Kan BMW ons stakingsrecht beperken?

Onlangs verbood de Nederlandse rechter stakingen bij NedCar en PostNL. Opvallend aan deze verboden was dat in beide gevallen een proportionele beoordeling van de rechter ten grondslag lag aan het verbod. Dat lijkt een terugslag in de ontwikkeling van de jurisprudentie.

Allereerst moeten we vaststellen dat de Nederlandse wet geen stakingsrecht kent en onderworpen is aan de rechtstreekse werking van het Europees Sociaal Handvest (ESH). Het ESH één van de 220 verdragen en conventies tussen de 47 lidstaten van de Raad van Europa, niet te verwarren met de EU.

Het hoogste orgaan in het Nederlandse stakingsrecht is daarom het Europees Comité voor Sociale Rechten (ECSR), een comité van vijftien deskundigen die door de lidstaten benoemd worden. Elk land rapporteert jaarlijks over de toepassing van het ESH, het comité stelt vragen en er kunnen klachten worden ingediend.

Uiteindelijk publiceert het ECSR landenrapporten. Hierdoor ontstaat een continu due diligenceproces. Overigens kennen de verdragen van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO-verdragen) vergelijkbare due dilligenceprocedures, maar met één groot verschil: de ILO verdragen kennen geen directe werking.

Een complicerende factor is dat het comité de regering aanspreekt op het niet juist toepassen van het ESH, terwijl de regering formeel geen invloed heeft op de rechter. Zo kon het gebeuren dat waar het comité al in 2004, 2006 en 2010 aanmerkingen had op de door Nederlandse rechters opgelegde beperkingen, het tot 2014 duurde voordat de Hoge Raad deze in haar afwegingen betrok (Eneco en Amsta-arrest) .

De vrijheid van vereniging en collectieve belangenbehartiging worden over het algemeen beschouwd als (afgeleide) mensenrechten. Daarom worden de beraadslagingen en bevindingen van het ECSR gezien als een aanvulling op en richtlijn voor het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.

Het is wrang dat zo’n belangrijk recht in Nederland in handen ligt van de individuele beoordeling van de voorzieningenrechter. Een rechter wiens meeste zaken huur-, arbeids- en contractsgeschillen betreffen, mag ineens beslissen over een universeel mensenrecht in de context van complexe internationale verdragen en concepties. Niets ten nadele van de kwaliteit van Nederlandse rechters, maar dat dit een treetje te hoog is, blijkt wel uit voornoemde strakingsverboden.

Het ECSR oordeelde eerder namelijk dat een proportionaliteitstoets er in de praktijk toe leidt dat rechters de opportuniteit van de staking beoordelen en dat is onaanvaardbaar. Het legt immers beperkingen op aan het stakingsrecht die verder gaan dan die beperkingen voorzien in artikel 31 van het ESH.

Nu kan een vakbond via een bodemprocedure de voorzieningenrechter corrigeren. Het is immers een voorlopige voorziening. Dat kost echter tijd, terwijl de staking feitelijk al gebroken is. Het is doorgaans heel moeilijk om een staking maanden later weer te laten oplaaien. Een bodemprocedure heeft dus alleen zin voor andere stakingen in de toekomst. Als in een bodemprocedure de uitspraak wordt bevestigd, zijn bonden nóg verder van huis. Dan kan elke werkgever met beperkte invloed op de uitkomst van overleg en een dreigbrief van een belangrijke klant, zoals in de Nedcar-case, een staking afwenden.

De grote vraag is ook of ingrijpen van de rechter in Nederland écht nodig is. Nederland kent zeer gematigde bonden en loyale werknemers. Het aantal stakingsdagen per werknemer ligt op het laagste niveau in Europa. En dat komt écht niet door drie of vier stakingsverboden per jaar.

Het legt ook de hypocrisie bloot in de Nedcar-case. Nedcar betoogde met een brief van BMW dat de staking bij Nedcar ervoor zou kunnen zorgen dat BMW haar auto’s door een andere partner zou laten bouwen. En dat terwijl in bijna elk EU-land, inclusief bij BMW zelf in Duitsland, het stakingsrisico significant hoger is.  Sterker nog, in Duitsland kan en wordt gestaakt op gronden die in Nederland niet mogelijk zijn (waarschuwings-, solidariteits- en politieke stakingen). Vorig jaar nog werd bij BMW Duitsland gestaakt voor een 28-urige werkweek.  Met andere woorden, het Duitse stakingsrecht heeft veel ruimere opvattingen dan het Nederlandse en BMW is wel wat gewend. Daarom heeft het er ook alle schijn van dat Nedcar het briefje van BMW zélf gedicteerd heeft.

Of de Nedcar- en PostNL zaken naar het ECSR gaan, weet ik niet. Het zal in elk geval nog jaren duren tot dat oordeel doorsijpelt naar de Nederlandse rechter. Of wordt het misschien toch eens tijd om het stakingsrecht vast te leggen in de Nederlandse wet?

Dit artikel verscheen eerder op de website van Eddy Stam.