ANALYSE - De huidige integratietoets, verplicht sinds 2003, is niet geschikt voor veel potentiële nieuwe Nederlanders, concludeert juriste Ricky van Oers in haar proefschrift. Een deel zal eerder afhaken dan integreren en daarmee mist de toets zijn doel.
Immigranten die legaal en al langer in Nederland verblijven en die Nederlander willen worden, zijn in Nederland sinds 1 april 2003 verplicht om een taal- en integratietoets te halen. Deze toets is indertijd ingesteld met het doel integratie te verbeteren; migranten die hier permanent blijven wonen, moeten zo compleet mogelijk geïntegreerd zijn, zo was de gedachte. Uit mijn proefschrift blijkt echter dat de integratietoets juist averechts werkt voor veel van de potentiële Nederlanders. Ik vergeleek de praktijk van de integratietoetsen in Nederland met de situatie in Duitsland en Groot-Brittannië, twee landen die ook van hun toekomstige burgers eisen dat ze slagen voor een geformaliseerde taal- en kennis van de samenlevingstoets. Ook in deze landen blijkt de toets niet altijd bij te dragen aan een betere integratie.
Toets leidt niet tot betere integratie
Een van de problemen van de integratietoets die ik in mijn onderzoek ben tegengekomen, is dat de vragen vooral zijn toegesneden op de middenmoot. Daarmee wordt het voor een deel van de migranten die Nederlander (of Duitser, of Brit) willen worden, onmogelijk om de toets ooit te kunnen halen. Het gaat hier bijvoorbeeld om getraumatiseerde vluchtelingen, vrouwen in achterstandsposities, analfabeten, laag opgeleiden of ouderen.
Omdat deze groep migranten de toets niet met succes kan afronden, zullen zij ook nooit dezelfde rechten kunnen krijgen als volwaardige burgers. Dat betekent in de praktijk dat ze niet alleen niet kunnen stemmen, ze zullen ook meer moeite hebben met het kopen van een huis, het lenen van geld voor een eigen bedrijf, of het krijgen van een baan. Bovendien is met een tijdelijke verblijfsvergunning het risico van uitzetten groter.
Ook voor migranten die niet tot de meer problematische groepen behoren leidt de toets niet tot betere integratie. Dit geldt onder andere voor immigranten die al goed geïntegreerd zijn, zoals native speakers, degenen die zijn geïntegreerd op de werkvloer of immigranten van de tweede generatie. Zij voelen zich niet serieus genomen en op kosten gejaagd door de verplichte toets. Daarnaast sluit het niveau van de test doorgaans niet aan op de eisen van de arbeidsmarkt en worden de verdiende certificaten niet erkend in de praktijk.
Halvering aantal naturalisaties
Invoering van de integratietoets heeft geleid tot een halvering van het aantal naturalisaties in Nederland. In 2002 ontvingen 29.000 immigranten een Nederlands paspoort. Twee jaar later waren dat er nog maar de helft en dat aantal is min of meer stabiel gebleven tot 2010. Deze teruggang is een rechtstreeks gevolg van de invoering van de integratietoets die dus geen integrerende maar juist een selecterende rol heeft in het Nederlands integratiebeleid. Een vergelijkbare trend is zichtbaar in Duitsland en Groot-Brittannië. Ook in deze landen zijn er sinds de invoering van de burgerschapstests minder naturalisaties.
Plannen van Asscher zijn discutabel
Minister Asscher wil de Nederlandse toets aanpassen door meer de nadruk te leggen op Nederlandse waarden. De huidige toets besteedt hieraan echter al veel aandacht, zeker in vergelijking met Duitse en Engelse varianten. Het gaat bijvoorbeeld om vragen als: ‘Wat kunt u het beste doen wanneer u twee mannen ziet zoenen in een café?’, of: ‘Hoe kunt u het beste reageren op vrouwen die naar uw mening ongepast gekleed gaan.’ Dergelijke vragen over omgangsvormen zijn discutabel, omdat er geen goed of fout antwoord op kan worden geformuleerd, terwijl er wel maar één antwoord goed gerekend wordt.
Daarnaast pogen zulke vragen te toetsen of toekomstige Nederlanders wel ‘liberaal’ genoeg zijn. Hiermee schendt de Nederlandse toets paradoxaal genoeg een liberale kernwaarde: de vrijheid om te doen en laten wat je zelf wil, zolang je daarbij maar geen wettelijk bepaalde grenzen overschrijdt.
Ricky van Oers (Roosendaal, 1978) studeerde rechten aan de Radboud Universiteit en de Université Paris Descartes. Sinds 2004 werkt ze als onderzoeker bij het Centrum voor Migratierecht van de Radboud Universiteit. Op 1 maart 2013 is ze gepromoveerd op het onderzoek getiteld ‘Deserving Citizenship. Citizenship Tests in Germany, the Netherlands and the United Kingdom’.
Dit stuk verscheen eerder op Sociale Vraagstukken.
Reacties (9)
Is dat niet precies wat die toets beoogt? Zoveel mogelijk mensen buiten houden. Net als taal leren in eigen land? En dus in dit geval ook mensen uitzetbaar houden.
Is de inhoud van die toetsen openbaar? Het enige wat ik er van zie zijn een paar voorbeelden die als argument in een of andere stelling worden gebruikt.
Een toets is een meetinstrument. Meer niet. (dus geen instrument om iets te bevorderen of af te remmen.)
@3: Volgens de theorieboekjes klopt dat misschien, maar de integratietoets heeft wel degelijk ook nog andere doelen (officieel in ieder geval: de integratie bevorderen, maar ik vermoed zelf dat het doel dat #1 noemt ook meespeelt).
Ik herinner me artikelen die betoogden dat integratie in Duitsland, wat er weinig of niets aan doet, of deed, veel beter gelukte dan in Nederland.
17e eeuws Holland stond bekend als uiterst tolerant, zonder integratietoetsen.
In die tijd hadden joden zelfs een eigen rechtspraak.
Baruch Spinoza werd uitgestoten uit de joodse gemeenschap omdat hij zich tot een Hollandse rechter wendde.
@5 Alsof Spinoza iets te maken heeft met de toetsen van nu. En in de 17e eeuw waren er natuurlijk nergens ‘integratietoetsen’, wat een vergelijking van Holland met elders potsierlijk maakt.
@6:
Het vak begrijpend lezen lijkt geen onderdeel te zijn van integratie, nu.
@6:
Had hij nu geleefd ‘had Het Lof der Sotheyt” er waarschijnlijk heel anders uitgezien ;-)
Onmogelijk om de toets ooit te kunnen halen? Volgens de website van de IND is ook daar aan gedacht.
‘Wat als ik het examen niet kan maken?
Op grond van medische redenen
Als u lichamelijke of psychische problemen heeft en daardoor het examen niet kunt maken, moet u dit laten onderzoeken door een medisch adviseur van Argonaut. De medisch adviseur van Argonaut beoordeelt of u het inburgeringsexamen kunt halen. U krijgt dan een medisch advies van Argonaut.
Op grond van niet medische redenen
Als u analfabeet bent, moet u dit vertellen aan uw gemeente. De gemeente stuurt u vervolgens door naar het ROC in Amsterdam. U moet bij dit ROC laten zien dat u geprobeerd hebt Nederlands te leren lezen en schrijven. Hiervoor moet u documenten van (onderwijs)instellingen meenemen.’
Dat die examens van een bedenkelijk niveau zijn en vragen bevatten die zelfs voor een grote groep Nederlanders niet zomaar te beantwoorden zijn (wanneer ga je met je pasgeboren kind naar een consultatiebureau? Als je-weet-wel kater zou ik dat ook niet weten), is onderhand bekend. Maar volgens mij komt de selecterende rol van de toets juist ten goede aan de integratie. Voorheen werd de Nederlandse nationaliteit weggegeven aan een ieder die maar lang genoeg in Nederland verbleef, ongeacht of je een woord Nederlands sprak of niet (hoewel ook dat een succesvol verblijf niet in de weg hoeft te staan).