Kerken voeren steeds vaker zorgtaken uit voor de overheid, zonder daar financiële compensatie voor te krijgen. Moeten we, naar Duits voorbeeld, een ‘Kerkbelasting’ invoeren? Een gastbijdrage van Jan Keuken.
In het Betuwse dorp waar wij wonen, is het bijna niet te missen. Tegenover het plaatselijke cafetaria hangt een groot rood spandoek waarop de actie Kerkbalans staat aangekondigd.
De actie gaat uit van vijf kerkgenootschappen en wordt gebruikt om de financiën van lokale kerken aan te zuiveren. Bij veel wel of niet meelevende kerkleden valt er bovendien een envelop op de mat met het verzoek om een bijdrage voor de kerk.
De actie Kerkbalans is een oproep aan iedereen, gelovig of niet, om de lokale geloofsgemeenschap te steunen. En die gemeenschap begint sinds de verregaande decentralisatie van zorgtaken door de overheid bijna een diaconaal platform te worden.
Duitsland: kerkbelasting
In Nederland is zo’n verzoek om een financiële bijdrage iets tussen de kerk en de gelovige. De staat houdt zich daarbuiten. In Duitsland ligt dat heel anders. Daar betalen geregistreerde gelovigen – of ze nu naar de kerk gaan of niet – een kerkbelasting van 8 tot 9 procent van de loonbelasting.
Werkgevers dragen die belasting direct af aan de belastingdienst en die maakt dat bedrag over naar de kerk waartoe de werknemer behoort. Er moet dus bewust een keuze worden gemaakt voor een kerkgenootschap.
Ook op kapitaal wordt kerkbelasting geheven. Dat ging voorheen simpelweg via de jaarlijkse belastingopgave. Over het aan de belastingdienst verschuldigde bedrag wordt in de deelstaten Beieren en Baden-Württemberg bijvoorbeeld 8 procent en in de overige deelstaten 9 procent kerkbelasting geheven.
Privacy
Sinds 2015 wordt deze heffing niet meer achteraf via de belastingopgave geïnd, maar moeten banken en verzekeraars het bedrag direct inhouden op de uit te keren bedragen. Jaarlijks krijgen ze van al hun klanten hiervoor gegevens over hun religie.
En daar zit een moeilijk punt, want dat is informatie die private bedrijven volgens de gemiddelde kerkganger niets aangaat. Met name de Katholieke Kerk is daarom bijna constant bezig met een informatie-offensief om de kerkgangers gerust te stellen.
De discussie over de kerkbelasting is niet nieuw, maar dat daarbij steeds vaker de privacy ter sprake komt, is dat wel. Er wordt overigens rekening gehouden met mensen die dat bezwaar onoverkomelijk vinden. In de wet is inmiddels opgenomen dat iedereen die dat wil, het doorgeven van de geloofsovertuiging aan de belastingdienst kan tegenhouden. Daarvoor kan dan een zogenoemde Sperrvermerk opgevraagd worden.
Stijgende opbrengst
De twijfels over de miljarden die de Katholieke Kerk via deze kerkbelasting krijgt, zijn aangewakkerd door een grote affaire eind 2013 rondom bisschop Tebartz-van Elst van het bisdom Limburg. Die sprong nogal gemakkelijk om met het gemeenschapsgeld en liet het bisschoppelijk paleis voor tientallen miljoenen euro’s verbouwen. Hij werd daarvoor door het Vaticaan uit zijn ambt gezet. Voor sommige kerkleden was deze affaire aanleiding om zich uit te schrijven uit de kerk.
Maar ondanks een dalend ledental van de Duitse kerken, levert de kerkbelasting ieder jaar meer geld op. Dat komt vooral door de lage werkloosheid en de gestegen lonen.
In 2014 bijvoorbeeld vloeide er meer dan tien miljard euro naar de Evangelische en de Katholieke Kerk, een record. Overigens int ook een aantal kleinere geloofsgemeenschappen belasting, zoals de joodse en de oud-katholieke gemeenschap.
Afspraken van een eeuw oud
Waarom doet de Duitse overheid dit voor de kerken? Het antwoord is eenvoudig: die krijgt er goed voor betaald.
De kerken betalen 2 tot 4 procent van de opbrengst van de kerkbelasting aan de fiscus voor deze dienstverlening. Dat klinkt misschien modern: kerken die de inning outsourcen naar een overheid die als dienstverlener optreedt. Maar de afspraken zijn al bijna een eeuw oud. Ze zijn vastgelegd in de Staatskirchenverträge. De belastinginning is slechts een van de manieren waarop de staat de kerken faciliteert.
De kerken besteden het grootste deel van de belastingopbrengsten aan personeelskosten. Voor de sociale voorzieningen (ziekenhuizen, kinderopvang) krijgt de kerk subsidie van de overheid.
Subsidie voor kerkgebouwen
Terug naar Nederland. Hier moeten de kerken zelf hun broek ophouden, al wordt er wel ondersteuning geboden bij het onderhouden van de kerkgebouwen die onder monumentenzorg vallen. Een kerkgebouw was en is vaak nog steeds een van de markantste gebouwen in een dorp of stad en is daarbinnen vaak ook een beeldbepalend object.
In Nederland geldt de scheiding van kerk en staat. Dat is natuurlijk prima. Het is ook niet realistisch om terug te gaan naar de tijd van de Statenvertaling, toen de overheid zich nog actief bemoeide met het geloofsleven van haar onderdanen.
Interessant is wel dat de plaatselijke overheid steeds meer taken probeert over te hevelen naar lokale geloofsgemeenschappen. Dat is begrijpelijk, gezien de zorgtaken die de gemeenten moeten uitvoeren terwijl ze daarvoor steeds minder budget krijgen van het rijk. En juist de lokale kerken kunnen hierbij de helpende hand bieden, omdat ze hun wortels diep in de lokale bevolking hebben.
Kerk in het sociale domein
Op steeds meer plaatsen ontstaan er om deze redenen zogenoemde diaconale platforms. Dit zijn samengestelde organen met vertegenwoordigers van de gemeente en vertegenwoordigers van zoveel mogelijk verschillende kerken – we hebben er namelijk nogal wat in Nederland. De gemeente informeert vooral en laat zien waar de pijnpunten zitten. De kerken helpen vooral, praktisch en financieel.
Het is op zichzelf goed dat de overheid kerken gebruikt als verlengstuk van het sociale domein. Voor de kerken biedt dit een mooie gelegenheid om in contact te komen met de mensen die hulp en bijstand nodig hebben. Maar is alles nog wel in evenwicht?
Misschien moeten we eens naar Duitsland kijken. Hier betaalt de overheid subsidie als de kerken zorgtaken uitvoeren. Gebruik maken van de diaconale expertise van kerken voor het algemeen maatschappelijk belang kan wel, maar kerken moeten niet overvraagd worden zonder compensatie.
Moeten we dan misschien een ‘Kerkbelasting’ invoeren? Dat is waarschijnlijk ook niet realistisch, maar het zoeken naar een balans lijkt me een goed idee.
Voorlopig zullen in Nederland de vlaggen van Kerkbalans wel blijven wapperen. Misschien is het een goed idee om toch maar iets geven aan uw lokale kerk. Voor je het weet zijn ze immers in de toekomst je zorgaanbieder.
Reacties (16)
Ik dacht op basis van de titel dat dit een pleidooi zou zijn om kerken niet langer uit te zonderen van het betalen van belasting. Helaas.
Zorgtaken uitbesteden aan religieuze instituties is een stap terug naar de middeleeuwen en verkleint de scheiding tussen kerk en staat die juist vergroot zou moeten worden (bijzonder onderwijs !).
in Nederland zijn kerk en staat gescheiden. Dat de kerk taken op zich neemt die van belang zijn voor de samenleving is prima. Echter als het zaken zijn die wij als samenleving geregeld willen zien door onze overheid, is het absurd dat die daar de kerk voor gebruikt.
anders gezegd, de overheid faalt in haar taken. Kerk springt in het gat. En dan zouden we dat nu formaliseren met financiering vanuit de staat?
Dat is omgekeerde wereld, terug in de tijd en staat haaks op gescheiden kerk en staat.
want wat is de volgende stap? dat de katholieke kerk de zorg (gefinancierd door ons belastinggeld) discrimineert o.b.v. geloof?
En al die Nederlanders die niet bij een geloofsgemeenschap horen? die vallen buiten de boot?
Dit is een kant waar we niet naar toe moeten willen. Verzuiling komt dan zo weer terug.
‘Misschien is het een goed idee om toch maar iets geven aan uw lokale kerk. Voor je het weet zijn ze immers in de toekomst je zorgaanbieder.’
over my dead body. kerken zijn niet democratisch qua organisatie. Kerken houden er discutabele regels op na, ik wil daar niet mee geconfronteerd worden. publieke (zorg) taken bij kerken neerleggen, is als overheid je falen erkennen.
wat krijgen we straks? ben je Christen, dan kan je abortus vergeten. Ben je atheist, krijg je sowieso geen zorg. Ben je een kind van katholieke afkomst, dan krijg je zeer persoonlijke begeleiding tot je 16 bent. whats next?
Ik begrijp dit pleidooi wel. Het verlies aan kerkgangers leidt tot steeds grotere financiële problemen. Steeds meer kerken moeten sluiten. Dus dan maar de staat als probleemoplosser inschakelen? Ik zie er geen enkele reden voor. Als een kerk gemeenschapsdiensten verleent die verder reiken dan de eigen parochie kan men de kosten bij de gemeente declareren, zou ik zeggen, zoals elke andere dienstverlener dat kan doen. Maar daar hoeven we de (toch al niet volledige) scheiding tussen kerk en staat niet voor terug te draaien.
[ Het is op zichzelf goed dat de overheid kerken gebruikt als verlengstuk van het sociale domein. ]
Nee, dat is het niet.
Je mag als staat de onderdanen niet in de handen drijven van religieus gedreven instellingen.
Schrijver “Jan” heeft zijn stuk ook op vrijspreker.nl geplaatst gekregen. Heeft hij een missie?
Afgezien van het feit dat de Duitse weigeraars uit de meeste kerkinstellingen subiet geëxcommuniceerd worden en dat dat sommige carrières kan schaden (veel “katholieke” ziekenhuizen), ook nog het volgende:
“Bovendien denken de meeste mensen dat hun kerkbelasting aan iets goeds besteed wordt, namelijk aan onderwijs en zorg …
In werkelijkheid komt slechts 2% van de inkomsten voor deze instellingen van de kerk. De overige 98% betalen de verzekeraars en de staat. De kerk zwijgt natuurlijk over dit thema.
De kerken betalen van de kerkbelasting dus niet zozeer voor zorg en onderwijs, hiervan wordt vooral het loon van de priesters en dominees betaald:
Katholieke kerk
Personeelskosten: 60%
Administratie: 10%
Kerkgebouwen: 10%
Scholen en onderwijs: 10%
Sociaal en caritas: 10%
Protestantse kerk:
Personeelskosten: 70%
Administratie: 10%
Kerkgebouwen: 10%
Scholen en onderwijs en diaconie: 10%”
https://www.duitslandnieuws.nl/blog/2016/04/06/kerkbelasting-waarom-ongelovige-duitsers-braaf-betalen/
https://restkerk.net/2020/01/21/dr-roberto-de-mattei-roept-de-duitse-katholieken-op-om-hun-kerkbelasting-niet-meer-te-betalen/
Indien de kerken zo nodig werkzaamheden willen doen die de overheid behoort te doen, moeten ze maar bij hun leden aankloppen.
En als ze hun gebouwen niet kunnen onderhouden verkopen ze ze maar.
Ik krijg al koude rillingen als ik er aan moet denken, dat mijn geld gaat commerciële sprookjesvertellers.
In Duitsland is er sprake van ernstige staats en culturele discriminatie van ongelovigen, voor een groot deel in de hand gewerkt door de kerkbelasting.
Slecht idee derhalve.
Ook verbazingwekkend dat de EU niet optreed tegen deze vorm van discriminatie van minderheden.
https://www.europa-nu.nl/id/vh94ercwm6u9/gelijke_rechten_en_non_discriminatie#p5
De “zorgtaken” die de kerk uitvoert doen zij hoofdzakelijk om zieltjes te winnen voor hun eigen club, mensen die ziek zwak en misselijk zijn, zijn immers de makkelijkste slachtoffers om je geloof binnen te loodsen. Buiten de Betuwe (Bible belt) stelt die zorg weinig voor, volgens mijn doet de Islamitische kerk in bepaalde stadswijken nog iets substantieels aan zorgtaken. Al die religieuze zorg kan net zo goed door de overheid en door private instanties uitgevoerd worden, en als daar een mankement in zit moet je die repareren i.p.v. te hopen dat anderen dat oppakken.
De financiën van de kerken zijn hun eigen probleem, de overheid moet zich daar ver buiten houden, laat ze hun ledenwerving acties maar uit eigen zak betalen. De religie van personen door de staat laten registreren vindt ik ook niet echt een heel verstandige zaak, je zou verwachten dat ze in Duitsland toch beter zouden moeten weten.
Hooguit dat er onder strikte voorwaarden een subsidie gegeven mag worden voor een specifieke zorgtaak of het onderhouden van een monumentaal gebouw. En in die voorwaarden zou de koppelverkoop tussen zorg en geloof wat mij betreft dan strikt gelimiteerd moeten worden.
Nou nou, ik ben ook niet zo van de kerk en religies en dat soort zaken, maar die lieden krijgen er wel heel hard van langs in de reacties, hier. Terwijl, naar mijn bescheiden mening, onze nationale overheid hier toch de meeste invloed op heeft gehad. Om te bezuinigen is onder het mom “dichter bij de burger” het uitvoeren van de zorgtaak bij gemeenten terecht gekomen, die minder geld kregen dan toen de nationale overheid nog verantwoordelijk was. Die gemeenten kunnen dat dus niet helemaal aan. Veel kerken springen daarin bij met de faciliteiten die ze al hebben, maar die nu wellicht wat onderbenut worden. Daar zullen vast ook fanatieken en orthodoxen en streng-conservatieven tussen zitten die werken onder de vlag van “eigen-god-eerst”. Maar velen, ook waar het gaat om scholen, voeren dit soort taken uit vanwege het geloof dat je mensen in nood niet in de steek mag laten. En staan daarmee open voor iedereen. Die zijn echt de kwaaien niet in dit verhaal.
Ik heb overigens in Duitsland gewoond, en het eerste wat we hebben gedaan is in officiele bestanden dat kruisje zetten bij het vakje dat aangeeft dat wij bij geen enkele kerk hoorden. Gauw verdiend, die 9% aan inkomen :).
Wij hebben daarna overigens nooit iets gemerkt van discriminatie. Vanwege geloof dan. Wel vanwege onze Nederlandse afkomst. Maar dat was overwegend positieve discriminatie.
@9: Ik ken Nederlanders in Duitsland die hun kinderen in Nederland lieten dopen. Want dopen in Duitsland betekent automatisch kirchensteuer gaan betalen als je je als ongelovig had aangemeld.
[ Veel kerken springen daarin bij ]
En als Scientology of andere sekten worden ingeschakeld, zijn we dan nog steeds blij?
[ Veel kerken springen daarin bij met de faciliteiten die ze al hebben, maar die nu wellicht wat onderbenut worden. ]
Welke faciliteiten bedoel je? Verzorgingstehuizen? Blijf van mijn lijf huizen?
Wie denk je dat nu het werk doen in kerken? Dat zijn voornamelijk onbetaalde vrijwilligers want priesters zijn er bijna niet, die halen we tegenwoordig uit Afrika. Die priesters doen vaak drie parochies tegelijk, dus tijd voor sociale dienst is er niet of nauwelijks.
En dan moeten we nog oppassen dat we niet gewoon de salarissen van de geestelijken gaan betalen plus daarbovenop zorg, zoals ik schreef over Duitsland in @5:
@9: Ja dat de overheid met haar bezuinigingen hier debet aan is, betwist natuurlijk niemand. Of het een goede zaak is dat de kerk of andere reli-organisaties taken overnemen lijkt me wel discussiewaardig.
Het Leger des Heils heeft van oudsher al een rol in het sociale domein en staat goed aangeschreven volgens mij. Maar of andere organisaties niet inderdaad uit zijn op zieltjes winnen, en wellicht ook discrimineren in wie wel of geen hulp krijgt, dat moeten we maar afwachten.
Ik vind het in elk geval geen prettige ontwikkeling.
En wat doet dat Rijk eigenlijk met al dat zorggeld dat ze de gemeenten onthoudt? Fiscale douceurtjes aan de moderne kerken van Mammon?
Overigens: Het rumoer rond die Tebartz-van Elst kwam ook omdat hij zijn paleis liet verfraaien uit het potje armenzorg. Wie hoopt dat Bergoglio hem naar een moderne variant van een leprozenkolonie heeft verbannen, komt bedrogen uit: Tebartz-van Elst mag vanuit het Vaticaan Europa herevangeliseren.
Mijn opa ergerde zich destijds ook onnoemelijk aan de kerk belasting in Nederland.
Hij, atheïst, trouwde mijn oma, Nederlands Hervormd.
Prompt kreeg hij daarna een aanslag in de bus, of hij maar even wilde betalen.
De belastingdienst gaf destijds voluit inzage in inkomsten van kerk leden.
Hij heeft de kerk per aanschrijven duidelijk gemaakt dat ze de boom in konden, waarna hij nog even fijntjes bedreigd werd met een civiele procedure om hem te dwingen te betalen.
https://www.digibron.nl/search/detail/78608f4840898b777154b2fcc8172cd1/inlichtingenrecht-kerken-over-inkomen-lidmaten-ter-discussie
Afijn, oma heeft zich daarna uit laten schrijven uit het kerk
register, en ik kreeg verhalen te horen over de onbeschofte roofzucht van kerk én staat.
(Betalen om belasting te ‘mogen’ betalen..?)
Opzouten met die religieuze onzin en hun godjes,
daar hoef ik in het openbaar niet mee geconfronteerd te worden en zeker niet aan mee te betalen.
De staat is al erg genoeg en nauwelijks te beteugelen.
@11: en ook @10
Wat ik wil zeggen, is dat nu alle geloofsgemeenschappen over een kam worden geschoren, en ervan worden verdacht alleen maar iets goeds kunnen doen om zieltjes te winnen. En dat ze eng zijn. Dat is, in mijn ervaring, en ik ben een agnost, simpelweg niet het geval. Natuurlijk zijn er zulke organisaties, en daar moeten we ook waakzaam voor zijn. Maar er zijn simpelweg ook mensen die vanuit hun geloof het juist vinden om andere mensen te helpen. Geloof je misschien niet, maar ze bestaan echt.
@14: Feit blijft dat bij alles dat kerken aan maatschappelijke activiteiten ontplooien, ze hun agenda hebben. Vanuit die agenda zijn ze immers ook maatschappelijk actief. En wil het wel eens voorkomen, dat sommige mensen geen boodschap aan die agenda hebben. Die worden -willen ze zichzelf niet loochenen- vroeg of laat gedwongen tegen die agenda in verzet te komen. Maar pis je tegen een toog, dan wordt die nooit meer droog. Dus dat kun je dan beter vermijden. Door alle voorzieningen in ruime mate in areligieuze vorm aan te bieden. Heus, dat is niet zo moeilijk.
Wat persoonlijke ervaringen betreft: ik kan je dus een ander verhaal vertellen.
@14: Maar hoe zit het hier nu mee?
[ Veel kerken springen daarin bij met de faciliteiten die ze al hebben, maar die nu wellicht wat onderbenut worden. ]
Welke faciliteiten bedoel je? Verzorgingstehuizen? Blijf van mijn lijf huizen?
Het Leger des Heils krijgt bakken subsidie én werkt toch met duizenden vrijwilligers. Is dit niet een perfecte manier voor de overheid om werk dat eigenlijk betaalt dient te worden via een kerk op onbetaalde vrijwilligers af te schuiven?
“De inkomsten van het Leger
Van de 359 miljoen euro budget komt 33 miljoen euro uit eigen fondsenwerving … De overheid subsidieerde het Leger in 2015 met 315 miljoen euro. Het Leger des Heils heeft zelf ook nog voor ruim 300 miljoen euro aan bezittingen, vooral gebouwen en spaargeld …
Het Leger heeft maar liefst 12.000 vrijwilligers die gratis werken. Ruim 6.000 medewerkers zijn in loondienst en 120 officieren zijn in actieve dienst. De officieren krijgen geen loon, maar jaarlijks ongeveer 30.000 euro voor levensonderhoud. De best verdienende directeur krijgt 154.577 euro betaald, ruim onder het wettelijk maximum.”