Op het eerste gezicht is dit een idyllisch plaatje. Een vrouw, in een uitgestrekt grasveld in Maine in de herfst. Maar onder de oppervlakte schuilt een verhaal van leed en doorzettingsvermogen.
Andrew Wyeth (1917-2009) is een van de bekendere schilders in de Amerikaanse realistische school. Zijn bijna fotorealistische werken roepen nog altijd bewondering op. Zo schrijft portretschilder Eduardo Fernandes over zijn eerbiedwaardige collega:
[Wyeths] werk heeft een mystieke kwaliteit die ik erg aangrijpend vind. Ik geloof dat hij een wonderbaar cinematisch oog had, dat een verhaal vertelt van stilte en ruimte, van tijd die voorbijgaat, en van leven en dood zelf.
Bedrieglijke idylle
Christina’s World is wellicht het beroemdste schilderij van Wyeth. Een pastoraal plaatje, dat een schijnbaar jonge vrouw halfliggend in een landschap toont. De compositie en kleuren geven het landschapsgezicht een mysterieuze sfeer, die zowel licht onheilspellend aandoet als nostalgie wekt.
Het doet denken aan idyllische voorstellingen zoals we die wel vaker voorkomen in de schilderkunst, zo’n jonge vrouw, liggend in een veld in de buitenlucht. Wanneer we beter kijken zien de handen er echter knoestig uit. En de kleur van haar vlees oogt ook niet zo gezond.
Spierziekte
Wyeth schildert hier dan ook een vrouw met een progressieve spierziekte, die er de voorkeur aan gaf om over de grond te kruipen boven het gebruik van een rolstoel. Anna Christina Olson was een buurtgenote rond het zomerverblijf van Wyeth en diens vrouw, en de schilder maakte verscheidene portretten van haar. Ze was ook een stuk ouder dan de vrouw lijkt op het schilderij: Wyeth liet zijn eigen, jongere vrouw poseren voor het werk.
Dat roept natuurlijk allerlei vragen op over de ethiek van het portretteren van mensen met een beperking. Was Olson dan toch niet mooi genoeg voor dit werk?
Reacties (11)
Zie hier mevrouw Olson zelf, ook door Wyeth geschilderd.
‘Miss Olson,’ 1952, tempera on panel, 25 x 28½ in. Private Collection. (Photo courtesy of Andrew Wyeth/Artists Rights Society.) Bron: https://www.broadstreetreview.com/articles/brandywine-river-museum-of-art-presents-andrew-wyeth-in-retrospect
Er is veel over het schilderij van de kruipende Anna Christina/Betsy James Wyeth te vinden, maar nergens iets over waarom Wyeth het nodig vond die twee te combineren. Hij heeft wel de door (vermoedelijk polio) aangetaste armen en handen geschilderd. Dus….. raadselachtig.
Ik ben er niet voor om van allerlei artistieke keuzes ethische kwesties te maken. Natuurlijk zijn er gevallen waarin je daar niet aan ontkomt. Volgens mij zijn er een hele hoop interessante artistieke overwegingen te bedenken waarom een kunstenaar iemand uit de eigen directe omgeving (partner, kind, of ouder bijvoorbeeld) in een positie van iemand anders plaatst. Daar hoeft helemaal geen ethische rechtvaardiging bij.
Uh, misschien is ‘huid’ hier een beter alernatief. (‘Gast, heb je de kleur van haar vlees al gecheckt?‘)
En mocht ‘Rigo Reus, the Movie’, ooit een feit worden, dan is er van hier geen bezwaar tegen Brad Pitt als hoofdrolspeler.
Maar de kijkers/kunstliefhebberds mogen daar wel over twisten
Want in geval van het hier behandelde schilderij:
Wat voegt de ingreep van de kunstenaar (de lichaamsverwisseling) aan alle symboliek (vrouw kijkt naar schijnbaar onbereikbaar thuis) die al in de scene zit? He-le-maal niets! En als je, als kunstenaar, dan toch realist wil zijn, blijf dan bij de realiteit.
De verwisseling zou Wyeth gemotiveerd hebben met: “to do justice to her extraordinary conquest of a life which most people would consider hopeless. If in some small way I have been able in paint to make the viewer sense that her world may be limited physically but by no means spiritually, then I have achieved what I set out do.” (Bron) Ik zie daar nog steeds geen rechtvaardiging in om van Christina Olson een halve Betsy Wyeth te maken.
Ik vind niet dat de kunstenaar zijn esthetische keuzes per se hoeft te rechtvaardigen om z’n werk op de markt te kunnen brengen, maar men mag de vraag (‘Hé, hoe zit dat met…?’) natuurlijk wel opwerpen.
Wyeth zou bijvoorbeeld kunnen inbrengen dat hij weliswaar geïnspireerd raakte door het beeld van zijn buurvrouw die van de groententuin naar haar huis op de heuvel kroop, maar dat hij haar desalniettemin niet in dat veld heeft laten poseren. Daar heeft hij zijn eigen echtgenote voor ingezet; vermoedelijk binnenshuis, in z’n atelier. Wel zo praktisch.
Daar rolt dan een beeld uit dat werkt. En dat het werkt staat buiten kijf, want we hebben het er meer dan 75 jaar later nog over.
Dat Wyeth in een realistische stijl werkt, wil natuurlijk niet zeggen dat hij verplicht is de realiteit vast te leggen als een fotograaf hè. Dit schilderij heeft nu juist iets magisch, buitenwereldlijks.
O, magisch realisme,,,, Zeg dat dan meteen….
Nee, een kunstenaar hoeft zijn artistieke keuzes helemaal niet te rechtvaardigen of te verantwoorden. Ook niet als hij ‘realist wil zijn’ en toch iets maakt dat niet in overeenstemming is met de werkelijkheid. Wat mij betreft hoeft een kunstenaar die keuzes niet eens voor zichzelf te rechtvaardigen. Vaak zal dan ook niet gebeuren, of komt er pas achteraf een rationalisatie. Omdat dat van ze wordt verwacht.
Natuurlijk mogen kijkers/kunstliefhebbers/cultuursnobs overal over twisten. Maar het hoeft niet. Wat mij betreft mag je in elk geval wel terughoudend zijn met het leggen van je eigen normatieve, al dan niet ethische meetlatje naast een kunstwerk.
Oh? En hoe zit het dan met de rechten van de ‘eye of the beholder’?
Dat ‘eye of the beholder’ krijgt alleen maar meer vrijheid, naarmate de kunstenaar minder hoeft uit te leggen of te verantwoorden.