hier in Ellecom. Bij binnenkomst krijgen we een informatieblad met daarop een korte toelichting over de verschillende werken en hun makers. Een deur met daarop een stukje afplaktape en de tekst ‘na bezoek aub de deur weer sluiten’ trekt mijn belangstelling. Ik stap binnen in de wereld van Tanja Isbarn (Berlijn, 1971). Op de grijze, betonnen vloer ligt een tapijt van rosé figuurtjes. Isbarn noemt het ‘be my coral…by my rose (2019-2023). De ontelbare elementen ‘fakes’ (rolletjes) maakt ze van biologisch afbreekbaar materiaal op basis van meel, water, zout en olie. De aarde is de leverancier van de ingrediënten (bouwstoffen) en de grond is de drager voor deze ‘bodembedekker’. Sluit de deur en geniet alleen in stilte van dit mooie werk en de lichtinval door de verstofte ramen.  Naast deze kamer vind je de ruimte met  plantaardige groeisels van Oeda van den Born, een serie keramische objecten van Wendy Janssen (1970) en de video ‘Wachten op de vloed’ van Paula Biemans & Klaas Kloosterhuis.

A time for anything

Ik probeer een kamer in te lopen, maar sta al snel stil. Op de vloer liggen honderden kristalachtige druppels waarmee het licht speelt. In de ruimte hangen tientallen stroken met daarop repen van natuurbeelden. De stroken dansen als het ware vrij in de ruimte. Het project waarna ik kijk is het resultaat van een gelegenheidssamenwerking tussen Onno Dirks en Ria Geerdink. Ik kijk ‘a time for anything’. Dirks en Geerdink hebben de bewegingen van de natuur en het veranderende licht als uitgangspunt genomen voor dit werk. Neem de tijd en laat het licht de rest doen. Kijk nog even achterom als je de kamers verlaat en weer in de grote turnhal komt.

Tegen de afgebikte en afgebladderde muur hangen twee werken van schilder Karin Hoogesteger (Emmeloord, 1973). Kijk eens hoe mooi de boomstructuren van het doek ‘Cultivated Nature’ overgaan op de muur. Hoogesteger verkent en verbeeldt in haar werk de altijd aanwezige spanning tussen cultuur en natuur. Schilderen is voor deze kunstenaar filosoferen met andere middelen.

Mossen bewateren & kleicanvas

Via de Veluwezoom fietsen we naar Hanzestad Zutphen. Op dit deel van de route kom je helaas geen kunstwerken tegen. In Zutphen ontdekken we op de steiger bij de Houthaven ‘an affinity for water’ (affiniteit met water) van kunstenaar en artistiek onderzoeker Martine van Lubeek (1999). We zien een soort iglo van (droog) mos, talrijke gieters en drie ‘reservoirs’. Manlief pakt direct een gieter, vult deze met water en begint het verdroogde mos te bewateren. Van Lubeek vroeg zich tijdens het maakproces of wat de toeschouwer zou doen. Vooral in de zomer is het belangrijk dat het mos dagelijks water krijgt. Hoe dit werk er aan het einde van de IJsselbiënnale 2023, op 17 september uit zal zien, is mede afhankelijk van de zorg die wij als bezoekers bieden.

Na de mossen volgt ‘a canvas for landscape dynamism’ (een canvas voor landschapsdynamiek) van de Deense kunstenaar Sidsel Bonde (1992).  Zoals wij het canvas van 10 bij 10 meter van klei zien, zul jij het zeker niet zien. Het weer na ons zal zijn effect laten zien op dit werk in het Natura 2000-gebied.

Drie buiteninstallaties in Deventer

Onze tweede fietsdag is een dag vol regen en wind. We weten het iedere keer zo te plannen dat wanneer we na een korte pauze weg willen fietsen, binnen drie minuten worden overvallen door een regenbui. Van Gorssel pakken we de korte route naar Deventer. Vanwege de regen laten we Wilp en de werken Mock-up van een Jaknikker van Vladimir Turner (Tsjechië, 1986) en Hoogbouw Camping ‘Nature City’ van Willem de Haan (1996) helaas ‘rechts’ liggen. In het zuidelijke puntje van Deventer liggen drie installaties dicht bij elkaar. Rizoom van Rob Voerman (Deventer, 1966) ligt in de uiterwaarden dichtbij bij de Deventer roeiclub. Vanaf deze locatie zie je de Zwarte Silo al liggen.

Naast deze silo ontdekken we het werk Epifyt – D van kunstenaars Niels Albers (1983). Albers heeft om het oude fragiele liftgebouw van de graansilo een beschermde laag aangebracht. De hout en constructie met trappen en uitkijkpunten lijkt als een stel beschermde armen om het oude liftgebouw te zijn aangebracht. Als in een symbiose houden kunstwerk en liftgebouw elkaar in balans. Op enkele honderden meters van dit werk, kun je de geluidsinstallatie ‘newet mmik 27i (man) van Em’kal Eyongakpa (Kameroen, 1981) Em’Kal is niet alleen kunstenaar hij is ook afgestudeerd in de biologie en de ecologie.

Storm Poly regeert

Door de onverwachte komst van zomerstorm Poly, moesten we onze plannen aanpassen. De windkracht was te sterk om de lange brug bij Zutphen over te fietsen naar de noordoever van de IJssel. We wilden op de derde dag de installaties Home (2023) van Giuseppe Licari (Sicilië, 1980)  en Once we were River’ van Maud van den Beuken (Venlo, 1993)  verkennen. Daarnaast leek het ons ‘lekker’ te snoepen van Loesjes Bodemsnoepjes gebakken door Loes ten Anscher (1959)  in Bronkhorst. We missen ook de Nederzetting van Martin Schmidt (München, 1963) in het dorpje Rha verkennen. De wind kwam onverwacht uit en andere hoek, het waaide allemaal anders. We hebben gekozen voor een andere, veiliger terugfietsroute, meer landinwaarts naar Doetinchem. Aan de ene kant van de fietsdrager hangt nu een tas vol natte kleding aan de andere kant een tas met nieuwe vakantieherinneringen. Storm Poly transformeerde ons van twee fietsers in twee verzopen katten.

IJsselbiënnale (#IJB23) is een 120 kilometer lange (fiets) route, verdeeld in vijf etappes, door de IJsselvallei van het Overijsselse Kampen tot het Gelderse Ellecom. De buiteninstallaties zijn bijna allemaal 24/7 te zien. Op de website van de IJsselbiënnale vind je (bijna) alle informatie die je nodig hebt. Ondanks de routekaart, vonden wij het lastig om de gele bordjes met daarop de pijl naar de locatie van verschillende buiteninstallaties moeilijk te vinden. Zo hebben we meer kilometers gefietst dan aangegeven en soms helaas ook een kunstwerk gemist.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de foto’s met dank aan en toestemming van de IJsselbiënnale en de genoemde kunstenaars.