Kunst op Zondag dompelt zich onder in de wereld van Hundertwasser

VERSLAG - Je kunt naar een schilderij kijken, er over lezen, over dromen en fantaseren. In Fabrique des Lumières in Amsterdam kun je er ook in zitten of in rondlopen. Voor Kunst op Zondag dompel ik me onder in de wonderlijke wereld van Friedensreich Hundertwasser. Je ontdekt in Amsterdam zijn werk uit de tijd van de Wiener Secession.

Een immersieve expositie

De tentoonstelling ‘Hundertwasser in de voetsporen van de Wiener Secession’ is een voorbeeld van een immersieve expositie. Dat wil zeggen dat je jezelf letterlijk onderdompelt in kunst. De beelden worden op muren, plafonds, vloeren en op de bezoekers geprojecteerd. Het is een hele bijzondere ervaring, die je lang bijblijft.

Een baby in Wenen

Op 15 december 1928 wordt in Wenen een baby geboren. Zijn ouders Ernst (katholiek) en Elsa (Joods) Stowasser noemen hem Friedrich. Als de jonge Friedrich vijftien maanden is, sterft zijn vader. De Joodse afkomst van Elsa’s familie zorgt voor spanningen tijdens de Anschluss en de Tweede Wereldoorlog. Moeder en zoon ontlopen deportatie doordat ze zich als christenen profileren. Om de ambtenaren verder te misleiden, sluit Friedrich zich aan bij de Hitlerjugend.

Friedensreich Hundertwasser

Moeder Elsa stuurt haar zoon naar een Montessorischool. Tijdens de tekenlessen valt het Friedrichs leraren op dat hij een bijzonder gevoel heeft voor het werken met kleuren. Na de oorlog studeert hij drie maanden aan de Weense Kunstacademie. Hij houdt het daar al snel voor gezien en ontwikkelt zich verder als autodidact. Als hij ontdekt dat het Slavische woord ‘Sto’ honderd bekent, verandert hij in 1949 zijn achternaam in Hundertwasser. Gelijktijdig wordt Friedrich gewijzigd in Friedensreich. Een nieuwe naam waar het woord vrede in zit

Schilder, architect en milieusactivitst

In de periode 1949 tot en met 1951 reist hij onder andere naar Parijs, Marrakesh, Tanger en diverse steden in Italië en Spanje. Friedensreich is dan vooral actief als schilder. In Florence ontmoet hij de jonge Franse schilder René Brô (1930-1986).  Ze praten over kunst en architectuur en worden vrienden voor het leven. Hundertwasser verzet zich al vroeg tegen het rationalisme in de architectuur. De bouwmeesters hebben in zijn visie te weinig oog voor de mens, de bewoners van huizen en medewerkers in de kantoren en fabrieken. Als je zijn ontwerpen bekijkt, valt het op dat hij bijna nooit een rechte lijn gebruikt. Niet in zijn schilderijen en ook niet in zijn gebouwen. Hij is gefascineerd door vorm van de spiraal. Dat is mooi te zien in Fabrique des Lumières.

Bewoners worden boomhuurders

In zijn architectuurontwerpen maakt Hundertwasser graag en veel gebruik van kleurrijk keramiek. Je ziet veel torentjes met daarop een ui-vorm. Hij vindt dat mensen recht hebben op een boom en ontwikkelt het idee van de boomhuurder. Dat wil zeggen dat er op een balkon een boom groeit, die ’s zomers de nodige schaduw geeft. Om het afvalwater te zuiveren hangt hij aan de gevel bakken met hangende, water zuiverende planten.

De mens heeft gevelrecht

Een ander element dat opvalt in veel bouwwerken van Hundertwasser is het ‘vensterrecht’. Daarmee bedoelt hij dat de huurder van een appartement het recht heeft omdat deel van de gevel dat hij vanuit zijn raam met zijn arm kan aanraken, van zijn favoriete kleur te voorzien. Tel al deze elementen bij elkaar op en je krijgt creatieve woon- en werkplekken. In Wenen heb ik door de Hundertwasser-wijk gewandeld. Je kijkt je ogen uit. En dat effect is goed te zien en te ervaren in de Fabrique des Lumières in Amsterdam.

De Hundertwasserwijk in Wenen

Hundertwasser breekt tijdens de Biënnale van Venetië in 1962 internationaal door. In de jaren zeventig koopt hij een groot stuk land en een boerderij in de Bay of Islands in Nieuw-Zeeland. Hier heeft hij tot aan zijn dood in 2007 zelfvoorzienend gewoond en gewerkt. Hij werkt zijn groene theorieën voor de architectuur verder uit. In de jaren tachtig worden zijn eerste ecologische bouwprojecten uitgevoerd. Een voorbeeld daarvan is de eerder genoemde Hundertwasser-wijk in Wenen. Het complex is later verder uitgebreid tot een volledige woonwijk, inclusief koffiehuis en museum. In 1980 krijgt hij hiervoor de Grote Oostenrijkse Staatsprijs. Het complex is eigendom van de Weense overheid en alle woningen in het pand zijn sociale huurwoningen. In de Kunst & Kaffee ruimte kun je een video over de bouw van en het wonen in deze wijk bekijken.

Dood op een cruiseschip

Zijn dood kan zo in een Agatha Christie detective. In 2007 krijgt hij een hartaanval aan boord van de oceaanstomer Queen Elisabeth II. Het schip vaart dan in de Stille Oceaan, ter hoogte van Nieuw-Zeeland. Hij wordt op zijn boerderij in het land van de Lange Witte Wolk begraven.

Je kunt ‘Hundertwasser, in de voetsporen van de Wiener Secession’ nog tot en met 31 december 2022 zelf ondergaan in Fabrique des Lumières in Amsterdam. Hier kun je online  je kaartje reserveren.

Ook te zien

‘Gustav Klimt, Goud en Kleurrijk’ en enkele hedendaagse videocreaties in Journey. In Journey maak je een experimentele reis met als thema de oorsprong van fotonen, een van de elementaire deeltjes van het licht.

Extra van 13 oktober tot 14 november

Van 13 oktober t/m 14 november 2022 kun je tusen 15.00 en 22.00 uur de presentatie ‘The Last Sentinels: Heroes, from near and far’ van de Nederlandse Britse fotograaf Jimmy Nelson (1967) verkennen. Nelson reist over de wereld om vergeten culturen een podium te geven. Met zijn gepassioneerde portretten viert hij de menselijke diversiteit en schoonheid. Koop hier online je ticket.

© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen en stills met dank aan en goedkeuring van Fabrique des Lumières.